«سقراط اگر استبداد دهان تو را بست، دموکراسی تو را کشت.»
فرارو- نمایش «سقراط» برای سومین بار در ایام نوروز بر روی صحنه رفت. این اولین بار بود که نمایشی در دوره یک سال و نیمه، سه دوره اجرا را در بزرگ‌ترین تالار نمایشی ایران، تالار وحدت تجربه کرد و استقبال خوبی هم از آن شد. تا جایی که دست اندرکاران اجرای این نمایش را تا ۱۰ اردیبهشت ماه هم تمدید کردند.
به گزاش فرارو، «سقراط» نمایشنامه‌ای کلاسیک است با بازی «فرهاد آئیش» و «لادن مستوفی». نمایشی که با محوریت نقش سقراط در خانواده و در جامعه‌اش، از تدریس و صحبت سقراط با شاگردانش آغاز و تا زمان دستگیری‌اش و اعدامش با شوکران ادامه پیدا می‌کند.
حمیدرضا نعیمی نویسنده و کارگردان این نمایش به گفته خودش به این دلیل به سوی این شخصیت رفته چون جای یک نمایشنامه و اجرای یک اثر نمایشی درباره او در تئاتر خالی بود. به گفته وی تنها قشری خاص مطالبی درباره سقراط خوانده‌اند اما مردم واقعا با تفکر و زندگی سقراط آشنایی زیادی ندارند.
نعیمی گفته: «فکر نمی‌کردم هیچگاه نمایشنامه‌ای درباره او بنویسم اما همیشه در ذهنم این امر جای سوال داشت که چطور یک نفر به عنوان «شهید فلسفه» نام گرفته است؟»
او در توصیف شخصیت سقراط می‌گوید: «او تنها کسی است که صراحتا و به روشنی می‌گوید که چه می‌خواهد بگوید. در مورد سقراط نیازی نیست که فلسفه‌اش را برای کسی توضیح دهید زیرا مسائلی را که مطرح می‌کند پیچیده نیستند بلکه همه صحبت‌هایش در جهت روشنگری است، به همین دلیل است که به سمت توده مردم می‌رود و شروع می‌کند با آن‌ها ارتباط برقرار کردن. بردن دیالکتیک به دل عامه مردم کار بسیار سختی است که سقراط انتخاب کرده بود. برای من بسیار جذاب بود که شخصی با این سطح از نگرش بیاید در کفاشی یک کفاش بنشیند و با او صحبت کند.»
از نگاه منتقدان هم متفاوت بودن تئاتر «سقراط» به همین نکته باز می‌گردد. متنی توسط نویسنده به عنوان «سقراط» به نگارش درآمده که این فیلسوف را در موقعیتی انسانی به تصویر می‌کشد. شخصیتی که بیشتر وجه انسانی دارد و با زبان عامه با مردم ارتباط برقرار می‌کند. در حقیقت در این نمایش ما شاهد اجرایی اتوبیوگرافی از زندگی یک فیلسوف نیستیم بلکه در وهله اول انسانی را می‌بینیم که فیلسوف است و با دانشی که دارد با مردم اطرافش ارتباط برقرار می‌کند.
نعیمی درباره روند نگارش این متن گفته: «در نوشتن نمایشنامه تلاش کردم که به وجوه واقعی سقراط نزدیک بشوم و برای ترسیم چنین نگاه واقع‌گرایانه‌ای تا امروز حدود ۱۶ کتاب را در مورد سقراط مطالعه کردم. همچنین تمام کتاب‌هایی که در مورد سقراط از سال ۱۳۴۴ به بعد در ایران به چاپ رسیده را تهیه و مورد بررسی قرار داده‌ام.»
به این ترتیب نمایشنامه «سقراط» به سی‌ودومین جشنواره تئاتر فجر ارائه داده شد. قرار بود تا این نمایش بعد از اجرا در آخرین روز جشنواره، در سالن اصلی مجموعه تئاتر شهر جهت اجرای عمومی بر روی صحنه برود. اما پس از ارسال نمایشنامه اعلام شد که با گروه دیگری برای اجرای بعد از جشنواره صحبت شده است. به این ترتیب نعیمی از حضور در جشنواره انصراف داد زیرا به عقیده خودش مقدور نبود که گروه ۶۰ نفره‌اش تنها برای حضور در جشنواره تلاش کنند. اما پس از انصراف او با اصرار از سوی مدیران جشنواره هماهنگی‌هایی انجام شد تا «سقراط» که بهترین متن جشنواره فجر شناخته شده بود به جشنواره برسد و اجرای عمومی هم داشته باشد.
«سقراط» در نهمین روز جشنواره تئاتر فجر سال 92 در تالار وحدت به روی صحنه رفت و با استقبال زیادی از سوی اصحاب رسانه، هنرمندان سینما و تئاتر و مخاطبان تئاتر رو به رو شد.
این نمایش همچنین در چهار رشته، بهترین نمایشنامه و بهترین کارگردانی برای حمیدرضا نعیمی، بهترین بازیگر مرد برای فرهاد آییش و بهترین موسیقی برای سیاوش لطفی نامزد دریافت جایزه شد.
در چهاردهمین جشن کانون ملی منتقدان ایران هم «سقراط» برنده شش جایزه بهترین بازیگر مرد، بهترین طراح صحنه، بهترین طراح لباس، بهترین موسیقی، بهترین گریم و نمایش برگزیده شد.
علاوه بر آن نشان «عبدالحسین نوشین» کانون منتقدان خانه تئاتر به حمیدرضا نعیمی اهدا شد. همچنین فرهاد آییش، بازیگر نقش سقراط، برای این نمایش جایزه و نشان آکادمی استاد حمید سمندریان را گرفت و در روز «جشن بازیگر» از سوی انجمن بازیگران خانه تئاتر تقدیر شد.
از نگاه مخاطبان با آنکه «سقراط» هم همچون دیگر تئاترهای روی صحنه پر از حرف‌هایی شعارگونه است، اما دیالوگ‌های شعارگونه این اثر حس بدی را در تماشاگر ایجاد نکرده است. شاید اصلیترین دلیل آن هم این باشد که این سخنان از دهان «سقراط» شنیده می‌شود.
سخنان فلسفی، شعار‌های همیشگی برای بهبود اخلاق بشری و همچنین تزکیه روح انسانی مواردی هستند که به کرات به طور مستقیم در این نمایش از سقراط خطاب به اطرافیانش مانند افلاطون زانتیپه، تئودوته و کریتون شنیده می‌شود. اما سقراط خود انسان روشن فکری بوده که با زبانش دیگران را می‌آزرده، او فیلسوفی بوده که برای اطرافیانش در همه جا خرمگس معرکه بوده، پس حرف‌های روشنفکرانه زدن از این شخصیت شنیدنی‌تر از باقی است و شاید تماشاگر فراری از شعار این بار آن حرف‌ها را بشنود و به آن فکر کند. نمایشی با رگه‌هایی از دفاع از حقوق زنان.
«سقراط» در روز‌هایی که آثار جشنواره تئاتر فجر حرفی برای گفتن نداشتند به شدت درخشید و این استقبال در اجرای پاییز و زمستان ۹۲ و همچنین بهار ۹۳ هم ادامه پیدا کرد.
استقبال تماشاگران و همچنین سفیران و کاردارهای فرهنگی سفارتخانه‌ها و توریست‌ها، «سقراط» را به یکی از نمایش‌های پر مخاطب چند سال اخیر تبدیل کرد. در ۵۲ اجرا حدود پنجاه هزار نفر از این نمایش دیدن کردند. صدا و سیما این نمایش را به عنوان یکی از جاذبه‌های گردشگری پایتخت در نوروز ۹۳ معرفی کرد.
پس از این موفقیت نعیمی اعلام کرد که «سقراط» با تغییرات اندک و تنها در جهت ارتقای سطح کیفی نمایش از هفتم فروردین‌ماه سال ۱۳۹۴ برای بار سوم روی صحنه می‌رود.
او درباره اجرای مجدد این نمایش گفته: «من اصلا قصد نداشتم «سقراط» را دوباره به صحنه ببرم بلکه می‌خواستم با آقای آییش نمایشی به اسم «شوایک» را که یک کمدی سیاه درباره جنگ و کار بسیار سختی است در تالار وحدت کار کنم. به همین منظور و برای صحبت درباره این کار جدید نزد آقای سعیدی‌پور مدیر تالار وحدت رفتم اما اصلا کار به صحبت درباره نمایش جدید نرسید و تا آقای سعیدی‌پور ما را دید گفت بهتر است کار جدید را کنار بگذاریم و فعلا درباره اجرای مجدد «سقراط» صحبت کنیم.»
قرار بود «سقراط» تا ۳۰ فروردین ماه اجرا داشته باشد اما استقبال مجدد مخاطبان باعث شد تا این نمایش تا ۱۰ اردیبشهت تمدید شود.
درود بر آقای نعیمی عزیز و سایر عوامل کار