جهانی‎ شدن؛ سکه دو روی فرصت‌ها و چالش‌ها

این پدیده همانند شمشیر دو لبه یا سکه دو رویی است که یک وجه آن فرصت و توسعه و وجه دیگر آن همانند تهدید و به مثابه گسترش امپریالیسم است؛ بنابراین این چالش تنها با سیاستگذاری و تدبیر و زیرکی سیاستمداران قابل مهار خواهد بود. در این مقاله فرصت‎ها و چالش‎‌های جهانی‎شدن در حوزه‌های فرهنگی، سیاسی و اقتصادی مورد بررسی قرار می‌گیرد. فرصت‎‌های جهانی‎ شدن در حوزه فرهنگی و اقتصادی عبارتند از؛ بسترسازی جهت معرفی اسلام ناب محمدی، امروزه کشور‌های مختلف به حکم مصلحت و منافع خود تصویری افراطی و خشونت‌آمیز از اسلام و مسلمین را نزد جهانیان منعکس کرده‎ اند.

در این راستا مناسب‎ترین راه مقابله با این غرض‎ ورزی‎‌ها نقش آفرینی و گسترش تعاملات فرهنگی حتی با کشور‌های غربی است. استفاده از ابزار‌هایی مانند دیپلماسی فرهنگی، تعاملات بین ‎المللی و جذب توریسم می‌تواند به این مهم کمک نماید.

دیپلماسی فرهنگی: یکی از نکات مهم پیامد‌های جهانی ‎شدن که به واسطه افزایش تعاملات با دیگر کشور‌ها صورت می‏گیرد، تصویرسازی مثبت از خود و خنثی ‏سازی توطئه کشور‌هایی است که همواره کوشش نموده ‎اند تا چهره و وجهه جمهوری اسلامی ایران را مخدوش نمایند. دیپلماسی فرهنگی مهم‌ترین ابزاری است که می‌تواند از طریق تبادلات فرهنگی، برگزاری نمایشگاه‌های بین‌المللی، استفاده از رسانه‌های بین‌المللی و شبکه‌های اجتماعی، بستری را ایجاد نماید تا از طریق آن ظرفیت‌های فرهنگ غنی و اصیل ایرانی در تعاملات صورت گرفته، به جهانیان شناسانده شود.

آشنایی با فرهنگ‎های مختلف: یکی از فرصت‎های جهانی ‎شدن این است که علاوه بر ایجاد بازتابی از خود، بستر‌هایی جهت شناخت فرهنگ‎ها و اقوام دیگر را میسر می‎سازد. بستر گردشگری فرهنگی فرصتی را فراهم خواهد نمود تا ظرفیت‌های فرهنگ‌های ملل دیگر که حاوی خرده‎ فرهنگ‎هایی نیز هستند بتوانند فرهنگ اصیل ایرانی را ارتقا دهند.

-بازسازی تصویر ایران در مسائل حقوق‏ بشری: یکی از دسیسه‎‌هایی که عمدتا علیه جمهوری اسلامی ایران در حقوق بین‎ الملل می‏شود، متهم کردن این کشور به نقض قواعد حقوق‏ بشردوستانه است. اصل نسبی‎ت گرایی حقوق‎ بشر به درستی می‏تواند پاسخ مناسبی جهت رد این اتهامات باشد. به واسطه جهانی‎ شدن و نزدیکی فرهنگ ایرانی با سایر فرهنگ‏ها به درستی شبهات وارد شده، رفع می‏شوند.

-توسعه اقتصادی و خصوصی‎ سازی: یکی از تاثیرات جهانی‎ شدن تعمیق فرایند‌های خصوصی سازی در اقتصاد‌ها به واسطه تغییرات ساختاری، فشار‌های رقابتی و فرصت‌های فراهم شده در عرصه بین‌المللی است. مشارکت مردم و استفاده از سرمایه‎‌های مردمی در ایجاد بخش تولیدی مولد و ایجاد اشتغال همراه با جذب نیرو‌های متخصص مردمی می‏تواند علاوه بر توانمندسازی شرکت‌ها بر رقابت بهتر در بازار‌های بین‌المللی و کاهش هزینه‌ها و افزایش بهره وری موجب رقابت جدی‌تری در سطح جهانی گردد.

علاوه براین دو دلیل عمده تورم که یکی افزایش هزینه‌های تولید و کاهش عرضه کالا و خدمات و در نتیجه افزایش قیمت‌ها است و دیگری، کسری بودجه دولت یعنی عدم تعادل میان هزینه‎‌ها و درآمد دولت است، از طریق توسعه بخش خصوصی و جذب سرمایه‌گذاری خارجی مدیریت خواهد شد.

- افزایش جذب سرمایه‌گذاری خارجی: یکی از فرصت‌های جهانی شدن تسهیل سرمایه‌گذاری و جذب سرمایه است. جذب سرمایه گذاری مستقیم خارجی (FDI) می‌تواند به توسعه اقتصادی، ایجاد شغل و انتقال تکنولوژی و فناوری‌های نوین کمک بسزایی نماید. چالش‎های اقتصادی در حوزه فرهنگی، اقتصادی و سیاسی عبارتند از؛ حذف خرده‎ فرهنگ‎ها و خودباختگی فرهنگی: فرهنگ جمهوری اسلامی ایران متشکل از خرده ‎فرهنگ‎های قومی و مذهبی متعددی است. این خرده ‎فرهنگ‎ها ممکن است در تعامل با فرهنگ‎های کلان دچار خودباختگی و ضعف و در شدیدترین حالت دچار اضمحلال بشوند. ادامه این روند می‌تواند فرهنگ بومی را دچار آسیب جدی نماید و این آسیب در صورت برتری سایر فرهنگ‏های کلان در عرصه اقتصاد و سیاست، جدی‏‌تر می‎شود.

- نابرابری اقتصادی: جهانی شدن ممکن است باعث رشد اقتصادی در کشور‌های توسعه یافته شود، اما کشور‌های در حال توسعه و فقیرتر ممکن است از مزایای آن کمتر بهره‌مند شوند و حتی دچار نابرابری‌های بیشتری شوند.

- استقلال اقتصادی کشورها: جهانی شدن منجر به وابستگی اقتصادی بیشتر بین کشور‌ها می‌شود. این وابستگی می‌تواند در شرایط بحران‌های اقتصادی جهانی، کشور‌ها را آسیب پذیرتر کند و استقلال اقتصادی آن‌ها را تحت تاثیر قرار دهد.

- فرار سرمایه: تحرک سرمایه در سطح جهانی، ممکن است موجب انتقال سرمایه شرکت‌ها و سرمایه‌گذاران به کشور‌هایی گردد که قوانین مالیاتی یا شرایط کار مطلوب‌تری دارند. این امر می‌تواند به کاهش سرمایه‌گذاری در کشور‌هایی با قوانین سخت‌تر منجر شود و به اقتصاد آن‌ها آسیب برساند.

-کاهش قدرت چانه‎ زنی دولت در عرصه اقتصاد: تمرکز سرمایه در بنگاه‎‌ها و بخش‎های خصوصی و فراملی، می‎تواند منجر به کاهش نقش‎ آفرینی دولت در عرصه اقتصاد، کاهش توان دولت در تامین خدمات رفاهی برای شهروندان و پررنگ شدن بخش‏های خصوصی و تلاش جهت کسب سود بیشتر و تنزل خدمات گردد.

- رقابت ناعادلانه: کشور‌های مختلف دارای سطوح مختلفی از توسعه اقتصادی، فناوری و قوانین هستند. این تفاوت‌ها می‌تواند به رقابت ناعادلانه در بازار‌های جهانی منجر شود، به ویژه برای کشور‌های کمتر توسعه یافته که ممکن است توانایی رقابت با کشور‌های پیشرفته‌تر را نداشته باشند. این مهم علاوه بر سیادت سیاسی و فرهنگی آن کشور‌ها به نوعی به نابرابری اقتصادی و هم‏چنین امپریالیسم فرهنگی نیز می‏انجامد.

تضعیف حاکمیت ملی: با افزایش وابستگی متقابل اقتصادی، فرهنگی و سیاسی کشور‌ها ممکن است برخی از قدرت‌های خود را به نهاد‌های بین المللی یا شرکت‌های چندملیتی واگذار کنند که این امر میتواند استقلال آن‌ها را کاهش دهد.

چالش‌های امنیتی و تروریسم: جهانی شدن دسترسی به فناوری و اطلاعات را برای همه آسان‌تر کرده است و این امی میتواند به گروه‌های تروریستی کمک کند تا به راحتی سازماندهی شوند و فعالیت‌های خود را در سطح جهانی گسترش دهند.

یادداشت: علی سلطانی فرد- نرگس خان گل زاده سنگرودی