تند و تیزتر از مناظره نخست و با لبخندهای معنادار حسن روحانی که روز گذشته هدف انتقادات سه نامزد جناح اصولگرا قرار گرفت دومین مناظره زنده دوازدهمین دوره انتخابات ریاست‌جمهوری سال ٩٦ برگزار شد. صبح روز گذشته پایگاه نظرسنجی ایسپا اعلام کرد ٤٩درصد از مردم ایران مناظره نخست را دیده‌اند و ٦٩درصد از کسانی که مناظره نخست را دیده‌اند توانسته‌اند شناخت بیشتری نسبت به مسائل اجتماعی کشور به‌دست بیاورند. مناظره زنده روز گذشته درباره دو حوزه سیاست و فرهنگ ٦ نامزد انتخابات ریاست‌جمهوری را درباره این دو موضوع به چالش کشید، یا حداقل وانمود کرد که چنین قصدی دارد.
نخستین سوال درباره نقش آموزش و پرورش در فرهنگ چنان پاسخ متفاوتی از سوی محمدباقر قالیباف دریافت کرد که مصطفی هاشمی‌طبا به خودش تذکر داد در حیطه موضوع سخن بگوید. نامزد انتخابات ریاست‌جمهوری و شهردار فعلی تهران از همان ابتدای کار مناظره را تهاجمی آغاز کرد. قالیباف که در مناظره نخست نشان داده بود با استراتژی تهاجمی و حمله مستقیم به دولت آمده در مناظره روز گذشته حتی تندتر از جمعه پیش عمل کرد. او با تأکیدهای پیاپی و مکرر بر تقسیم‌بندی جامعه به ٤درصدی‌ها و ٩٦درصدی‌ها تلاش کرد حمایت طبقات محروم جامعه را به سبد رأی خود سرازیر کند. در گوشه دیگر جناح اصولگرا سیدابراهیم رئیسی که در مناظره نخست چهره‌ای آرام و در حاشیه داشت با یک تغییر استراتژی آشکار رویکردی تهاجمی نسبت به دو نامزد دولتی اتخاذ کرد و حتی کوشید در خلال این بحث مانند قالیباف نماد انتخاباتی خود را هم به مردم بشناساند. او یک‌بار گفت حقوق شهروندی این است که به ٨٠میلیون شهروندی که دارای «کارت ملی» هستند اجازه نقد بدهیم.
مناظره روز گذشته از همان پاسخ به سوال اول به دو قسمت مدافعان و منتقدان دولت مستقر تبدیل شد و نامزدها به صورت ٣ به ٣ رو در روی یکدیگر قرار گرفتند. متفاوت‌ترین چهره را مصطفی آقا میرسلیم به خود گرفت. او که در مناظره اول آشکارا تلاش می‌کرد در نقش پسر خوب مناظره تنها به طرح بحث و مسائل کشور بپردازد روز گذشته رویکرد خود را به کلی تغییر داد و با پیروی از استراتژی محمدباقر قالیباف در مناظره اول آرایشی تهاجمی گرفت چنانکه می‌توان حمله‌های میرسلیم به دولت را با حمله‌های قالیباف در مناظره اول همطراز دانست. از این نظر می‌توان نتیجه گرفت که تنها رویکرد قالیباف بوده که در دور اول مورد توجه هواداران اصولگرا قرار گرفته و دو نامزد دیگر نیز دیروز ناگزیر به همان راهی افتادند که قالیباف در مناظره اول برای خود انتخاب کرده بود.
در طرف دیگر دومین مناظره را باید روز متفاوت اسحاق جهانگیری دانست. معاون اول دولت که موضع‌گیری‌هایش در مناظره اول بسیار مورد توجه قرار گرفت دیروز در سه نوبت از روی متن خواند و حتی چنین به نظر رسید که درحال اتمام حجت با مردمی است که قرار است تا کمتر از دو هفته دیگر پای صندوق‌های رأی بروند. او از مردم خواست از میان تنش یا آرامش و آزادی و محدودیت یکی را انتخاب کنند. حسن روحانی اندکی صریح‌تر از دور اول اما بسیار محافظه‌کار‌تر از سال ٩٢ بیشتر به بیان دستاوردهای دولت پرداخت و از حمله مستقیم به نامزدهای جناح مقابل خودداری کرد و درمقابل ضربات پی در پی ابراهیم رئیسی تنها به این سوال که مگر شما چقدر از هسته‌ای اطلاعات دارید؟ اکتفا کرد. او به شعار اصلی قالیباف یعنی ٩٦درصد در مقابل ٤درصد هم واکنش نشان داد و با بیان تلویحی این نکته که این اقدامات کپی اقدامات دیگران است گفت رئیس‌جمهوری باید رئیس‌جمهوری ١٠٠درصد مردم باشد.
هاشمی‌طبا؛ چهره مناظره دوم«من به خودم تذکر می‌دهم و می‌گویم اگر سوالی از من بشود به همان سوال پاسخ دهم و حاشیه نروم.» این نخستین جملات مردی بود که می‌توان او را چهره برتر دومین مناظره زنده تلویزیونی نامید. سیدمصطفی هاشمی‌طبا یک‌بار دیگر هم با حالتی معترضانه، بیشتر خطاب به محمدباقر قالیباف گفت: «نباید سرمایه‌داران را زالوصفت خطاب کنیم.» او در قسمت دیگری از این مناظره و هنگامی که موضوع بحث درباره آزادی بیان و فرهنگ بود با بیان این‌که هیچ وابستگی با دولت روحانی ندارد و حتی آقای روحانی را هم معمولا نمی‌بیند، گفت: شهادت می‌دهم بیشترین هجمه‌ها به این دولت انجام شده است. او دلیل این‌که به برخی از تذکرات توجه نشان داده نمی‌شود را حجم بزرگ و پرخرج دولت عنوان کرد و گفت در چنین شرایطی کار دیگری هم نمی‌شود کرد.
در مجموع مصطفی هاشمی‌طبا روز گذشته تا می‌توانست از شخصیت آرام و بی‌حاشیه مناظره نخست فاصله گرفت و در چند نوبت اظهارات نامزدهای منتقد دولت را پاسخ داد و حتی در مورد کرسنت هشدار داد که جریمه این پرونده به خاطر عدم اجرای قرارداد در دولت قبل بوده اما مخالفان دولت تلاش می‌کنند آن را گردن این دولت بیندازند. او گفت: «اگر بخواهیم به جای درستی، صداقت و گفتن همه مطلب درست، کار دیگری بکنیم سبک زندگی درستی نیست. ما قرارداد کرسنت داشتیم و می‌گوییم به خاطر این قرارداد ما ١٤,٥میلیارد دلار جریمه شدیم اما ما به خاطر اجرا نشدن آن در دولت‌های نهم و دهم ١٤.٥میلیارد دلار جریمه شدیم که باید به مردم تمام حقیقت را بگوییم.» هرچند حسن روحانی بعدا این عدد را اصلاح کرد و گفت که عدد در این حدود نیست و پرونده هم هنوز در مرحله داوری است اما مصطفی هاشمی‌طبا به احتمال زیاد می‌خواست پیش از استفاده رقبا این حربه را از دست آنان خارج کرده و ابتکار عمل را به دست دو نامزد دولت مستقر یعنی حسن روحانی و اسحاق جهانگیری بدهد. هاشمی‌طبا در یکی دیگر از جملات به‌یادماندنی مناظره روز گذشته به تکنیک برخی از کاندیداها برای تبلیغات اشاره کرد و گفت: «با توزیع پول بین مردم کاری از پیش نمی‌رود. ما تهدید شدید سرزمینی داریم. پیش‌بینی می‌شود در آینده ۱۰میلیون مهاجر به سمت شهرهای بزرگ داشته باشیم. منابع آبی ما آلوده شده است و نزاع‌هایی بین قبایل در همین رابطه به وجود آمده است.»
درخشش نسبی مصطفی هاشمی‌طبا در کنار افول تدریجی اسحاق جهانگیری در مناظره روز گذشته را می‌توان در جناح مقابل هم مشاهده کرد. نامزد همسنگ و هم‌نام هاشمی‌طبا یعنی مصطفی آقا میرسلیم نیز به نوعی به چهره جناح منتقد دولت تبدیل شد. انتقادات او از عملکرد روحانی تند و تیزتر و تا حد زیادی مشخص و برجسته بود.
یک طرف یأس و یک سو امیددر دومین مناظره تلویزیونی نامزدهای ریاست‌جمهوری با این‌که قرار بود سرفصل دومین مناظره سیاست و فرهنگ باشد، اما کمترین موضوعات مطرح شده در این مناظره به مباحث فرهنگی ربط داشت. نکته قابل توجه این‌که در سوالاتی که از سوی کمیسیون انتخابات مطرح شد، تنها یک سوال در بخش فرهنگی وجود داشت، البته به جز سوالی که مربوط به حوزه آموزش و پرورش و مباحث علمی مطرح شد.
نخستين مبحث مطرح‌شده درباره هنر از سوی حسن روحانی عنوان شد. روحانی از محمدرضا شجریان گفت: ما هنرمندی داریم که ربنایش را پخش نمی‌کنیم، چطور می‌خواهیم به تعالی علمی و فرهنگی برسیم؟ این سوال در حالی مطرح شد که حسن روحانی در انتخابات ریاست‌جمهوری دوره یازدهم از حمایت از شجریان در تبلیغات انتخاباتی‌اش یاد می‌کرد. محمدرضا شجریان به‌رغم بیماری در دولت یازدهم آلبوم منتشر کرد اما همچنان این انتقاد مطرح می‌شد که چرا ربنای شجریان در دولت روحانی هم نتوانست از صداوسیما پخش شود. دیروز بعد از اشاره مجدد روحانی به استاد آواز ایران، پیروز ارجمند، رئیس سابق دفتر موسیقی در گفت‌و‌گو با ایلنا گفت آقای روحانی به قول خود مبنی بر رفع محدودیت‌های هنرمندان و مفاخری مثل استاد شجریان و استاد فرشچیان عمل کردند، همچنین دولت یازدهم آمادگی برگزاری کنسرت برای این استاد مسلم موسیقی را داشت، اما بیماری و کسالت استاد مانع برگزاری این کنسرت تاکنون شده است. ارجمند درباره پخش صدای شجریان از رسانه ملی هم گفت: سازمان صداوسیما هیچ‌گونه وابستگی به دولت ندارد و درباره مسائل خود، شخصا تصمیم گیرنده است و متاسفانه تعاملی در زمینه پخش صدای استاد شجریان نداشته است.
جهانگیری دومین کاندیدایی بود که وقتی صحبت از امنیت ایران شد از اهمیت فعالیت هنرمندان در عرصه بین‌المللی گفت. او با اشاره به اسکار اصغر فرهادی و تأثیری که موفقیت‌های هنری در معرفی چهره واقعی ایران به‌عنوان کشوری صلح‌دوست در جوامع جهانی دارد، گفت و اعلام کرد باید اداره فرهنگ به مردم واگذار شود. محمدباقر قالیباف در نوبت تعیین‌شده‌اش با اشاره به سخنان مطرح شده در حوزه هنر و با اشاره به نام شجریان گفت: اگر از شخصیتی در موسیقی نام می‌بریم خوب نیست، باید بگوییم برای موسیقی چه کردیم. قالیباف در حالی به خدمت‌رسانی دوازده ساله شهرداری تهران به هنرمندان و فراهم‌کردن سالن‌های تئاتر، سینما، خانه موسیقی، خانه تئاتر و... اشاره کرد که بهزاد فراهانی بلافاصله پس از این اظهارات به‌عنوان یکی از پیشکسوتان عرصه هنر در پاسخ به ادعای قالیباف گفت: زمین خانه تئاتر را آقای روحانی در اختیار ما قرار داده‌اند، ادعای ایشان کذب است و من نقش شهرداری را در این میان نمی‌دانم.
روحانی در واکنش به این صحبت‌ها به اقدامات صورت‌گرفته فرهنگی در دولت یازدهم اشاره کرد و گفت: اگر ما برای هنر کاری انجام نداده‌ایم، پس ارکستر سمفونیک و ارکستر ملی را که سال‌ها تعطیل بودند کدام دولت دوباره راه‌اندازی کرد؟ سینما‌ها را کدام دولت راه‌اندازی کرد؟ اهل هنر را کدام دولت امیدوار کرد؟ ما باید راه امید را ادامه دهیم و نگذاریم بذر یأس پاشیده شود. در بخش دوم مناظره روز گذشته تنها سوال فرهنگی از قبل پیش‌بینی شده که درباره استفاده از ظرفیت موجود در هنر هنرمندان ایرانی در تولیدات سینمایی و... برای تبلیغ تفکر و راه امام راحل و انقلاب اسلامی ایران بود، از جهانگیری پرسیده شد. این کاندیدای ریاست‌جمهوری با اشاره به سهم مهم فرهنگ ایرانی اسلامی در اقتدار ملی گفت: ما با قدرت فرهنگی می‌توانیم مسائل داخلی و بین‌المللی را حل کنیم. هنرمندان کشور گام‌های بلندی در این زمینه برداشته‌اند.
مناظره دوم در توییتر فارسیهمه دوستانی که منو میشناسن این حرفو از سال ۸۴ مرتب از من شنیدن: «در انتخاب بین احمدی‌نژاد و قالیباف قطعا ترجیح من احمدی‌نژاده!»
محمد دهقان: جبهه انقلاب وزیر زن دولت قبل را منتخب اول جمنا و سخنگو کرد؛ در دولت حرف، فرماندار زن اهل سنت در منا کشته شد، اما دولت پیگیری نکرد.
احمد حكيمي‌پور: آقاي قالیباف درحالی از دسترسی آزاد مردم به اطلاعات می‌گوید که اطلاعات مالی شهرداری در دسترس عضو شورا نيست!
احمد توکلی: وقتی رئیس‌جمهوری مستقر می‌گوید حقوق اقلیت‌های مذهبی رعایت نمی‌شود و تفکیک جنسیتی داریم، دیگر غرب به احمد شهید چه نیازی دارد؟!
محمود صادقی: چه خوب امروز همه طرفدار برجام شده‌اند؟! ولی خوب است، توضیح دهند هنگام مذاکرات چه کسانی ظریف را روی ویلچر نشاندند؟
مهدی محمدی: روحانی که تمرین کرده بود بخندد، به برجام که رسید عصبانی شد!
عبدالکریم حسین‌زاده: بالاترین آسیب را از واردات واگن توسط شهرداری، واگن‌سازان داخلی خوردند، آن وقت شهردار شهریارنما به واردات جزیی خرده گرفت.
حسن خجسته: ميرسليم تا اين لحظه در مناظره از نظر فوتباليست‌ها فوروارد ناشناسى است كه هجوم‌هاى فكورانه غيرمنتظره دارد.
محمدعلی ابطحی: قاليباف براي جلب رأي احمدي‌نژادي‌ها خيلي تلاش مي‌كند. اما احمدي‌نژادي‌ها هم اگر به كمك بيايند به كمك قاليباف نمي‌آيند.
عبدالرضا داوری: سردار قالیباف چگونه به سبد رأی هواداران رئیس‌جمهوری سابق امید بسته وقتی حذف دکتر احمدی‌نژاد را حامیان قدرتمند او رقم زده‌اند؟!
پرویز سروری: از آقای جهانگیری كه به مدیریت پلاسکو ان‌قلت داشت، انتظار داشتیم الان مشغول مدیریت بحران معدن باشد؛ نه در مناظره آن هم به‌عنوان یارکمکی.
غلامرضا انصاری: آقای قالیباف شما که از دسترسی آزاد مردم به اطلاعات می‌گویید، شایسته است که قبل از ترک کرسی مدیریت شهری میزان واقعی بدهی شهرداری را لااقل پس از ١٢سال به‌صورت شفاف بیان کنید.
پرویز براتی: ناشران دانشگاهی، کودک و بین‌الملل که در سازه‌های موقت و چادر استقرار داده شده‌اند؛ با مشکل آبگرفتگی در نمایشگاه کتاب مواجه شدند!
عیار عملکرد نامزدها در مناظرهمناظره انتخاباتی روز گذشته با عملکرد متفاوت نامزدها همراه بود. به جرأت می‌توان گفت که نامزدهای انتخاباتی استراتژی متفاوتی را برای این مناظره انتخاب کرده بودند. برای مثال مصطفی میرسلیم که در دور قبلی مناظره بیشتر سعی کرده بود که نامزدهای رقیب را با سوالات مکررش بمباران کند و البته نتیجه نیز نگرفت، در این مناظره تلاش کرد رویکردی تهاجمی‌تر بگیرد. میرسلیم در این مناظره مستقیما کاندیداها را خطاب قرار داد و برخی از آنها را با ذکر مصداق به کم‌کاری و نقش عملکرد متهم کرد. به طور کلی میرسلیم در این مناظره بهتر از مناظره قبلی ظاهر شد اما نسبت به باقی نامزدها همچنان در حاشیه قرار گرفت. سیدابراهیم رئیسی نیز در این مناظره بهتر از مناظره قبلی عمل کرد. او که در مناظره قبلی تنها به بیان شعارها پرداخته بود و هیچ برنامه عملی برای این شعارها ارایه نداده بود، در این مناظره گفتاری منطقی‌تر و ایجابی‌تر داشت.
رئیسی در این مناظره در مقایسه با مناظره قبلی، تصمیم گرفته بود که در هر نوبت سخن گفتن، مستقیما مردم را خطاب قرار دهد و به نظر می‌رسد که در این خصوص موفق عمل کرد. اسحاق جهانگیری اما در این مناظره به نسبت مناظره قبلی ضعیف‌تر ظاهر شد. مهمترین ایراد جهانگیری این بود که در مناظره رودررو به خوانش از روی متن روی آورد؛ اقدامی که در مناظره‌های سیاسی انجام نمی‌شود. جهانگیری همچنین در مقایسه با مناظره قبلی لحنی کمتر ایجابی داشت. او کل وقت ٥ دقیقه صحبت کردنش را که باید به پاسخ به دیگر کاندیداها اختصاص می‌داد، متنی از پیش آماده شده را خواند که هیچ جذابیتی نداشت. محمدباقر قالیباف نیز در مناظره دیروز تغییر استراتژی داشت. او به نسبت مناظره قبل کمتر به کاندیداهای رقیب حمله کرد.
قالیباف در مناظره نخست بسیار تند و تیز ظاهر شد و البته پاسخ‌هایی نیز از روحانی و جهانگیری دریافت کرد. قالیباف اشتباه دیگری را نیز در خصوص دختر وزیر آموزش پرورش مرتکب شد و اقدام قانونی دختر وزیر را برای واردات پوشاک دستاویز قرار داد که البته این اتهام با پاسخ جهانگیری و روحانی مواجه شد. علاوه بر این‌که قالیباف به این نکته نیز توجه نکرد که براساس قانون اساسی دولت نمی‌تواند هیچکسی را از فعالیت اقتصادی محروم کند و اما حسن روحانی در این مناظره به مراتب بهتر از مناظره قبلی ظاهر شد. حسن روحانی در مناظره نخست تنها به ارایه گزارشی از اقدامات دولتش پرداخت. واقعیت این است که فضای مناظره فضای ارایه گزارش نیست. مناظره یعنی قاعده جدل و مباحثه. گزارش را دیگر مسئولان دولت نیز می‌توانند ارایه دهند. در این مناظره اما روحانی لحنی ایجابی‌تر داشت و نکاتی که مطرح کرد در بسیاری از موارد از روشنگری لازم برخوردار بود.