مصائب مرد شماره یک پاستور

سیدمحمود کمال آرا؛ برای بررسی مصائب پیش روی دولت چهاردهم چه از فلسفه‌ی زمانی علت تشکیلش و چه وقایع روز‌های آغازینش، سطحی از درک صحیح وضع موجود مورد نیاز است. رئیس این دولت در حالی به پاستور رسید که در کمتر از چهل روز خود را برای یک حماسه ملی آماده می‌کرد و حالا در روز‌های اخیر در کنار سران نظام در تدارک پاسخ مناسب به عملیات‌های منطقه‌ای برای مهمان کشی می‌باشد. این در حالی است که مرد شماره یک پاستور تا به این لحظه نه کابینه‌ی مورد اعتماد مجلس را در سالن جلسات هیئت دولت دیده و نه فرصت مناسبی برای بررسی وضعیت دستگاه‌های اجرایی کشور دست پیدا کرده است.

بارش بحران‌های ۲۰۲۴ در خاورمیانه، مصائب مرد شماره یک پاستور است و حتی بنظر می‌رسد با پایان امسال هم به اتمام نرسد. با این وجود، سنجش دقیق ابزار‌های موجود دولت و نظام و همچنین زمان بندی مناسب در مواجه با آن، میتواند از میزان خسارات احتمالی این بحران‌ها کاسته و از فجایع پیوند خورده با آن جلوگیری کند.

منصفانه نیست اگر بگوییم دولت‌های ماقبل از این، سیاست خارجی، اقتصاد وخزانه، ابزار‌های امنیتی، معضلات داخلی، بهداشت و درمان، انرژی و آب، آموزش، صنعت و تجارت و ... را در شرایطی آرام و بدور از بحران تحویل گرفته اند، اما نیمه امسال حوادثی به خود دیده که از جهاتی در تاریخ بعد از انقلاب بی سابقه است. اگر بخواهیم در این یادداشت و بصورت مختصر و ساده از مصائب اصلی مرد شماره یک پاستور سخن بگوییم، شاید بشود آن را در سه بخش و سه زیرشاخه در هر بخش از آن تقسیم بندی کرد:

مصائب داخلی

بحران اقتصادی: وقتی از مصائب داخلی پزشکیان حرف میزنیم، ابتدا باید به مهمترین دغدغه مردم، یعنی، اقتصاد و معیشت بپردازیم که این مسئله در کشور ما با تحریم و عدم پذیرش قوانین بین المللی و به تبع آن جذب سرمایه گذاری خارجی پیوند خورده است. پول ملی هر روز ارزش خود را از دست می‌دهد و یا اثر بی ثباتی اش را در بازار بجای می‌گذارد و این مهم فقر و فلاکت را در جامعه به بار می‌آورد.

بحران انرژی و آب: اگر اوایل دهه هشتاد را بخاطر داشته باشیم، قطعی آب و جیره بندی آن بخصوص در پایتخت، بحرانی بودکه کشور را در آن روز‌ها تهدید می‌کرد، حالا این بحران نه فقط در پایتخت بلکه در برخی استان‌ها به نگرانی عمومی تبدیل شده و ضمن تحت تاثیر قرار دادن کشاورزی مناطق کم آب، امورات عادی ساکنین شهر‌ها را با مشکلاتی مواجه کرده است. از طرفی قطعی برق در تابستان و گاز در زمستان، بحران تازه‌ای برای مردم و دولت‌ها نیست.

بحران اجتماعی: در دولت‌های قبل فساد در دستگاه‌های دولتی، وجود تبعیض و ناکارآمدی، بیکاری و همچنین امنیت روانی و حقوق شهروندی، از موضوعات مهمی بود که عاملی برای ایجاد فاصله میان مردم و دولت بشمار می‌رفت. از طرفی شاید تاکید بر مطلوب بودن وضع موجود کشور و اجرای قوانین اجتماعی آسیب زا در ایران توسط دستگاه‌های مربوطه، به این بحران داخلی که دولت پزشکیان با آن مواجه خواهد بود، بیش از پیش دامن زده است.

مصائب خارجی

منطقه و همسایگان: منافع مشترک و توسعه، دوکلید واژه‌ی مهم در برابر اختلافاتی است که خاورمیانه و بویژه ایران و کشور‌های اطرافش در سال‌های طولانی بخود دیده اند. جریانات و بازیگران داخلی و خارجی (دولتی و غیردولتی) که منافع خود را در عدم توسعه روابط منطقه‌ای این کشور‌ها بویژه ایران می‌بینند، همواره از مصائب سیاست خارجی دولت‌ها بوده اند و در دولت چهاردهم هم به قوت خود باقی هستند.

قدرت‌های بزرگ: اجتناب از اتحاد با قدرت‌های بزرگ اگر جمله‌ی علمی، دقیق و ضدامپریالیستی است، که باید برای تمامی این قدرت‌ها استفاده شود، اگر نه، طبیعتا توازن در روابط خارجی مورد تاکید است. لکن در این صورت نگاه به شرق و غرب با توازنی منطقی بر اساس منافع ملی، باز هم مخالفین داخلی وخارجی را در پی دارد که هر کدام یا براساس خیرخواهی ایدئولوگ محور و یا سهم خواهی منفعت محور به مصائب خارجی در این دولت تبدیل می‌شوند.

مصائب قابل پیش بینی حادث نشده

فرد شماره یک کاخ سفید: فارغ از اینکه جنسیت این فرد برای هدایت کاخ سفید مرد باشد و یا زن، اسناد بالادستی امنیت ملی و سیاست خارجی آمریکا نشان از آن دارد که تامین امنیت اسرائیل در منطقه، عدم دستیابی به سلاح هسته‌ای و مقابله با گروه‌های افراطی و نیرو‌های نیابتی (به اصطلاح آن ها)، جزئی جدانشدنی در سیاست‌های کلان این کشور است. شاید میزان تعامل و انعطاف پذیری ترامپ و هریس در مواجهه با بحران‌های خاورمیانه قابل لمس باشد، اما این بحران قابل پیش بینی حادث نشده، بنوعی است که با شکل گیری هر حالتی، سناریوی مختص به خود را برای مواجهه با آن می‌طلبد.

رقابت‌های داخلی: بر کسی پوشیده نیست رقابت درست در بین احزاب و جناح‌های سیاسی، پویایی و شکوفایی کشور را در بردارد، اما اگر این رقابت به نادرستی صورت پذیرد ضمن وارد آوردن خسارات جبران ناپذیر به کشور، هماهنگی دستگاه‌ها (قوای سه گانه و سایر نهاد‌های قدرت) را با اشکال روبرو ساخته و منافع جناحی و شخصی بر منافع ملی و جمعی چیره می‌شود.

رقابت‌های منطقه‌ای و بین المللی: با عنایت به رویداد‌های منطقه‌ای و بین المللی ممکن است در آینده فروش نفت و سایر محصولات صادراتی کشور و نیز بازگشت ارز‌های حاصل از صادرات با شرایط خاص و اعمال نفوذ قدرت‌های بزرگ در منطقه صورت پذیرد. هر چند این مورد در سال‌های اخیر از سوی برخی قدرت‌های بزرگ در قبال منابع ایران صورت گرفته، اما وقایع خاورمیانه هر روز در حال تغییر و تنش مضاعف است و سابقه نشان داده، کیسه گشادی که قدرت‌های بزرگ برای منابع مردم این منطقه و یویژه ایران دوخته اند، هر روز و بر اساس هر رویداد بروزرسانی می‌شود.

گفتنی است این مصائب که در بخش‌های داخلی، خارجی و مصائب قابل پیش بینی حادث نشده، جمع بندی شده بود، قطعا ابعاد و زیر شاخه‌های گسترده‌ای را در بر دارد که در این یادداشت صرفا به برخی از بخش ها، آن هم بصورت عنوانی اشاره شده بود تا مصائب مرد شماره یک پاستور در برابر مشکلات احتمالی اش را به گوش مخاطب برساند.