در سال ۱۴۰۴، با افزایش حداقل حقوق و تغییرات احتمالی در قوانین کار، آگاهی از روش صحیح محاسبه اضافه کاری و رعایت مقررات مربوطه برای جلوگیری از مشکلات حقوقی ضروری است.
نحوه محاسبه اضافه کاری یکی از مسائل مهم در حوزه حقوق و دستمزد است که تأثیر فراوانی بر حقوق کارکنان و هزینه‌های کارفرمایان دارد.
به گزارش محاسبان، در صورت کارکرد کارگر بیش از ۸ ساعت در روز و ۴۴ ساعت در هفته، باید مابقی ساعت‌های کاری تحت عنوان اضافه کاری محاسبه شود.
البته اضافه کاری شرایطی دارد که رعایت آن ضروری است. در ادامه این مقاله از محاسبان، به تشریح نحوه محاسبه اضافه کاری ۱۴۰۴ می‌پردازیم.
به گزارش کارگر ۲۴، اضافه‌کاری به زمانی اطلاق می‌شود که یک کارگر یا کارمند بیش از ساعت کار قانونی تعیین‌شده توسط وزارت کار، با توافق کارفرما به فعالیت ادامه دهد. طبق قانون، ساعت کار استاندارد ۷.۳۳ ساعت در روز و ۴۴ ساعت در هفته است که در مشاغل سخت و زیان‌آور به ۶ ساعت روزانه و ۳۶ ساعت هفتگی کاهش می‌یابد. دستمزد اضافه‌کاری با ۴۰٪ افزایش نسبت به نرخ عادی محاسبه و پرداخت می‌شود.
برای محاسبه مبلغ هر ساعت اضافه‌کاری، ابتدا باید دستمزد هر ساعت کار عادی را محاسبه کنید. این کار با تقسیم حقوق روزانه بر ساعت‌های کار موظفی روزانه انجام می‌شود. سپس، برای محاسبه دستمزد هر ساعت اضافه‌کاری، باید ۴۰٪ از دستمزد یک ساعت عادی را به آن اضافه کنید.
در محاسبه اضافه‌کاری، بن خواربار، حق مسکن و حق اولاد نباید محاسبه شوند، چرا که این موارد جزء دستمزد پایه نیستند.
برای محاسبه اضافه کاری ۱۴۰۴، ابتدا باید مراحل زیر را به دقت دنبال کنید:
ساعات اضافه‌کاری ماه، با کسر ساعات واقعی از ساعات موظفی به دست می‌آید.
ساعات اضافه‌کاری ماه = ساعات موظفی – ساعات واقعی
دستمزد هر ساعت عادی با تقسیم دستمزد روزانه بر ۷.۳۳ (تعداد ساعات کاری قانونی روزانه) محاسبه می‌شود.
دستمزد هر ساعت کار عادی = دستمزد روزانه ÷ ۷.۳۳
برای محاسبه دستمزد هر ساعت اضافه‌کاری، ۱.۴ برابر دستمزد هر ساعت عادی را محاسبه می‌کنید.
دستمزد هر ساعت اضافه‌کاری = ۱.۴ × دستمزد هر ساعت کار عادی
مبلغ اضافه‌کاری ماهانه با ضرب دستمزد هر ساعت اضافه‌کاری در ساعات اضافه‌کاری به دست می‌آید.
مبلغ اضافه‌کاری ماه = دستمزد هر ساعت اضافه‌کاری × ساعات اضافه‌کاری
طبق قانون کار، ضریب پرداخت اضافه‌کاری ۱.۴ برابر دستمزد عادی است. یعنی برای هر ساعت اضافه‌کاری، ۴۰٪ بیشتر از نرخ معمول ساعتی به کارگر پرداخت می‌شود. این مبلغ به عنوان جبران زحمت ساعت‌های مازاد بر کار قانونی در نظر گرفته شده و کارفرما موظف به رعایت آن است.
در قانون کار، شرایط خاصی برای انجام اضافه‌کاری کارگران پیش‌بینی شده است که هدف آن حفظ حقوق کارگران و جلوگیری از سوءاستفاده است. برخی از مهم‌ترین شرایط اضافه‌کاری کارگران در سال ۱۴۰۴ به شرح زیر عبارتند از:
طبق ماده ۵۹ قانون کار، کارگران تنها در صورتی می‌توانند اضافه‌کاری انجام دهند که ابتدا با آن موافقت کنند. همچنین، پرداخت دستمزد اضافه‌کاری به ازای هر ساعت کار اضافی الزامی است. در این زمینه، مهم است که ساعات اضافه‌کاری کارگران در طول روز از ۴ ساعت بیشتر نشود، به این معنا که مجموع ساعات کاری روزانه نباید از ۱۲ ساعت تجاوز کند، مگر در شرایط خاص که نیاز به توافق طرفین وجود داشته باشد.
در ماده ۶۰ قانون کار هم آمده است که در برخی شرایط خاص، کارفرما می‌تواند حتی بدون رضایت کارگر از او بخواهد تا ساعات اضافه‌کاری انجام دهد. این شرایط معمولاً شامل مواردی، چون حوادث غیرقابل پیش‌بینی (مثل سیل یا زلزله) یا ترمیم خسارات ناشی از این حوادث است. در چنین مواردی، کارفرما می‌تواند از کارگر بخواهد تا ۸ ساعت اضافه‌کاری انجام دهد. در این صورت، کارفرما موظف است که ظرف ۴۸ ساعت موضوع را به اداره کار گزارش دهد که مدت زمان و ضرورت اضافه‌کاری مشخص شود. در غیر این صورت، کارفرما مسئول پرداخت غرامت و خسارات خواهد بود.
برای مشاغل سخت و زیان‌آور، طبق ماده ۵۲ قانون کار، ساعات کاری نباید از ۶ ساعت در روز و ۳۶ ساعت در هفته بیشتر باشد. بنابراین، این دسته از کارگران حق انجام اضافه‌کاری ندارند. همچنین طبق ماده ۸۳ قانون کار، کارگران زیر ۱۸ سال (کارگران نوجوان) به هیچ عنوان مجاز به انجام اضافه‌کاری نیستند و انجام چنین کاری غیرقانونی محسوب می‌شود.
کارفرمایانی که از این قانون تخلف کنند، مشمول مجازات قانونی خواهند شد.
در نهایت، ماده ۶۱ قانون کار هم اضافه‌کاری را برای کارگرانی که در شغل‌های شبانه یا کار‌های خطرناک و سخت و زیان‌آور مشغول به کار هستند، ممنوع می‌کند. این افراد هم شرایط اضافه‌کاری را ندارند.
دستمزد کار ساعتی در سال ۱۴۰۴ برای هر ساعت کار عادی معادل ۴۷۲٬۵۳۲ ریال تعیین شده است. طبق قانون کار، حقوق هر ساعت اضافه‌کاری با ضریبی ۱.۴ برابر حقوق پایه محاسبه می‌شود. بنابراین، با در نظر گرفتن حقوق ساعتی وزارت کار، مبلغ هر ساعت اضافه‌کاری برابر با ۶۶۱٬۵۴۵ ریال است. این مقدار برای کارگرانی که حداقل حقوق وزارت کار را دریافت می‌کنند، ثابت است. اگر کسی دریافتی بیشتری دارد، باید حقوق ساعتی خود را محاسبه کرده و ۴۰٪ به آن اضافه کند.
اضافه‌کاری به این دلیل بیش از دستمزد ساعت کار عادی است که انجام آن اجباری نیست و ساعات کاری موظف کارگر طبق قوانین کار و تأمین اجتماعی، تنها هفته‌ای ۴۴ ساعت است. همچنین، باید توجه داشت که ساعات اضافه‌کاری جزء سوابق کارگران برای حق بیمه محسوب نمی‌شود.
در تبصره ماده ۵۹ قانون کار، مشخص شده است که ساعات اضافه‌کاری که کارفرما به کارگران محول می‌کند، نباید از ۴ ساعت در روز بیشتر باشد، مگر در شرایط استثنایی که توافق خاصی میان طرفین در این خصوص برقرار شود. این محدودیت به وضعیت عادی اضافه‌کاری تعلق دارد.
با این حال، در ماده ۶۰ همین قانون، به موارد خاصی اشاره شده که در آنها به دلیل ضرورت‌های پیش‌بینی‌نشده، مانند پیشگیری از حوادث یا احیای فعالیت کارگاه، کارفرما می‌تواند از کارگران درخواست انجام اضافه‌کاری تا ۸ ساعت در روز کند. اما این شرایط تنها در صورتی امکان‌پذیر است که تأییدیه اداره کار اخذ شود.
سؤالی که برای همهٔ کارکنان و کارفرمایان مطرح می‌شود، این است که سقف ساعت‌های اضافه‌کاری کارگران در ماه چقدر است؟ در شرایط عادی، هر کارگر مجاز به انجام ۴ ساعت اضافه‌کاری روزانه است. بنابراین، اگر ماه به‌طور فرضی ۳۰ روزه در نظر گرفته شود، حداکثر سقف ساعت‌های اضافه‌کاری در یک ماه به ۱۲۰ ساعت خواهد رسید.
حمید در اردیبهشت ماه سال ۱۴۰۴ بر‌اساس اعلام واحد کارگزینی ۲۰۰ ساعت کارکرد داشته است و قرارداد وی بر مبنای حداقل حقوق اداره کار است. طبق جدول ساعت کاری سال ۱۴۰۴، ساعت موظفی اردیبهشت ماه ۱۸۳ ساعت است. برای محاسبه اضافه کاری ۱۴۰۴ حمید در ماه اردیبهشت، طبق مراحل زیر پیش می‌رویم:
ساعات اضافه کاری = ساعات موظفی – ساعات واقعی
۱۷= ۱۸۳ – ۲۰۰
دستمزد هر ساعت کار عادی = ۷.۳۳ / دستمزد روزانه
۳٬۴۶۳٬۶۵۶ / ۷.۳۳ = ۴۷۲٬۵۳۱
دستمزد هر ساعت اضافه کاری = ۱.۴ * دستمزد هر ساعت کار عادی
۴۷۲٬۵۳۱ * ۱.۴ = ۶۶۱٬۵۴۳
مبلغ اضافه کاری ماه = دستمزد هر ساعت اضافه کاری * ساعات اضافه کاری
۱۷ * ۶۶۱٬۵۴۳ = ۱۱٬۲۴۶٬۲۳۱
اضافه کاری را می‌توان مطابق شرایط کاری و زمان انجام آن به چند دسته تقسیم کرد. انواع آن به شرح زیر عبارتند از:
اضافه کاری که در روز‌های کاری معمولی و در ساعات خارج از ساعت کاری استاندارد موجب ۴۰٪ مزد مضاعف بر مزد عادی برای هر ساعت است.
فوق‌العاده شب‌کاری به‌تنهایی معادل ۳۵٪ اضافه بر مزد عادی برای هر ساعت است. حال اگر فردی در ساعات شب‌کاری، اضافه‌کاری هم داشته باشد، ۴۰٪ فوق‌العاده اضافه‌کاری هم به آن افزوده می‌شود. در نتیجه، این فرد برای هر ساعت اضافه‌کاری در زمان شب‌کاری، ۱۷۵٪ مزد عادی دریافت خواهد کرد.
محاسبه اضافه‌کاری در روز‌های تعطیل (به‌جز جمعه) مشابه نحوه محاسبه اضافه کاری در روز‌های عادی است، با این تفاوت که کارگر برای هر ساعت اضافه‌کاری، ۴۰٪ بیشتر از مزد عادی دریافت می‌کند.
با توجه به ماده ۶۲ قانون کار، روز جمعه روز تعطیل هفتگی کارگران در نظر گرفته شده است و در صورتی که کار به شکلی باشد که در روز جمعه اتفاق بیفتد، باید فوق العاده جمعه کاری برای ساعات کار جمعه به میزان ۴۰٪ پرداخت شود.
آیا اضافه کاری مشمول بیمه است؟
مطابق بند ۵ ماده ۲ قانون تأمین اجتماعی، تمامی مبالغی که تحت عنوان مزد یا حقوق به کارگران پرداخت می‌شود، اعم از نقدی یا غیرنقدی و مزایای مستمر، مشمول پرداخت حق بیمه هستند. از آنجا که اضافه‌کاری به‌عنوان یکی از مزایای مستمر کارگران به حساب می‌آید، بنابراین، اضافه‌کاری کارگران همانند حقوق پایه، حق مسکن، بن کارگری و سایر مزایای مستمر، مشمول پرداخت حق بیمه به سازمان تامین اجتماعی است.
در این مقاله از محاسبان، نحوه محاسبه اضافه کاری ۱۴۰۴ را بررسی کردیم. اضافه کاری یکی از جنبه‌های مهم مدیریت منابع انسانی است که تأثیر مستقیمی بر حقوق و رضایت کارکنان و همچنین هزینه‌های کارفرمایان دارد.
در سال ۱۴۰۴، با افزایش حداقل حقوق و تغییرات احتمالی در قوانین کار، آگاهی از روش صحیح محاسبه اضافه کاری و رعایت مقررات مربوطه برای جلوگیری از مشکلات حقوقی ضروری است.
