ناصرالدین شاه به مجتهد مشهد چه فرمانی داد؟

دکتر رسول جعفریان، استاد تاریخ دانشگاه تهران در یادداشتی به فرمان ناصرالدین شاه خطاب به مجتهد وقت مشهد «حاجی میرزا هاشم مجتهد» را مور بررسی قرار داده است.

متن کامل یادداشت دکتر رسول جعفریان به شرح زیر است:

فرمان زیر از سوی ناصرالدین شاه خطاب به مجتهد وقت مشهد «حاجی میرزا هاشم مجتهد» در باره درخواست وی برای دیدار با سلطان مراد میرزا مشهور به حسام السلطنه است که پس از انجام اقداماتی در سبزوار راهی مشهد شده است.

شاه با تواضع از وی می‌خواهد لطف کرده، به دیدار عم او برود، و هر آنچه را لازم می‌داند در باره اصلاح امور ارض اقدس، به او بگوید. هدف تأمین رفاه مردم و اجرای رسوم عدل به صورت کامل برای مردم است.

از تعارفات این نامه یا فرمان که بگذاریم، به نظر می‌رسد نامه مهمی است که البته اگر سال۱۲۶۵ ق صادر شده باشد، در جوانی ناصرالدین شاه، و در دومین سال سلطنت اوست. سلطان مراد میرزای حسام السلطنه فرزند عباس میرزا است که سال‌ها امارت خراسان را داشت و در جنگ هرات نیز فرماندهی نیرو‌های دولتی را داشت وپیروزی‌هایی کسب کرد که با فشار انگلیسی‌ها در جنوب، مجبور به واگذاری آن ناحیه شد.

نامه زیر، سندی است که نشان می‌دهد در این دوره، ارتباط دولت، و شخص اول مملکت، با علما چگونه بوده و شاه با عالم آن شهر با چه ادبیاتی سخن می‌گفته است. در حقیقت این ترکیب قدرت سیاسی و دینی در دوره قاجاری است که تا به امروز در ایران حفظ شده و پیش از آن نیز، بیش از هزار سال و بسا از پیش از اسلام به همین طریق بوده است.

علما غالبا به نوعی زبان مردم بوده اند و تاکید شاه در این نامه چنان است که این ملاقات می‌تواند و لازم است به گونه‌ای باشد که مراحم ملوکانه، شامل حال تمامی مردم باشد و این کار بر ترتیبی که در این فرمان آمده، از طریق تماس امیر خراسان با عالم و مجتهد شهر تأمین می‌شود.

متن فرمان ناصرالدین شاه به حاجی میرزا هاشم مجتهد مشهد

همواره وجود عاقبت محمود جناب افادت مآب افاضت انتساب؛ معالی و محامد آداب، عوارف ومعارف انتساب، زبدة العلماء المحققین، عمدة الفضلاء المدققین، فخر الحاج و المتعمرین حاجی میرزا هاشم مجتهد زید فضله، مدار افادت باد. مشهود رأی صواب نمایش می‌داریم؛ این روز‌ها که عمّ اکرم اسعد نامدار سلطان مراد میرزا، از مهمات سبزوار فراغت حاصل کرده روانه ارض اقدس شده است که از امور آنجا نیز به وجه احسن و طور اجمال فارغ باشد.

البته آنجناب به اقتضای خیرخواهی و صواب اندیشی نسبت به دولت ابد مدت علیّه، سبقت بدیدن عمّ اکرم معزّی الیه کرده، اموری را که متضمن صلاح و صواب و ممدوح. نظر آنجناب است، در هر باب معلوم کرده است، چون منظور نظر اقدس همایون همواره افاضه رسوم عدل و احسان و اشاعه آثار مراحم بیکران است و می‌خواهیم که جمیع رعایای ممالک محروسه قرین آسایش و رفاه باشند، لهذا به صدور این فرمان عطوفت نشان به آن جناب مرقوم می‌داریم که البته در آمدن به نزد عم اکرم مُعزّی الیه لازمه تعجیل و سرعت به عمل آورده، به افکار صایبه و آراء مستقیمه طوری نماید که مراحم شامله سرکار اعلی حضرت پادشاهی چنان که منظور است عموم اهل مملکت را فرا گیرد، و یکی از مردم آنجا مستثنی و سوا نباشد، و مِن بعد نیز در عین آسودگی و رفاه به مراسم دعای ذات بیهمال اشتغال نمایند. تحریرا فی شهر شعبان ۱۲۶۵. و السلام علی من اتبع الهدی.