ماجرای تلخ از دست رفتن سر شیر‌های سنگی خوزستان

جعفر مهرکیان، باستان‌شناس و متخصص الیمایی که مسئولیت مستندنگاری شیر‌های سنگی منطقه ایذه و خوزستان را برعهده داشت و پژوهش‌های زیادی در این حوزه کرده است، با تایید سرقت و قاچاق شیر‌های سنگی بختیاری اعلام کرد: شیر‌های سنگی بختیاری گورستان‌های ایذه نه تنها به کشور‌های حاشیه خلیج فارس قاچاق می‌شود که در خانه‌های اشرافی شهر تهران نیز برای تزیین منازل استفاده می‌شود.

آغاز تجارت شیر‌های سنگی گورستان‌های بختیاری از دهه ۸۰

به گزارش ایلنا، مهرکیان گفت: سابقه تجارت شیر‌های سنگی خوزستان به اوایل دهه ۸۰ بازمی‌گردد و به شدت افزایش یافته است.

او با ابراز تاسف از اینکه نگهبانی برای حفاظت از شیر‌های سنگی خوزستان وجود ندارد، افزود: هر شیر سنگی بیانگر رویداد‌های تاریخی منطقه بختیاری است. مثلا سه شیر سنگی در دریاچه سد کارون ۳ نجات‌بخشی کردیم که همه آنها پسوند «کاهد» دارند. کاهدان افراد خاصی در میان بختیاری‌ها بودند و بسیار متاسفم زمانی که برای اولین بار در ایران برنامه نجات بخشی سد‌ها را آغاز کردیم که البته بنده به شدت با عنوان نجات بخشی مخالف هستم، برای نخستین بار و درست زمانی که یکسال بیشتر به آبگیری این سد نمانده بود، شیر‌های سنگی این منطقه را با قایق منتقل کردیم.

این باستان‌شناس گفت: واقعا از این اقدام پشیمان هستم و‌ای کاش اجازه می‌دادم شیر‌های سنگی آن منطقه زیر آب سد بروند تا لااقل نسل‌های آینده چند عدد از شیر‌های سنگی بختیاری را زیر آب داشته باشند.

متخصص دوره الیمایی که مدتی نیز مدیر پایگاه میراث فرهنگی آیاپیر ایذه بوده است، با اشاره به قاچاق شیر‌های سنگی در گورستان‌های ایذه و انتقال آنها به شهر‌های ایران و خارج از کشور افزود: بنده خودم در خانه یکی از ثروتمندان شهر شیراز یک شیرسنگی دیدم. درحالی که خاستگاه شیر‌های سنگی در مناطق بختیاری است و فقط محدود به ایذه نمی‌شود. مرکز ساخت شیر‌های سنگی بختیاری نیز سال‌ها در منطقه‌ای به نام «هفشگان» بود که استادکاران ماهر ساخت این نماد همگی در این منطقه بودند.

سابقه نمادسازی از شیر و ساخت شیر‌های سنگی در ایران

این باستان‌شناس درخصوص ارزش‌های شیر‌های سنگی بختیاری گفت: شیر‌های سنگی، گور سنگ‌هایی استثنایی بودند که فقط مخصوص بزرگان، دلیرمردان و نام‌آوران بود و در منطقه بختیاری هر فردی شیر سنگی ندارد.

او افزود: قدیمی‌ترین شیرسنگی که می‌شناسم نه صرفا در ایذه که در سرزمین بختیاری است.

مهرکیان ادامه داد: برخلاف بختیاری‌ها نماد دلیر مردان در آذربایجان و شمال غرب کشور قوچ است و شیر‌های سنگی فقط نماد بختیاری‌ها است.

این باستان‌شناس؛ شیر سنگی موجود در همدان را کهن‌ترین شیر سنگی موجود در ایران اعلام کرد و گفت: این نماد منسوب به دوره سلوکیان است و می‌دانیم که در تخت‌جمشید نیز شیر یکی از عناصری است که به شکل‌های مختلف دیده می‌شود. گاهی به سمت گاو حمله کرده که نماد تجدید سال است. یا در سرستون‌های تخت جمشید به کار برده شده و در تصویری دیگر شاه هخامنشی با شیر در حال جدال است.

مهرکیان ادامه داد: شیر یک از حیواناتی است که در ایران زندگی می‌کرده و از نماد‌ها و نشانه‌های دلاوری است. «اسدخان شیر کش» یکی از خوانین بزرگ بختیاری بود که این عنوان را داشت. در جام‌های دوره ساسانی نیز مشاهده می‌کنید که شاه سوار بر اسب در حال شکار شیر است که نشان دهنده قدرت او است. اما قدیمی‌ترین به شیر به شکل تندیس همان شیر منسوب به دوره سلوکی در شهر همدان است.

این باستان‌شناس گفت: پس از شیر سنگی همدان یک شیر سنگی قدیمی دیگر در ایران وجود داشت که در دزک چهارمحال و بختیاری نصب شده بود و پس از شناسایی به موزه «چالشتر» منتقل شد.

شیر‌های سنگی گورستان ملی شهسوار نشانه‌گذاری شده‌اند

مهرکیان با اشاره به اوج ساخت شیر‌های سنگی از دوره صفویه به خصوص در اصفهان به وجود دو شیر سنگی در پل خواجو این شهر اشاره کرد و گفت: در مناطق بختیاری ایران هر کجا که گورستان وجود دارد چند شیر سنگی هم مشاهده می‌شود که معروف‌ترین آنها گورستان یا آرامستان «شهسوار» است که با پیگیری‌های خود بنده و با عنوان «گورستان شیر‌های سنگی» در فهرست آثار ملی کشور ثبت شد.

 حتی بر برخی از شیر‌های سنگی این گورستان نشانه‌گذاری انجام شد و تک تک این شیر‌ها توسط دکتر نوروزی که آن زمان دانشجو بود مستندنگاری شدند و برای آنها فیش تهیه شد؛ بنابراین گورستان شیر‌های سنگی شهسوار ثبت ملی شده‌اند و می‌توانیم تک تک شیر‌های سنگی که سرقت یا قاچاق شده است را ردگیری کرد.