محمدجواد لاریجانی بیان کرد: نظریاتی وجود دارد مبنی بر اینکه جمعیت قابل توجهی از خانم‌ها تمایلی به داشتن حجاب ندارند. این پدیده‌ای است که نمی‌توان آن را نادیده گرفت. حال سؤال این است که چرا باید افراد مجبور به رعایت حجاب باشند؟ در فرهنگ غربی، اصطلاحی به نام 'اخلاق عمومی'ابداع شده است. به عنوان مثال، در قانون آمریکا، اگر یک خانم رئیس یک شرکت بزرگ باشد و در دادگاه به دلیل نوع پوشش خود محاکمه شود، قاضی ممکن است او را محکوم کند و بگوید که شما با لباس خود به اخلاق عمومی آسیب می‌زنید.
رئیس پژوهشگاه دانش‌های بنیادی گفت: جمهوری اسلامی یک شیء نیست که ما به‌عنوان یک ساختمان تمام‌شده به آن نگاه کنیم؛ بلکه این یک تجربه اجتماعی و یک واقعیت اجتماعی است که اصطلاحاً به آن "سوشیال فکت" می‌گویند. این پدیده دارای تولد، رشد و تحول است و بنابراین، یک پدیده‌ای در حال جریان است.
به گزارش ایسنا، محمدجواد لاریجانی رئیس پژوهشگاه دانش‌های بنیادی امروز در اولین پیش نشست همایش بین المللی حقوق ملت و آزادی‌های مشروع در منظومه فکری حضرت آیت‌الله العظمی خامنه‌ای اظهار کرد: «جمهوری اسلامی یک شیء نیست که ما به‌عنوان یک ساختمان تمام‌شده به آن نگاه کنیم؛ بلکه این یک تجربه اجتماعی و یک واقعیت اجتماعی است که اصطلاحاً به آن "سوشیال فکت" می‌گویند. این پدیده دارای تولد، رشد و تحول است و بنابراین، یک پدیده‌ای در حال جریان است. این پدیده از آنجا آغاز شد که ملت ایران پس از انقلاب تصمیم گرفت یک نظم مدنی و سیاسی بر اساس عقلانیت اسلامی، منبعث از مکتب اهل بیت و سازوکار دموکراسی ایجاد کند. قانون اساسی ما به جهات مختلفی پرداخته است.
وی افزود: این پروژه، یعنی این طرح و این تجربه، به‌طور حقیقی شروع شد و انقلاب زمینه را برای آن مهیا کرد. طبیعتاً این موجود اجتماعی در خلأ پیش نمی‌رود و تصور آن در بستر‌های واقعی کنونی اهمیت دارد. این بستر‌های واقعی تأثیر زیادی بر نحوه رشد این پدیده دارند. البته در اوایل انقلاب، تردید‌هایی نسبت به این پروژه مطرح شد. مرحوم بازرگان و جمعی دیگر می‌گفتند که اسلام یک دین مندرس متعلق به هزار و خورده‌ای سال قبل است و نمی‌تواند با دنیای امروز، که مبتنی بر علم و تکنولوژی است، همخوانی داشته باشد و نظم اجتماعی جدیدی را ایجاد کند.
لاریجانی گفت:در مقابل، عده‌ای دیگر معتقد بودند که اسلام مندرس نیست، بلکه برای بخش خصوصی زندگی مناسب است. این دوگانه خصوصی-عمومی در تفکر افرادی مانند جناب آقای خاتمی و جریان اصلاحات مشاهده می‌شود. آنان بر این باورند که دین باید در عرصه خصوصی زندگی باشد و آثار و فواید خود را داشته باشد، اما زندگی مدنی باید بر اساس عقلانیت سکولار شکل بگیرد. البته تأثیر دین در این حوزه کاملاً قابل انکار نیست، اما از طریق افراد متدینی که مسئولیت‌های اجتماعی را بر عهده می‌گیرند، باید تحقق یابد.
وی تصریح کرد: گروه سومی نیز وجوداشتند که می‌گفتند اسلام بسیار خوب است، اما نمی‌توان آن را به‌طور کامل پیاده کرد؛ به عبارتی، می‌گفتند اسلام خوب است، اما نمی‌شود آن را عملی کرد، زیرا شرایط موجود اجازه تحقق آن را نمی‌دهد. امام خمینی (ره) پاسخ روشنی به هر سه گروه داشتند. ایشان می‌فرمودند که اگر هر چیزی قدیمی باشد، دموکراسی که از قبل از افلاطون وجود داشته، سنش از اسلام بیشتر است. بنابراین، قدیمی بودن به معنای مندرس بودن نیست. حتی در زمان پریکلس در یونان نیز نوعی دموکراسی وجود داشت که مردم در موضوعات مختلف گرد هم می‌آمدند و تنها حاکمان انتخاب نمی‌شدند.
رئیس پژوهشگاه دانش‌های بنیادی بیان کرد: علاوه بر این، مکتب اهل بیت مکتبی خودجوش است و مسائل زمان را با مکانیزم‌های اجتهاد و جهات دیگری که در آن وجود دارد، بررسی می‌کند. این مکتب اصلاً مکتب مندرسی نیست. همچنین، در تفکر غربی نیز مفهوم خصوصی به‌طور کامل وجود ندارد. در کتابی که جزو پرچمداران بحث خصوصی-عمومی است، نوشته شده که این مفهوم در غرب اختراع شده تا کلیسا را از حاکمیت کنار بزند؛ بنابراین، این دوگانه چندان پایه‌ای ندارد.
وی بیان کرد: در تفکر اسلامی مکتب اهل بیت، خصوصی‌ترین جنبه‌های زندگی انسان مانند حب و دوستی نیز مورد توجه قرار دارد. بنابراین، خط‌کشی بین خصوصی و عمومی به سادگی امکان‌پذیر نیست. امام خمینی (ره) نیز فرمودند که می‌توان با ایستادگی و تلاش، تمدن غربی را به چالش کشید. تمدن غربی دارای دستاورد‌ها و شرایط جالبی است که هم مثبت و هم منفی هستند. ما باید واقعیت‌ها را با دقت بررسی کنیم؛ زیرا این تجربه‌ای که در جمهوری اسلامی آغاز شده، یک واقعیت اجتماعی مهم است.
لاریجانی بیان کرد: جمهوری اسلامی ادعای کوچکی نیست؛ بلکه حرف‌های بزرگی برای گفتن دارد. ما می‌توانیم یک جامعه مدنی کاملاً معقول و پیشرفته بسازیم که عقلانیت آن بر مبنای مکتب اهل بیت باشد و مکانیزم دموکراسی نمایندگی نیز در آن وجود داشته باشد. توفیقات بسیاری در این مسیر حاصل شده است، اما نکاتی هم وجود دارد که نشان‌دهنده ضعف‌هایی است که ما به آنها کم‌توجهی کرده‌ایم. ما باید به ساختار مدنی توجه بیشتری داشته باشیم؛ زیرا قسمت‌های فنی و علمی واقعاً قابل توجه هستند. متأسفانه، توجه ما بیشتر به زمان انتخابات معطوف می‌شود و پس از آن فراموش می‌شود. در حالی که چرخ‌دنده‌های زندگی مدنی بسیار مهم هستند و نیاز به توسعه و برنامه‌ریزی دارند.»
وی ادامه داد: «این تجربه اجتماعی جمهوری اسلامی در یک بستر خالی از محتوا نیست. این تجربه، به‌ویژه در شرایط کنونی، تحت تأثیر تمدن غربی قرار دارد. تمدن غربی بر اساس تفکر سکولاریسم و لیبرالیسم بنا شده است. این سکولاریسم اصول پایه‌ای جالب و جذابی دارد، اما ناتمام بودن و ناقص بودن آن، خود یک چالش محسوب می‌شود. اگر از یک متفکر غربی مانند جان راولز بپرسیم که این سیستم سکولار لیبرال که به دنبال آن هستی بر چه مبنایی است، او اصول چهار یا پنج اصل محوری را به شما عرضه خواهد کرد.
لاریجانی عنوان کرد: اصل اول، «اصالت عمل» است. او می‌گوید که انسان یعنی کار‌هایی که انجام می‌دهد؛ در واقع، اعمال اختیاری انسان، نمایانگر ویژگی‌های اوست. در اینجا، دانش، اراده و شخصیت فرد از طریق عمل او تجلی می‌یابد.
وی تصریح کرد: نکته دوم این است که سعادت یک نسخه فردی است. به این معنا که مسیر سعادت بشر نمی‌تواند یک نقشه عمومی داشته باشد. پیغمبران نیز نتوانسته‌اند نسخه‌ای کلی برای سعادت بشر ارائه دهند. تفکر سکولار به این نتیجه رسیده که این نقشه‌های عمومی یا اساساً غلط‌اند یا ناکام بوده‌اند و بنابراین، هر کس باید معمار سعادت خود باشد. برای اینکه شانس توفیق او بالا برود، باید وسیع‌ترین دایره آزادی افعال را داشته باشد تا بتواند شانس سعادت خود را بر اساس تعارضات موجود پیدا کند.
لاریجانی عنوان کرد: در این راستا، قاعده معروف «طلایی» مطرح می‌شود: شما باید آن چیزی را که برای خود می‌خواهید، برای دیگران نیز بخواهید و برعکس. قاعده «لا ضرر» ریشه‌اش همین‌جاست. مفهوم ضرر در تفکر سکولار لیبرال به این صورت تعریف می‌شود که اگر کسی به اراده فردی آسیب بزند، ضرر محسوب می‌شود. برای مثال، اگر دزدی پول کسی را بدزدد، این ضرر است، زیرا اراده فرد را سلب کرده است. اما اگر کسی در خیابان نشسته و از دیگران دعوت کند تا از مواد مخدر استفاده کنند، در واقع او کسی را مجبور نکرده و این اضرار به حساب نمی‌آید.
رئیس پژوهشگاه دانش‌های بنیادی بیان کرد: قاعده «لا ضرر» در تفکر غربی واقعاً قاعده طلایی است، اما مبنای آن مبتنی بر نفی اراده فرد است. پس از این وضعیت، نیاز به حفاظت از آزادی‌های فردی احساس می‌شود و در اینجا مفهوم حکومت متولد می‌شود. حکومت باید آزادی‌های فردی را حفظ کند و از پا گذاشتن افراد بر حقوق یکدیگر جلوگیری کند. بنابراین، بحث امنیت در جامعه مدنی شکل می‌گیرد و در تفکر غربی، امنیت محور اصلی وجود حکومت است.
لاریجانی تصریح کرد: شما می‌بینید که اگر مسئله امنیتی پیش بیاید، بسیاری از قواعد تغییر می‌کند. برای مثال، پس از انفجارات نیویورک، قوانین قضایی و آزادی‌ها تغییر کردند و تصویب شد که نیرو‌های امنیتی می‌توانند بدون دستور قضایی افراد را بازداشت کنند. همچنین، در جریان جنگ غزه، به‌طور واضح می‌بینیم که رژیم صهیونیستی برای دفاع از امنیت خود هر اقدامی انجام می‌دهد و قوانین بین‌المللی را نادیده می‌گیرد.
وی ادامه داد:این امنیت‌محوری جامعه مدنی در غرب حتی در رفتار‌های پلیس و خشونت‌های اجتماعی قابل مشاهده است. بنابراین، ریشه‌های خشونت فردی و اجتماعی در تمدن غربی بسیار عمیق است و نشان‌دهنده چالش‌های جدی‌ای است که ما باید به آن توجه کنیم. البته باید یادآور شد که تمدن غرب دستاورد‌های جالبی نیز دارد.»
لاریجانی بیان کرد: «حالا ما در واقع این را به عنوان یک فرمت که به انواع مختلف تبلیغ می‌شود، داریم. حقیقتاً آن چیزی که ما به عنوان آزادی در سطوح مختلف در ذهن‌های مردم تصویر می‌کنیم، عمدتاً شکلات قسمت قضیه است. یکی از جریانات خوب این نشست این است که ما نظریه‌های پشت این مفاهیم را که تمدن غربی شکل داده است، با دقت بررسی کنیم.
وی افزود:در مورد جمهوری اسلامی، اساس عقلانیت پایه این نظام مدنی، اقلیت اسلامی است که از مکتب اهل بیت منبعث شده است. در اینجا، اعمال آزادی نوعی از اعمالی هستند که به سعادت مربوط می‌شوند. همه اینها بر سعادت فرد و سعادت عملی ما تأثیرگذارند و مسئله حق در این میان نقش راهنمای ما را ایفا می‌کند. حق، خود یک مفهوم پرظرفیتی است.
به گفته وی؛ یکی از کار‌های خوب مرحوم علامه حسن‌زاده، بحث احیای مفهوم حق است. ایشان در رساله «النهار الحق» نکات جالبی را بیان کرده‌اند. یک بار در جلسه‌ای فرمودند که متوجه شدم حق در قرآن مرتب تکرار می‌شود؛ خدا حق است، قرآن حق است، نزولش حق است و... بعد در شهادت می‌گوییم: «جنتت حق است»، «عقابت حق است»، «قیامتت حق است». این چه نوع مفهومی است که انقدر تکرار می‌شود؟
لاریجانی بیان کرد:ایشان همچنین به اثر فارابی در این زمینه اشاره کردند و گفتند که فارابی به این مسئله توجه جالبی دارد. او می‌گوید: حق زمانی استناد به وجود پیدا می‌کند که واجب الوجود از هیچ چیز دیگری از موجودات استناد وجودی نداشته باشد. وقتی حق استناد پیدا می‌کند به گفتار، با آن درست و صادق معادل با صدق است، اما اگر حق استناد پیدا کند به فعل، اینجا دنیای بسیار مهمی شکل می‌گیرد. شما باید حق کارتان را مبتنی بر حق قرار دهید.
وی تصریح کرد:مرحوم علامه حسن‌زاده می‌فرمودند که یک بار قرآن را، بلکه دو بار، با همین نیت که حقش را استخراج کنم، خواندم و بالغ بر ۲۶۰ آیه را شناسایی کردم. این آیات به تعداد زیادی آیتم بدون صراحت اشاره دارند. رسانه‌ها شلوغ‌اند و برای کسانی که می‌خواهند راحت‌الحلقوم باشند، نوشته‌ها به دردشان نمی‌خورد، اما پر از نکاتی هستند که برای محققان بسیار مفیدند و نیاز به حوصله دارند.
لاریجانی عنوان کرد:حالا از بحث حق به ساختار جامع مفهوم عدالت عبور می‌کنیم. مفهوم عدالت یکی از مجله‌های ظهور حق در افعال است و بحث‌های بسیار مهمی حول آن وجود دارد.»
وی ادامه داد:من می‌خواهم بیانات مرحوم شیخ انصاری را برای شما بیان کنم. ایشان عمدتاً معتقد بودند که عدالت باید فرع بر ظلم توجیه شود؛ یعنی عدالت به معنای عدم ظلم است. اما مسئله ظلم بسیار مهم است. ما انواع مختلفی از ظلم داریم: ظلم به خود، ظلم به خانواده، ظلم به اطرافیان، ظلم به دیگران، ظلم به خدا و ظلم به قرآن. اینها همگی در یک قاموس‌بندی از مفهوم ظلم مطرح می‌شوند.
لاریجانی بیان کرد:ظلم به خود، موضوعی است که من در بیانات مقام معظم رهبری نیز مشاهده کرده‌ام. ظلم به خود نیازمند عدالت در مورد خود فرد است و این مفهوم در فرهنگ غربی جایی ندارد. در آنجا، فرد می‌تواند انتخاب کند که خود را بکشد یا نکشد، پولش را جمع کند و بسوزاند یا حتی خانه‌اش را آتش بزند، به شرطی که خانه همسایه آتش نگیرد. اما در چارچوب آزادی عمل ما، چنین انتخاب‌هایی وجود ندارد.
وی افزود:می‌خواهم بگویم که مقیاس آزادی عمل چگونه باید تنبیه شود. در روایتی از امام صادق (علیه‌السلام)، ایشان درباره دروغ و انواع ظلم صحبت کرده‌اند. فقهای ما نیز دروغ را دسته‌بندی کرده‌اند؛ مثلاً دروغ‌هایی که برای کشتن کسی گفته می‌شود یا دروغ‌هایی که برای اصلاح ذات البین مطرح می‌شوند. هدف از این دروغ‌ها ممکن است توجیه‌پذیر باشد.
رئیس پژوهشگاه دانش‌های بنیادی بیان کرد:امام فرمودند که یک نوع دروغ وجود دارد که اگر گفته شود، انسان از دین خارج می‌شود؛ این مسئله بسیار خطرناک است. دروغ‌های دیگری نیز وجود دارند که ممکن است عیبی نداشته باشند، اما این دروغ خاص به این معناست که چیزی را که در دین خدا وجود دارد، انکار کنید. همچنین ایشان تأکید کردند که ما باید در مورد ولایت و احکام اسلامی صریح باشیم و در این باره دقت کنیم.
وی افزود:این مباحث به نظر من برای توسعه مدنی کشور ما ضروری است. باید به کاربرد این مسائل نیز توجه کنیم. ما در جمهوری اسلامی با مسائل مختلفی رو‌به‌رو هستیم که مربوط به نوع آزادی‌هاست و باید ریشه این مسائل را پیدا کنیم و راه‌حل‌های درست برای آنها ارائه دهیم.
لاریجانی بیان کرد:یکی از چالش‌های بزرگ ما این است که اگر شما آقا نباشید و وابسته باشید، کشور دیگری مسائل را حل می‌کند. اما اگر خودتان آقایی کنید، باید خودتان مسائل را حل کنید. به عنوان مثال، من سال‌ها با مسائل حقوق بشر و غربی‌ها در تماس بوده‌ام و یکی از شیرینی‌های جلسات این بود که برخی از افراد مانند مرحوم بازرگان پیشنهاد می‌کردند که برخی احکام اسلام را اجرا نکنیم تا حکومت اسلامی مستقر شود.
وی تصریح کرد:مرحوم شهید منتظری نیز بر این باور بودند که باید سازمان ملل را ترک کنیم، زیرا آنها تشکیلات طاغوتی هستند و وقت‌مان را تلف می‌کنند. ما نامه‌ای از وزارت خارجه خدمت حضرت امام نوشتیم و نظر ایشان را خواستیم. ایشان فرمودند که باید احکام اسلام را اجرا کنیم و نباید زیر بار فشار‌ها برویم.
لاریجانی عنوان کرد:ایشان تأکید کردند که سازمان ملل متعلق به ماست و باید با صدای بلند حقایق را بیان کنیم. دیپلماسی ایران باید حضوری پرشور و قوی داشته باشد و حقایق را با صداقت بیان کند. در مورد مسائل بین‌المللی نیز فرمودند که کارهایتان را ادامه دهید، هرچند مشکلاتی وجود دارد، ولی ایران همواره مورد حمله‌های مختلف قرار دارد.
وی بیان کرد: نظریاتی وجود دارد مبنی بر اینکه جمعیت قابل توجهی از خانم‌ها تمایلی به داشتن حجاب ندارند. این پدیده‌ای است که نمی‌توان آن را نادیده گرفت. حال سؤال این است که چرا باید افراد مجبور به رعایت حجاب باشند؟ در فرهنگ غربی، اصطلاحی به نام 'اخلاق عمومی'ابداع شده است. به عنوان مثال، در قانون آمریکا، اگر یک خانم رئیس یک شرکت بزرگ باشد و در دادگاه به دلیل نوع پوشش خود محاکمه شود، قاضی ممکن است او را محکوم کند و بگوید که شما با لباس خود به اخلاق عمومی آسیب می‌زنید.
به گفته وی؛ همچنین، در حادثه‌ای با یک خانم در هواپیمای امریکن ایرلاین که لباس نامناسبی پوشیده بود، او را از هواپیما بیرون کردند و دادگاه پس از یک سال اعلام کرد که او نیت و آسایش عمومی را مختل کرده است. این مسائل نشان‌دهنده ریشه‌های عمیق‌تری هستند.
لاریجانی عنوان کرد:در کشور ما نیز برهنگی باید دارای حدودی باشد. من نمی‌خواهم بگویم که حجاب پیشکش، اما باید درباره حدود برهنگی در مجامع عمومی و مکان‌های قابل دسترسی بحث کنیم. این موضوع به آزادی مربوط نمی‌شود، بلکه به شرایطی که در آن زندگی می‌کنیم، مرتبط است.
وی افزود:در مورد ارتداد نیز باید بگویم که این موضوع بسیار مهم است. فردی ممکن است به این نتیجه برسد که اسلام برای او قابل قبول نیست و از آن خارج شود. ارتداد انواع مختلفی دارد و شرایط سختی را می‌طلبد. حال سؤال این است که ما چگونه باید این مسئله را در جامعه فعلی خود مدیریت کنیم؟ من نمی‌خواهم از اسلام عقب‌نشینی کنم، بلکه می‌خواهم تأکید کنم که مسائل جدی‌تری در این حوزه وجود دارد.
رئیس پژوهشگاه دانش‌های بنیادی تصریح کرد:ما باید نوری بر این مباحث بیفشانیم تا بتوانیم سیستم مدنی خود را از حالت کنونی خارج کنیم و با قاطعیت مسائل را تحلیل کنیم. قوانین باید بر اساس عقلانیت درونی سیستم ما تدوین شوند و ان‌شاءالله از برکات این نشست بهره‌مند شویم. برخی مسائل سیاسی نیز باید مطرح شوند تا نشان دهیم آیا با پایگاه فکری که در جمهوری اسلامی ایجاد کرده‌ایم، می‌توانیم به حل و فصل مشکلات بپردازیم یا خیر.
