متر دقیق سنجش تورم؛ چرا ساخت شاخص PCE برای ایران ضرورت دارد؟

به‌رغم اهمیت بسیار بالای شاخص قیمت مصرف‌کننده یا CPI، بانک‌های مرکزی توسعه‌یافته از شاخص مخارج مصرف شخصی یا PCE به‌عنوان شاخص مبنایی و معیار اصلی سنجش تورم و سیاستگذاری خود بهره می‌گیرند.

به گزارش دنیای اقتصاد، این شاخص سبد‌های کالایی را در هر دو هفته یک‌بار بازبینی می‌کند و همچنین سبد کالایی روستا‌ها را نیز در نظر می‌گیرد. به این ترتیب نمایش دقیق‌تری از سطح عمومی قیمت‌ها ارائه می‌دهد. به‌رغم اهمیت این شاخص، هیچ یک از نهاد‌های آماری کشور PCE را محاسبه و منتشر نمی‌کنند.

شاخص‌های سنجش تورم، از مهم‌ترین ابزار‌ها برای سیاستگذاران اقتصادی و بانک‌های مرکزی به شمار می‌آیند. این شاخص‌ها برای پایش تغییرات قیمت‌ها در اقتصاد و تعیین مسیر سیاست‌های پولی به‌کار می‌روند.

دو شاخص اصلی برای اندازه‌گیری تورم وجود دارد: شاخص قیمت مصرف‌کننده (CPI) و شاخص مخارج مصرف شخصی (PCE). درحالی‌که اغلب تحلیل‌ها و گزارش‌های اقتصادی از CPI استفاده می‌کنند، بانک مرکزی آمریکا (فدرال رزرو) از سال ۲۰۰۰ به شاخص PCE به‌عنوان شاخص اصلی تورم روی آورده است. در ایالات متحده، هر دو شاخص CPI و PCE به بررسی تغییرات قیمت‌ها بر اساس سبدی از کالا‌ها و خدمات می‌پردازند.

اما تفاوت‌های مهمی بین این دو شاخص وجود دارد. در ایران نیز دو نهاد موازی، یعنی مرکز آمار ایران و بانک مرکزی، به محاسبه شاخص قیمت مصرف‌کننده (CPI) می‌پردازند، در‌ حالی که استفاده از شاخص PCE می‌تواند برای ارتقای کارآیی سیاستگذاری پولی در کشور مفید باشد. در ایران هیچ‌کدام از دو نهاد آماری محاسبه‌گر نرخ تورم، به محاسبه شاخص مخارج مصرف شخصی نمی‌پردازند یا دستکم چنین آماری را منتشر نمی‌کنند.

مزایای PCE

یکی از مهم‌ترین تفاوت‌ها بین CPI و PCE، نحوه به‌روزرسانی وزن‌های سبد کالا‌ها و خدمات است. در شاخص CPI وزن‌ها سالانه به‌روزرسانی می‌شوند و منعکس‌کننده الگو‌های مصرفی دو سال قبل هستند، در‌حالی‌که در شاخص PCE این وزن‌ها هر ماه تغییر می‌کنند. این به‌روزرسانی سریع در PCE باعث می‌شود که تغییرات ناگهانی در رفتار مصرف‌کنندگان، مثلا در دوران بحران کووید-۱۹ که مصرف کالا‌ها افزایش و مصرف خدمات کاهش یافت، بهتر منعکس شود.

به عنوان مثال، اگر قیمت خودرو به طور ناگهانی افزایش یابد، شاخص PCE می‌تواند سریع‌تر تغییرات تقاضا برای وسایل حمل‌ونقل جایگزین مانند بلیت اتوبوس را در نظر بگیرد، در حالی‌که CPI همچنان قیمت خودرو را در سبد کالایی خود با وزن قبلی در نظر می‌گیرد.

CPI تنها هزینه‌های مصرف‌کنندگان در مناطق شهری را پوشش می‌دهد، در‌حالی‌که شاخص PCE علاوه بر مناطق شهری، خرید‌های انجام‌شده در مناطق روستایی را نیز شامل می‌شود. همچنین CPI تنها هزینه‌های انجام شده توسط خود مصرف‌کنندگان را در بر می‌گیرد، اما PCE هزینه‌های غیرمستقیم، از‌ جمله بیمه سلامت تامین‌شده توسط کارفرما و خدمات بهداشتی ارائه‌شده توسط دولت، مثل طرح Medicare دولت آمریکا را هم در نظر می‌گیرد. این امر سبب می‌شود وزن‌بندی‌های سبد در این دو شاخص متفاوت باشد؛ به عنوان مثال در ماه مه ۲۰۲۴، انرژی در CPI حدود ۷ درصد از سبد را تشکیل می‌داد، در‌ حالی‌که در PCE تنها ۴ درصد از آن را شامل می‌شد.

از آنجا که شاخص PCE جامع‌تر است و تغییرات را سریع‌تر منعکس می‌کند، بانک مرکزی آمریکا (فدرال رزرو) از آن برای ارزیابی تورم و تعیین سیاست‌های پولی استفاده می‌کند. هدف تورمی فدرال رزرو ۲ درصد است که این نرخ بر اساس شاخص PCE تعیین می‌شود. اگرچه CPI به دلیل اینکه دو هفته زودتر از PCE منتشر می‌شود، بیشتر مورد توجه رسانه‌ها و عموم قرار می‌گیرد، اما PCE شاخص دقیق‌تری برای سیاستگذاران است.

لزوم استفاده از شاخص PCE در ایران

در ایران، دو نهاد موازی، یعنی مرکز آمار ایران و بانک مرکزی، هر کدام به صورت مستقل به محاسبه شاخص قیمت مصرف‌کننده (CPI) می‌پردازند. این در حالی است که هیچ آماری در رابطه با محاسبه مخارج مصرف شخصی (PCE) منتشر نمی‌شود. این موازی‌کاری بین دو نهاد و عدم استفاده از PCE، مشکلاتی را برای تحلیلگران و سیاستگذاران اقتصادی به وجود آورده است که می‌توان با تغییر رویکرد به رفع آن پرداخت.

اگر یکی از این دو نهاد (به عنوان مثال مرکز آمار ایران) به محاسبه CPI بپردازد و نهاد دیگر (مانند بانک مرکزی) مسوول محاسبه PCE باشد، این امر می‌تواند به شفافیت و کارآیی بیشتر در سیاستگذاری‌های اقتصادی منجر شود. از آنجا که هر دو شاخص جنبه‌های مختلفی از تورم را پوشش می‌دهند، استفاده همزمان از CPI و PCE به سیاستگذاران ابزار‌های دقیق‌تری برای تنظیم سیاست‌های پولی ارائه می‌دهد. شاخص PCE با به‌روزرسانی ماهانه وزن‌های سبد کالا و خدمات، بهتر می‌تواند تغییرات سریع در الگوی مصرف خانوار‌ها را منعکس کند.

این امر در شرایطی مانند دوران همه‌گیری کرونا که الگو‌های مصرف به‌سرعت تغییر می‌کنند، اهمیت بیشتری پیدا می‌کند. برای مثال، در دوره‌هایی که قیمت مسکن یا انرژی به‌شدت افزایش می‌یابد، PCE می‌تواند به‌سرعت تغییرات در مخارج مصرفی مردم را در نظر گرفته و تحلیل‌های دقیق‌تری ارائه دهد.

به گفته کارشناسان شاخص CPI که نمایانگر داده‌های بلندمدت وضعیت قیمت‌های مصرف‌کننده است، می‌تواند در تحلیل‌های تاریخی روند‌ها بهتر از سایر شاخص‌ها عمل کند؛ با‌ این‌حال شاخص PCE سریع‌تر از CPI به‌روزرسانی می‌شود و می‌تواند برای سیاستگذاران راهنمای بهتری در مقایسه با CPI باشد؛ زیرا سیاستگذار، در صورت هوشیاری، نیازمند واکنش سریع به متغیر‌های اقتصادی است.

همچنین با توجه به اینکه بسیاری از کشور‌های پیشرفته مانند ایالات متحده از شاخص PCE برای سیاستگذاری‌های پولی استفاده می‌کنند، ایران نیز می‌تواند با بهره‌گیری از این شاخص، ابزار‌های تحلیلی خود را تقویت کرده و امکان مقایسه و هم‌راستایی بیشتر با اقتصاد جهانی را فراهم کند.

معرفی شاخص PCE نیازمند تغییراتی در ساختار و فرآیند‌های نهاد‌های مسوول است. بانک مرکزی ایران می‌تواند مسوولیت محاسبه و انتشار این شاخص را به عهده بگیرد و برای این منظور، نیاز به توسعه زیرساخت‌های آماری و بهبود کیفیت داده‌ها دارد. همچنین آموزش و تربیت نیروی متخصص برای تحلیل داده‌های مربوط به شاخص PCE ضروری است.