زوج میانسال یک قفس را دست
گرفته‌اند، آورده‌اند تا دمِ کلینیک؛ کلینیک تخصصی پرندگان زینتی دانشکده
دامپزشکی دانشگاه تهران. یک پارچه هم انداخته‌اند روی قفس؛ لابد تا
پرنده‌شان سرما نخورد. قفس را می‌آورند، می‌گذارند روی میز معاینه.
پارچه
را برمی‌دارند. طوطی خودش را نشان می‌دهد. انگار خیلی وقت نیست عضو تازه
خانه‌شان شده، آنقدر که دست و پایشان می‌لرزد توی گذاشتن و برداشتن قفس.
بله، فقط یک‌روز است با آنهاست؛ پیش از این هم پرنده‌ای توی خانه نگه
نداشته‌اند. اسمش «دنی» است. آیا پرنده مشکلی دارد یا خیر؟ آیا بی‌اشتهاست
یا به خوبی غذا می‌خورد؟ چه می‌خورد؟ ... اینها تعدادی از پرسش‌هایی است که
به محض پذیرش‌شدن دنی، از صاحبان او پرسیده می‌شود. دکتر دامپزشک
توصیههایی هم دارد.
اول اینکه تکه چوب صیقلی که پرنده روی آن ایستاده است، مناسب نیست و بهتر
است این چوب با یک قطعه چوبی شاخه درختی که صیقل نخورده، که هنوز پوست و
شاخه به آن وصل است، جایگزین شود. توصیههایی هم بابت تغذیه پرنده می‌کند؛
اینکه چه میزان تخمه آفتابگردان باشد و چه میزان کتان و... دامپزشک نگران
معتادشدن پرنده به تخمه آفتابگردان است. این نکته‌ای است که زوج میانسال
چیزی در مورد آن نمی‌دانند.
جایی برای معاینه
یک فضای سه‌درچهارمتر با سقفی که نور آن قابل تنظیم است. یک میز برای
معاینه و تکه‌کاغذی که به دیوار زده‌اند و روی آن تاکید شده برای معاینه هر
پرنده، لازم است میز با الکل 70درصد ضدعفونی شود. اینجا اتاق معاینه است.
اینکه چرا اتاق معاینه پرنده این‌همه کوچک است، بی‌دلیل نیست. «سیداحمد
مدنی»، استادیار گروه بیماری‌های دام و طیور دانشگاه تهران، در توضیح
محدودبودن این فضا می‌گوید: «کوچک‌بودن این اتاق بابت آن است که پرنده
پرواز می‌کند و لازم است شرایطی وجود داشته باشد که به سادگی بتوان آن را
دوباره برای معاینه بازگرداند. این اتاق، «برد پروف» است، به طوری که پرنده
نمی‌تواند از آن فرار کند. اگر پرنده از زیر دست دامپزشک فرار و پرواز
کند، نور را کم می‌کنیم و پرنده را می‌گیریم...»
انواع طوطی‌ها، کاسکو، فنچ، مرغ‌عشق و کبوتر، معمول‌ترین پرندگانی‌اند که
در خانه‌ها دیده می‌شوند. طبیعی است که وقتی به کلینیک پرندگان زینتی
بروید، بیشتر چنین مواردی برای رسیدگی دیده شوند با این حال، مدنی، متخصص
بیماری‌های پرندگان، می‌گوید که دامنه پرندگانی که به این کلینیک آورده
می‌شوند، وسیع است: «به طور معمول غالب مواردی که به این مرکز آورده
می‌شوند؛ سه‌دسته پرنده هستند: گنجشک‌سان، طوطی‌سان و انواع کبوترها.
تعدادی هم البته پرندگان آبزی و مرغان خانگی. تقریبا پنج‌درصد پرندگانی که
می‌آورند، گونه‌های خاص هستند. گونه‌هایی مانند انواع شاهین، پرندگان شکاری
که گاهی اوقات از ادارات محیط‌زیست برای درمان منتقل می‌شوند.
بعضا دیده شده که پرندگانی هم به‌دلیل برخورد با خودرو یا شیشه ساختمان‌ها
مجروح می‌شوند و برای درمان به اینجا می‌آیند؛ پرندگانی وحشی مانند
شاه‌بوف، حواصیل و بوتیمار از این جمله‌اند. البته باید دقت داشت که
پرندگان شکاری، خانگی نیستند. در برخی فصول مانند بهار نیز تعداد زیادی
پرندگان مهاجر مانند پرستو و بادخورک به این کلینیک آورده می‌شوند. این
موارد بیشتر به ساختمان‌ها و تیرهای برق برخورد کرده‌اند.»
سلام دنی!
«دنی»، طوطی خانگی زوج میانسال روی میز اتاق معاینه است. دامپزشک اطلاعاتی
در مورد پرنده می‌گیرد. مدنی این اطلاعات را تاریخچه‌ای می‌داند که از
صاحب حیوان گرفته می‌شود. این نخستین‌گام پس از پذیرش پرنده است: «تاریخچه
شامل این موارد است که این پرنده برای چه مشکلی به کلینیک آورده شده، چه
مدت است با صاحبان خود زندگی می‌کند، احتمال رویارویی با ریزفاکتورهای
عوامل آسیب‌زایی مانند دود سیگار را دارد یا خیر، آیا ممکن است با گیاهانی
در منزل روبه‌رو شود؟ یا مثلا اینکه صاحبان پرنده چه اندازه تجربه نگهداری
از پرنده را دارند. مواردی مانند اینکه پرنده چگونه تغذیه می‌شود، در کجای
خانه نگهداری می‌شود، آیا امکان ظهوروبروز رفتارهای طبیعی و البته
هوشمندانه خود را دارد یا به‌مثابه یک شیء در خانه با او رفتار می‌شود...»
برای بالابردن آگاهی‌های صاحبان پرندگان خانگی، یکسری جزوه هم در کلینیک
موجود است که در آن، شرایط نگهداری و تغذیه پرنده خانگی ذکر شده است،
به‌علاوه اینکه اگر در هنگام آوردن پرنده به کلینیک با نکته خاصی برخورد
شود، تذکر داده می‌شود. در عین حال گویا یکی از وظایف دانشجویان این کلینیک
آن است که شرایط نگهداری را برای صاحبان پرنده توضیح دهند. پرونده‌ای هم
برای پرندگانی که به کلینیک برده می‌شوند، تشکیل می‌شود.
مهم‌ترین مسایل پرندههای خانگی چیست؟
کمتر کسی خبر دارد یک پرنده خانگی ممکن است دچار چه مسایلی شود.
اغلب تصور می‌کنند همین که آب و دان در نزدیکی پرنده باشد، کافی است. کمتر
کسی می‌داند پرنده‌ها هم افسرده می‌شوند، سوءتغذیه می‌گیرند و حتی معتاد
می‌شوند.
مدنی یک پاسخ اجمالی دارد برای این سوال که مهم‌ترین دلیلی که موجب بردن
پرنده به کلینیک می‌شود، چیست: «سوءمدیریت در نگهداری.» با این توضیح که
«اکثر پرندگان خانگی سوءتغذیه دارند. تعداد زیادی از صاحبان نمی‌دانند
تغذیه درست پرنده چیست و اساسا مردم به‌طور معمول اختصاصات مشخصات زیستی
پرنده را نمی‌دانند. شما به‌عنوان صاحب یک پرنده، اگر رفتار طبیعی پرنده را
ندانید، از بدو ورود جانور، ممکن است یک غذای خاص به پرنده بدهید که حتی
منجر به اعتیاد او به آن نوع غذای خاص شود.» گویا اکثر طوطی‌هایی که به
کلینیک آورده می‌شوند، به تخمه آفتابگردان اعتیاد دارند. مدنی البته تاکید
می‌کند که این‌دست ناآگاهی‌ها همه‌جای دنیا در رابطه با پرنده خانگی به چشم
می‌خورد.
شکستگی‌ها؛ بیشترین موارد جراحی مشاهده‌شده
ناآگاهی‌ها، در هر موردی پیامد دارند. در نگهداری پرنده خانگی ناآگاهی
برای یک موجود زنده پیامدهای ناخوشایندی به‌همراه دارد. موارد قابل‌توجهی
از مشکلاتی که برای پرندگان پیش می‌آید، ناشی از کم‌بودن اطلاعات صاحبان
آنها در مورد شرایط نگهداری است.
مدنی، متخصص پرندگان فعال در کلینیک تخصصی پرندگان، در مورد معمول‌ترین
مسایلی که بابت آنها پرنده به کلینیک برده می‌شود، می‌گوید: «معمول‌ترین
اتفاقات برای پرندگان خانگی شکستگی‌هاست. معمولا یا قفس سقوط می‌کند یا
توسط پرندههای وحشی ضربه می‌خورند یا مورد اصابت گلوله قرار می‌گیرند...
.»
در منزل اما بیشترین مورد مشاهده‌شده، ارتوپدی است. توضیحی که مدنی، این
متخصص پرندگان در مورد این مساله می‌دهد، این است: «به‌طور معمول شرایطی که
پرنده در آن نگه‌داشته می‌شود، شرایط مناسبی نیست. مثلا وجود شیشه شفاف در
منزل، یکی از مواردی است که موجب اصابت پرنده می‌شود یا قراردادن آینه‌های
قدی و حتی لوسترهای پرنور.» اینها مواردی است که دقیقا بابت ناآگاهی
صاحبان پرنده اتفاق می‌افتد.
برخی موارد، به جراحی منجر می‌شود. جراحی‌ها البته در بخش جراحی توسط
ماهرترین جراحان دامپزشکی کشور انجام می‌شود اما دو اتاق کوچکی که در کنار
اتاق معاینه وجود دارد، به ابزارها و وسایلی مجهز است که به گفته مدنی در
ایران بی‌نظیر است. او ارزش تجهیزات این اتاق‌های سه‌درچهارمتر را، بیش از
چندصدمیلیون‌تومان برآورد می‌کند با این توضیح که اقداماتی مانند
اندوسکوپی، لاپاروسکوپی، بیهوشی استنشاقی و انواع درمان‌های استنشاقی،
جملگی در این مرکز انجام می‌شود. جالب توجه اینکه دانشکده دامپزشکی دانشگاه
تهران مجهزترین آزمایشگاه‌های تشخیص دامپزشکی را دارد و نخستین مرکز مجهز
به سی‌تی‌اسکن، رادیولوژی دیجیتال، اولتراسونوگرافی و اکوکاردیوگرافی در
ایران است.
پرنده‌ها هم افسرده می‌شوند
صرف‌نظر از تروما، یکی از مواردی که به مراجعه صاحبان پرنده خانگی به این
کلینیک منجر می‌شود، افسردگی و اختلالات رفتاری در پرنده است. مدنی،
دامپزشک پرندگان، در مورد این مشکل می‌گوید: «در پرنده‌ها هم افسردگی دیده
می‌شود اما نه‌دقیقا به آن شکلی که در انسان دیده می‌شود. پرنده‌ها
هوشمندند و زندگی اجتماعی دارند. وقتی در خانه نگه داشته می‌شوند و فرصت
ارتباط با همنوعانشان را از دست می‌دهند، در نتیجه تمام نیازهایشان روی
صاحب آنها منتقل می‌شود. اگر این نیازها برطرف نشود، بالطبع پرنده افسرده
می‌شود.»
اما موارد دیگری نیز هست که ممکن است به مشکلات روحی این موجودات زیبا
منجر شود. یکی از آنها این است که همه نیازهای پرنده در خانه مرتفع می‌شود و
تنها کاری که پرنده قادر به انجام آن است، پَرآرایی است. به گفته مدنی،
گاهی پرندگان در این مورد دچار وسواس می‌شوند. هنگامی که پرنده با مساله‌ای
اینچنینی به کلینیک برده می‌شود، نخست تلاش می‌شود در تاریخچه به دلایل آن
پی برده شود و در نهایت مساله مدیریت شود.
دنی در راه خانه
یک‌ساعت از ورود طوطی به کلینیک پرندگان زینتی گذشته، آزمون‌های لازم برای
تایید سلامت «دنی» انجام شده، پرنده قرص ضدانگلش را خورده، صاحبانش هم
توصیه‌های لازم برای نگهداری این طوطی را دریافت کرده‌اند. مسوولان کلینیک
می‌گویند که این مرکز دانشگاهی مجهز و به‌روز را با بودجه‌های پژوهشی
راه‌اندازی کرده‌اند و بودجه مستقلی برای ارایه خدمات در اداره آن ندارند.
این است که ناچارند از مراجعان هزینه دریافت کنند. زوج میانسال دنی را
برمی‌دارند. کسی نمی‌داند دنی چه مدت با آنها خواهد بود. مرد می‌گوید:
«برای بچه‌ها خریده بودیمش ولی خودمان دلبسته‌اش شدیم.» این‌جور که معلوم
است، دنی قرار است ماندگار شود. زوج میانسال پارچه را روی قفس می‌اندازند و
می‌روند. ساعت کار کلینیک تمام شده است.