حکایت نقشه ۹۰ ساله تهران؛ روایت خاندان سحاب از راز و رمز نقشه‌کشی

محمدرضا سحاب، تهران شناس: ۸۹سال از روزگاری که پدربزرگم، ابوالقاسم سحاب، با کمک فرزندش، عباس (پدرم) برای نخستین‌بار موسسه نقشه‌کشی ایران و تهران را در محله دولاب راه‌اندازی کرد، می‌گذرد.

این راهی شد تا پدرم، استاد عباس سحاب، با تهیه و ترسیم اولین نقشه گردشگری (توریستی) شهر تهران به متن انگلیسی در سال ۱۳۱۵ نخستین گام را در زمینه تاسیس مؤسسه ای در بخش خصوصی برای ارائه اطلاعات جغرافیایی در ایران و خاورمیانه بردارد. او در دوره دبیرستان، در مدت ۶ماه نخستین نقشه شهر را به زبان لاتین با یک شیشه مرکب چینی، چند قلم هاشور و یکی-دو متر کاغذ کالک تهیه کرد. بعداز چهار ماه همین نقشه را با اوزالید در هزار نسخه منتشر کردند و با فروش این نقشه‌ها توانستند، نسخه فارسی نقشه را هم تهیه کنند.

ناگاه اتقاق دیگری در این راه رقم خورد؛ در دوره پهلوی اول، روزی پدرم از چهارراه امیراکرم رد می شد که با چند توریست فرانسوی مواجه می شود. تا آن زمان در تهران هیچ نقشه گردشگری و راهنمایی برای گردشگران خارجی تهیه نشده بود. گردشگران نداشتن نقشه گردشگری را دستمایه تمسخر و خنده کرده بودند و همین ماجرا باعث ناراحتی پدرم شد و تصمیم به تهیه نخستین نقشه گردشگری گرفت که با استقبال فراوانی هم روبه‌رو شد.

از آن زمان تاکنون این مؤسسة موفق به طرح و کارتوگرافی و چاپ و انتشار بیش از ۱۵۰ نقشه از شهر تهران و حومه آن به زبان‌های فارسی، انگلیسی، فرانسه، آلمانی برای مصارف گردشگری، مطالعاتی، اداری و... شده است. علاوه بر آن، با تالیف و انتشار کتابهای راهنمای گردشگری و اطلسهای جغرافیایی از کلانشهر تهران اقدامات موثری در زمینه اطلاع رسانی و انفورماتیک به انجام رسانده است.

برای انجام این رسالت بزرگ ابتدا تهیه نقشه‌ای به عنوان پایه و مبنا، سرلوحه برنامه ریزی قرار گرفت تا بتوان آن را با مقیاس‌های متناسب و اطلاعات متنوع در رده بندی‌های گوناگون چاپ و منتشر کرد. اجرای چنین پروژه‌ای برای این مؤسسه امکان پذیر شد، زیرا در نتیجه چنین سابقه مطالعاتی و خدماتی در زمینه نقشه نگاری (کارتوگرافی) و جغرافیا و با برخورداری از آرشیو غنی مؤسسه و بهره‌مندی از تصاویر ماهواره‌ای، منابع و مستندات و نرم‌افزارهای تازه‌تر این کار تحقق یافت.

در ادامه کار، در دهه های ۶۰ و ۷۰ خورشیدی، با گسترش شهر و تغییر اسامی و مقایسه نام‌های قدیم و جدید و روزآمد (Up-to-date) کردن نقشه‌ها، گروه‌هایی تشکیل و زیر نظر مسئولان فنی مؤسسه به فعالیت پرداختند. همین طور، در دسترس نبودن برخی اطلاعات و منابع لازم در سازمان‌ها و ادارات بخش خصوصی و مؤسسات دولتی، باعث شد تا با اعزام گروه‌های کارشناسی در گستره تهران ‌بزرگ یا در واقع بازدید وجب به وجب شهر، و انجام کار میدانی (Field work)، اطلاعات مورد نیاز به‌دست آید، اطلاعاتی چون شناسایی معابر تازه ساخت، بزرگراه‌های ساخته شده یا در دست ساخت، فضاهای سبز، پارک‌ها، مراکز فرهنگی و هنری و مانند آن که انجام این کار چند سال به درازا کشید.

در نتیجه می‌توان ادعا کرد داده‌های گردآوری شده، پایگاهی از داده‌ها یا «بانک اطلاعاتی تهران» را به‌وجود آورده‌اند که سودمندی‌های خود را نشان داده و خواهد داد. نخستین حاصل این تلاش اطلس فشرده (Concise Atlas) تهران بود که در ۴۸ صفحه رحلی با روشی نو و بی‌سابقه با بهره‌گیری از حداکثر فضای صفحات، به عنوان ضمیمه کتاب اوّل سال ۱۳۷۵ چاپ و منتشر شد که با استقبال همگانی مواجه گردید و خود الگویی شد برای تهیه کتاب‌ها، اطلس‌ها و نقشه های مشابه. ناگفته نماند که تهیه این اطلس نیز مانند سایر آثار این مؤسسه مورد تقلید دیگران قرار گرفت و هر روز افرادی تازه‌کار با بهره‌برداری از این نقشه‌ها و تغییرات جزئی اطلاعات آن، کتاب‌هایی را با اطلاعات ناقص و اشتباه منتشر و به بازار عرضه کرده‌اند که البته تشخیص سره از ناسره بر عهده خوانندگان و مخاطبین این آثار است.

منبع: همشهری