ورود مین‌های دریایی به معادله امنیتی منطقه

در سال ۱۹۸۴، یک اقدام خرابکارانه به‌وسیله کارگذاشتن مین‌های دریایی که انتساب آن همچنان مورد بحث است، ناوبری را در دریای سرخ، کانال سوئز و تنگه باب‌المندب مختل کرد. لئوناردو جاکوپو ماریا مازوکو، تحلیلگر تحقیقاتی که بر روی امور امنیتی و دفاعی منطقه خلیج فارس متمرکز است، در مطلبی برای مرکز استیمسون نوشت: در پاسخ به درخواست‌های منطقه‌ای، ائتلاف به رهبری ایالات متحده، عملیات متقابلی را انجام داد و کشتیرانی ایمن را به آبراه استراتژیک متصل به دریای مدیترانه و اقیانوس هند بازگرداند.

به گزارش دنیای اقتصاد، چهل سال بعد، مین‌های دریایی همچنان تهدیدی بالقوه برای تجارت دریایی، محمولات انرژی و زیرساخت‌های دیجیتال زیر آب در دریای سرخ و اطراف آن هستند. گروه انصارالله یمن که معمولا با عنوان حوثی‌ها شناخته می‌شود، از اواسط نوامبر ۲۰۲۳ در حمایت از فلسطینی‌ها صدها حمله موشکی، پهپادی و قایقی علیه کشتی‌های تجاری انجام داده است. اگر جنگ ادامه یابد، حوثی‌ها ممکن است برای بستن باب‌المندب یا حمله به کشتی‌های بین‌المللی در دریای سرخ به مین‌گذاری متوسل شوند. 

در طول تاریخ، بازیگرانی با توانایی‌های دریایی محدود در مقابله با دشمنان قدرتمندتر، از مین‌های دریایی برای متوازن کردن زمین بازی استفاده کرده‌اند. هم ایران و هم عراق در طول جنگ ۱۹۸۸-۱۹۸۰ از مین استفاده کردند. پس از اینکه عراق در سال ۱۹۹۰ به کویت حمله کرد، بیش از هزار مین در نزدیکی کویت گذاشت تا از انجام عملیات فرود آبی -خاکی توسط ائتلاف تحت رهبری ایالات متحده جلوگیری کند. 

مین‌های دریایی مزیت استراتژیک در دکترین دفاعی کشورها و بازیگران غیردولتی ایجاد می‌کند. آن‌ها بسیار مقرون به صرفه هستند و می‌توانند بدون پشتیبانی از سکوهای پیشرفته دریایی به میدان بیایند. آن‌ها هزینه‌های نامتناسبی را بر دشمنی که مصمم یا مجبور به پاکسازی آب‌های آلوده به مین است، تحمیل می‌کنند و در نتیجه دینامیسم قدرت را تغییر می‌دهند.

مین‌هایی که از طریق کابل‌ها روی بستر دریا لنگر انداخته‌اند و در زیر سطح شناور هستند، عملکردی ضد دسترسی برای محافظت از بنادر و بندرها ایفا می‌کنند. مین‌های شناور نقش منع دسترسی یا سامانه‌های ضددفاعی را ایفا می‌کنند؛ زیرا می‌توانند مسافت قابل‌توجهی را از کاشت اولیه خود که توسط جریان‌های اقیانوسی حمل می‌شود، طی کنند. 

جنبش حوثی در بیشتر تاریخ خود، روی زورآزمایی بر زمین متمرکز بود. حوثی‌ها از صعده، یک منطقه کوهستانی هم‌مرز با عربستان سعودی، برای جنگ چریکی در درگیری‌های محلی با نیروهای علی عبدالله صالح، رئیس‌جمهور وقت یمن در دهه ۲۰۰۰ استفاده کردند که به جنگ‌های صعده معروف شد. 

پس از تسلط حوثی‌ها بر صنعا، پایتخت یمن در سپتامبر ۲۰۱۴، عملیات نظامی آن‌ها به غرب و جنوب به مناطق ساحلی مشرف به دریای سرخ و باب‌المندب منتقل شد. تصرف بندر حدیده توسط حوثی‌ها در نوامبر ۲۰۲۱ نقطه عطف مهمی بود و کنترل این گروه را بر بخش‌های وسیعی از سواحل غربی یمن گسترش داد و آن‌ها به انبارهای تسلیحات و دارایی‌های دریایی ارتش یمن دسترسی پیدا کردند.

این امر به حوثی‌ها امکان داد تا شروع به سلاح‌سازی در حوزه دریایی کنند. آن‌ها به طور فزاینده‌ای به تهدیدی برای دریانوردان در دریای سرخ و اطراف آن تبدیل شده‌اند. از اوایل سال ۲۰۱۷، حوثی‌ها صدها مین در نزدیکی سواحل دریای سرخ یمن کار گذاشته‌اند تا از انجام عملیات‌های آبی خاکی توسط نیروهای تحت رهبری عربستان سعودی و تصرف پایگاه‌های حیاتی دفاعی‌شان جلوگیری کنند. حوثی‌ها در آب‌های کم‌عمق شهرهای بزرگ ساحلی مانند مخا، الحدیده و میدی و اطراف جزایر استراتژیک مین‌گذاری کرده‌اند. حوثی‌ها به دلیل نداشتن لایه‌های معدنی خاص، از قایق‌های تندرو و کشتی‌های ماهیگیری برای کاشت مین استفاده کرده‌اند. 

برخی از آن‌ها متعلق به دوران شوروی بودند که نشان می‌دهد از انبارهای مهمات ارتش یمن سرچشمه گرفته‌اند. با این حال، اعتقاد بر این است که بیشتر آن‌ها به صورت بومی توسط حوثی‌ها تولید می‌شوند. ابتدایی‌ترین وسایل شامل مین‌های شناور ساخته‌شده از سیلندرهای گاز خانگی پر از مواد منفجره و مجهز به چاشنی تماسی است. مدل‌های پیچیده‌تر از طریق مکانیزم لنگر بر روی بستر دریا ثابت می‌شوند و به چاشنی‌های تماسی یا نفوذی (مغناطیسی یا صوتی) مجهز می‌شوند. بر اساس گزارش‌ها، موجودی حوثی‌ها شامل مین‌های چسبان نیز می‌شود که با آهن‌ربا به بدنه کشتی متصل می‌شوند. 

انصارالله یمن، زرادخانه در حال گسترش خود را پنهان نکرده است؛ همچنان‌که سیستم‌های جدید توسط رسانه‌های وابسته به حوثی‌ها در بوق و کرنا شده و در رژه نظامی ۲۱ سپتامبر در صنعا به نمایش گذاشته شده است. مین‌های حوثی‌ها آسیب قابل‌توجهی به گارد ساحلی یمن درگیر در عملیات پاکسازی مین، برخی شرکت‌های کشتیرانی تجاری و جوامع ماهیگیری محلی وارد کرده است. مین‌های لنگرانداخته شل می‌شوند و مین‌های شناور به ساحل می‌روند یا در تورهای ماهیگیری گیر می‌افتند که منجر به حوادث مرگبار می‌شود. از آنجا که جریان‌ها و بادهای دریای سرخ دنباله‌رو موسمی‌های فصلی هستند که در تابستان به سمت جنوب و در زمستان به سمت شمال می‌وزند، مین‌های دریایی حوثی‌ها می‌توانند در مسافت‌های زیادی جابه‌جا شوند و تلفات در سواحل دریای سرخ را رقم بزنند. 

تصمیم حوثی‌ها برای خودداری از عملیات استخراج مین‌ها در مقیاس بزرگ در گلوگاه‌های دریای سرخ، منعکس‌کننده تصمیم شبه‌نظامیان برای هدف قرار دادن کشتی‌های تجاری متعلق به شرکت‌های کشتیرانی اسرائیل، ایالات متحده و بریتانیا و همچنین کشتی‌های تجاری با پرچم کشورهای دیگر است که از طریق مالکیت یا تماس با بندر با اسرائیل پیوند دارند. 

مشخصات تاکتیکی مین‌های دریایی موجود در فهرست حوثی‌ها امکان هدف‌گیری دقیق شناورها را نمی‌دهد. بنابراین، استفاده از مین‌های دریایی به صورت عمده می‌تواند به کشتی‌هایی که به سمت بنادر در سرزمین‌های تحت کنترل حوثی‌ها می‌رود یا با کشورهایی مانند ایران، چین و روسیه مرتبط هستند، آسیب برساند. 

با وجود این، مین‌های حوثی‌ها تهدید بالقوه قابل‌توجهی برای کشتیرانی در دریای سرخ و اطراف آن هستند. در ۲۷ اکتبر ۲۰۲۴، رسانه‌های وابسته به حوثی‌ها، ویدئوهای تبلیغاتی مانور نظامی اخیر شبیه‌سازی عملیات‌های رزمی ساحلی با مین‌های دریایی را منتشر کردند که بر نقش فعال مواد منفجره غوطه‌ور در دکترین جنگی این گروه مسلح تاکید می‌کرد.

اگر جنگ غزه و لبنان ادامه یابد و خصومت بین اسرائیل و ایران نیز تشدید شود، حوثی‌ها ممکن است تاکتیک‌های خود را اصلاح کنند و مین‌های دریایی را وارد معادله امنیتی کنند. با پیش‌بینی چنین تحولی، برخی از کشورهای منطقه به دنبال توسعه قابلیت‌های مقابله با مین هستند. نیروی دریایی عربستان سعودی دارای سه شکارچی مین کلاس Sandown در خدمت فعال است. امارات متحده عربی در حال حاضر یک شکارچی مین کلاس فرانکتال را مستقر کرده است. دومین شکارچی مین در سال ۲۰۱۷ در اثر حمله حوثی‌ها به شدت آسیب دید و گمان می‌رود که از خدمت‌رسانی خارج شده باشد. 

نیروی دریایی ایالات متحده مستقر در بحرین، گروه ویژه ۵۲ را اداره می‌کند؛ نیرویی متخصص در عملیات جنگ مین که شامل چهار شناور کلاس Avenger و روتورکرافت MH-۵۳E Sea Dragon است. نهمین اسکادران مقابله با مین، یک اسکادران از نیروی دریایی سلطنتی بریتانیا، شامل سه کشتی و یک کشتی پشتیبانی است که در بحرین مستقر است. ایالات متحده و بریتانیا مانورهای دوجانبه و چندجانبه در زمینه شبیه‌سازی مین‌ها و خنثی‌سازی مواد منفجره برگزار می‌کنند تا ظرفیت خود را برای پاسخ به حوادث مین‌های دریایی و تقویت قابلیت همکاری آزمایش کنند. با این حال، تلاش‌ها برای تقویت آمادگی مقابله با مین به ندرت در اولویت‌های امنیتی قرار می‌گیرد که منجر به کمبود پلتفرم‌ها و منابع می‌شود. 

عملیات شکار و پاکسازی مین یک تلاش پرهزینه و زمان‌بر است. کشتی‌های مین پاک‌کن که از چوب و فایبرگلاس ساخته شده‌اند، در برابر هدف قرار گرفتن توسط هواپیماهای بدون سرنشین و موشک‌های شلیک‌شده از مناطق تحت کنترل حوثی‌ها در یمن آسیب‌پذیر هستند. این واقعیت که الگوی حمله دریایی حوثی‌ها طی ۱۰ ماه گذشته به طور قابل‌توجهی تغییر کرده است نشان می‌دهد که این گروه اراده و توانایی سیاسی دارد تا تاکتیک‌های خود را با شرایط در حال تحول در فضای نبرد دریایی تنظیم کند. در مقابل کشورهای منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای احتیاط خواهند کرد تا توانایی‌های مقابله با مین خود را برای آماده‌سازی افزایش دهند.