فرارو- کاوه افراسیابی*؛ در حالی به کنفرانس بازنگری (ان پی تی) نزدیک‌تر می‌شویم1 که تنش‌های جهانی رو به افزایش است. بالاخص با بالا گرفتن بحران اوکراین نشانه‌های نامیمونی از جنگ سرد جدید میان آمریکا و روسیه دیده می‌شود و همین امر چشم انداز تیره‌ای را در ارتباط با نتایج این کنفرانس پیش روی ما ترسیم کرده است.
مکانیسم سازمان ملل در مورد کنترل تسلیحات در برخی اوقات توانسته است در ارتباط با مسئله خلع سلاح به صورتی موثر عمل کند. اما متاسفانه بحران اوکراین توجیه تازه‌ای برای استفاده از سلاح‌های هسته‌ای فراهم کرده است، برخی از کار‌شناسان غرب بر این باورند که اگر اوکراین در سال ۱۹۹۰ خلع سلاح نمی‌شد در حال حاضر قادر بود در مقابل زیاده خواهی‌های روسیه ایستادگی کند.
در یک کلام در شرایط کنونی به نظر می‌رسد باردیگر استفاده از سلاح‌های هسته‌ای مشروعیت یافته است به شکلی که کشوری چون فرانسه صراحتا اعلام کرده‌اند که استفاده از زرادخانه هسته‌ای برای دفاع از فرانسه و همچنین سایر کشورهای اروپایی لازم است و ناتو نیز با تکیه بر دکترین بازدارندگی هسته‌ای خویش و آمریکا نیز با تاکید بر نوسازی زرادخانه‌های هسته ای‌اش به بهانه حفظ امنیت ملی در تلاشند تا زمینه را برای رقابت‌های هسته‌ای فراهم کنند.
بنابراین دیگر صحبت از نابودی بمب‌های هسته‌ای آمریکا و اروپا نیست و در عوض زمزمه‌هایی در ارتباط با تقویت توانایی بازدارندگی هسته‌ای ناتو و همچنین استقرار جنگ افزارهای آمریکایی در قلمروی اعضای ناتو در اروپای شرقی به گوش می‌رسد. در این این شرایط، ایران، هم به عنوان یکی از مهم‌ترین کشورهای خاورمیانه و هم به عنوان رئیس کنونی سازمان جنبش عدم تعهد (NAM) مسئولیت مهمی را در ارتباط با مقابله با تسلیحات اتمی بر عهده دارد، ماموریتی که نشانه‌های آن را می‌توان در فتوای مقام معظم رهبری در مورد ممنوعیت تولید، انباشت و استفاده از تسلیحات هسته‌ای مشاهده کرد.
فتوای رهبری ایران در زمینه تسلیحات هسته‌ای برای کشورهای شرکت کننده در اجلاس آتی کنفرانس منع استفاده از تسلیحات هسته‌ای از دو منظر اخلاقی و سیاسی در خور توجه است.
با این حال سوالی که به طور طبیعی برای هر کسی ممکن است در این زمینه مطرح شود آن است که چرا پس از گذشت ۱۵ سال از تصویب ۱۳ گام عملی در مورد خلع سلاح که در کنفرانس سال ۲۰۰۰ مورد بررسی قرار گرفت، هنوز شاهد پیشرفت ملموسی در این زمینه نبوده‌ایم.
به نظر می‌رسد کنفرانس آینده فرصت منحصر به فردی را در اختیار کشورهایی چون ایران و سایر اعضای سازمان جنبش عدم تعهد قرار دهد تا از این طریق به دغدغه‌های‌هایشان در مورد گسترش تسلیحات هسته‌ای بپردازند، امری که مغایر با اصول مندرج با ان پی تی است و همچنین با تعهدات کشورهایی که به این پیمان پیوسته‌اند مغایرت دارد.
یکی از مشکلات کلیدی ان پی تی فقدان اجماع جهانی در مورد آن است. کشورهای دارنده تسلیحات هسته‌ای به پیمان ان پی تی (پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای) نپیوسته‌اند و به همین دلیل اصول مندرج در آنکه عبارتند از عدم تکثیر تسلیحات هسته‌ای، خلع سلاح و استفاده صلح آمیز از تسلیحات برای آن‌ها تعهداتی را ایجاد نمی‌کند.
بنابراین تا مادامی که در ارتباط با این پیمان اجماعی جهانی به دست نیاید، تلاش‌ها در زمینه ایجاد جدول زمانی مشخص برای اجرای بند ۵ معاهده در مورد خلع سلاح بی‌نتیجه خواهد بود.
شاید کنفرانس پیش رو فرصتی برای جامعه جهانی باشد تا با استفاده از آن کشورهای غیر عضو را جهت پیوستن به این پیمان و پذیرفتن تعهدات ناشی از آن تحت فشار قرار دهند.
عدم اجماع جهانی در مورد پیمان منع استفاده از تسلیحات هسته‌ای تنها یکی از موانع موجود در برابر خلع سلاح در دنیای امروز است. ناتوانی در اجرای پیمان منع جامعه آزمایش‌ها (سی تی بی‌تی) یکی دیگر از این موانع است.
اخیرا گزارش‌هایی به دست آمده که نشان می‌دهد مسکو خود را برای آزمایش نسل بعدی موشک‌های هسته‌ای ۱۰۰ تنی در سال ۲۰۱۵ آماده می‌کند، این امر می‌تواند آتش تنش‌های میان شرق و غرب را شعله ور‌تر کند.
از سویی دیگر شرایط موجود می‌تواند مشکلات دیگری را نیز به همراه داشته باشد و آن ایجاد عدم تعادل میان اعضای ان پی تی است. کشورهای فاقد سلاح هسته‌ای به ان پی تی پیوسته‌اند و براساس یک سازش تاریخی پذیرفته‌اند که تنها پنج کشور از تسلیحات هسته‌ای برخوردار باشند.
در حال حاضر کشورهای دارنده تسلیحات هسته‌ای در انتقال دانش و تکنولوژی هسته‌ای به کشورهای غیر هسته‌ای کوتاهی کرده‌اند این امر در کنار افزایش تمایلات برای تکثیر تسلیحات هسته‌ای در جهان موجب شده بسیاری از کشور‌ها به دنبال دستیابی به این سلاح باشند.
با در نظر گرفتن موارد فوق باید گفت که جهان امروز به یک بازنگری جدی در مورد مسئله تسلیحات هسته‌ای نیازمند است، در این راه می‌بایست کاستی‌ها و نواقص این مسیر به درستی شناسایی شده و تلاش شود در مسیر خلع سلاح پیشرفت‌های ملموسی به دست آید.
برای تحقق این امر به تعاریف جدید و جایگزین در حوزه هسته‌ای نیازمندیم، تعاریفی که در هماهنگی با هنجارهای موجود و همچنین در راستای امنیت بشریت قرار داشته باشد.
در نتیجه همانگونه که در بالا اشاره شد، فرمان مقام رهبری را می‌توان حکمی اخلاقی برای ایجاد جهانی عاری از سلاح‌های هسته‌ای قلمداد کرد، اصلی که باید توسط رهبران سایر کشور‌ها نیز تکرار شود. این امر شاید بتواند بر آینده بشریت نقش مثبتی داشته باشد.
*مشاور پیشین تیم مذاکره کننده هسته‌ای ایران
1- کنفرانس بازنگری ان پی تی، برای بررسی ابعاد مختلف این معاهده هر پنج سال یک بار برگزار می‌شود که تاکنون در سال‌های ۲۰۰۰، ۲۰۰۵ و ۲۰۱۰ برگزار شده است و کنفرانس بعدی نیز در ماه می سال ۲۰۱۵ (اردیبهشت سال ۹۴) برگزاری خواهد شد.
خخخخخخخخ