تفاوت بود و نبود برجام برای اقتصاد ایران

در این سال در اثر اجرای برجام محدودیت‌های نفتی برداشته شد و رشد اقتصادی تحت تأثیر افزایش تولید و صادرات نفت به 5/12 درصد رسید. پیش از آن در سال‌های 91 تا 94 که تحریم‌های مختلفی علیه اقتصاد ایران اعمال شد، میانگین رشد اقتصادی، منفی 1.8 درصد بوده است.

محسن جلال پور تحلیلگر ارشد اقتصادی در روزنامه ایران نوشت:

برای اثبات این گزاره که «برجام» اثرگذاری مثبتی بر روندهای اقتصاد ایران داشته، کافی است به آمار رشد اقتصادی سال 1395 نگاه کنیم.

در این سال در اثر اجرای برجام محدودیت‌های نفتی برداشته شد و رشد اقتصادی تحت تأثیر افزایش تولید و صادرات نفت به 5/12 درصد رسید. پیش از آن در سال‌های 91 تا 94 که تحریم‌های مختلفی علیه اقتصاد ایران اعمال شد، میانگین رشد اقتصادی، منفی 1.8 درصد بوده است.

به این ترتیب آنچه باعث شده توافق برجام همچنان برای جامعه ایرانی مهم باشد، بازگشت تحریم‌های ناجوانمردانه و افزایش ریسک سرمایه‌گذاری در صورت لغو این توافق است. دونالد ترامپ از ابتدای ورود به کاخ سفید، سیاست تقابل با ایران را به صورت جدی دنبال کرد. هرچند او در رقابت‌های انتخاباتی از لزوم پاره کردن توافق برجام سخن گفته بود اما تا امروز به دو دلیل نتوانسته به این وعده انتخاباتی جامه عمل بپوشاند.

دلیل اول این است که لغو یکجانبه برجام به بی‌اعتبار شدن جایگاه امریکا در جهان می‌انجامد. هم ترامپ و هم عقلای امریکا به این نتیجه رسیده‌اند که اگر زیر توافق برجام بزنند و این توافق را به‌صورت یکجانبه لغو کنند، قطعاً به اعتبار بین‌المللی امریکا ضربه شدیدی وارد خواهند کرد.

عامل بازدارنده دیگر این است که اتحادیه اروپا و خیلی از کشورهای دیگر موافق لغو برجام نیستند و با دولت امریکا همراهی نمی‌کنند. چون برجام یک توافق چندجانبه است و خیلی از کشورها در شکل‌گیری آن نقش داشته‌اند.در کنار این دو عامل بازدارنده، دو عامل پیش برنده هم وجود دارد.

دو عاملی که نقش پیشران را در بی‌اثر کردن برجام ایفا می‌کنند. نخستین عامل این است که ترامپ متوجه شده با وجود برجام نمی‌تواند سیاستهای ضد ایرانی هیأت حاکمه امریکا را علیه ایران بسیج کند. یعنی اینکه وجود برجام مانعی است برای اینکه بتواند نقش ایران را در منطقه کمرنگ کند. دلیل دیگر اینکه ترامپ در برابر لابی متحدان عرب و یهودی‌اش متعهد به لغو برجام شده است.

به این ترتیب سیاست امریکا این است که ازطریق ایجاد جو روانی، شرایط را به گونه‌ای طراحی کند که ایران خودش تصمیم به خروج از این توافق بگیرد. بازی‌های ترامپ دقیقاً بر همین استراتژی استوار است.

اما سؤالی که اینجا مطرح می‌شود این است که بهترین استراتژی ایران در این بازی چیست؟
همان طور که در ابتدای نوشته مطرح کردم، برجام تا این جا برای ایران منافع زیادی داشته است. برجام دست کم باعث شد تا ایران بتواند نقش قبلی خود را در بازارهای جهانی نفت به دست آورد و از این طریق توانست رشد اقتصادی ایجاد کند و بر بخشی از چالش‌های اقتصادی‌اش فائق آید. هرچند فرصت سوزی هم داشتیم و نتوانستیم از فضای به وجود آمده برای افزایش مبادلات بین‌المللی بهره‌برداری کنیم اما به هرحال حداقل‌هایی از این توافق نصیب اقتصاد ایران شد.

شخصاً معتقدم هنوز برجام برای ما از حیز انتفاع خارج نشده و تا زمانی که امکان استفاده از آن وجود دارد، باید در برابر بازی‌های ترامپ مقاومت کنیم.این دیدگاه از آن جا حائز اهمیت است که اقتصاد ایران برای دستیابی به رشد اقتصادی نیاز به برون‌گرایی دارد. توضیح اینکه برای دستیابی به رشد اشتغالزا و پایدار، باید زمینه برای سرمایه‌گذاری بیشتر در اقتصاد کشور فراهم شود.

یکی از کلیدی‌ترین متغیرهای اثرگذار بر رشد اقتصادی، سرمایه‌گذاری است. همان طور که در سال‌های گذشته رشد اقتصاد ایران تحت تأثیر این متغیر قرار داشته، در آینده هم عنصر سرمایه بشدت در این روند نقش ایفا خواهد کرد. اگر نگاه ما معطوف به آینده باشد، متوجه خواهیم شد که عوامل زیادی می‌توانند بر روند سرمایه‌گذاری سال‌های آینده تأثیر منفی بگذارند.

در کنار متغیرهای داخلی اثر‌گذار برروند سرمایه‌گذاری مثل قیمت پایین نفت، ضعف بنیه مالی دولت، نظام تأمین مالی آشفته و فضای نامساعد کسب وکار، نباید از کنار افزایش ریسک هم به آسانی بگذریم. همان طور که اشاره شد، هرچند برجام توانسته بهبود قابل ملاحظه‌ای در شرایط مبادلات خارجی و همین طور کاهش ریسک کلان اقتصاد ایجاد کند اما به قدرت رسیدن دونالد ترامپ منجر به افزایش نااطمینانی در اقتصاد ایران شده است.

در حال حاضر نااطمینانی نسبت به تداوم برجام، افزایش تحریم‌ها مانند قانون کاتسا و شدت گرفتن تنش‌های منطقه‌ای که به نظر می‌رسد با تحریکات امریکا مرتبط است، منجر به افزایش ریسک سرمایه‌گذاری در ایران شده است.نتیجه اینکه با وجود عوامل بازدارنده و تداوم روند موجود، رشد اقتصادی سال 1396 در حدود 4 درصد و متوسط رشد اقتصادی کشور در سال‌های آینده کمتر از 3 درصد پیش‌بینی می‌شود. با این سطح از رشد، نمی‌توانیم امیدوار به حل ابرچالش بیکاری در کشور باشیم.