با پیروزی پزشکیان، شاهد وقوع یک گشایش دیپلماتیک جدید خواهیم بود

روزنامه نیویورک تایمز در مقاله‌ای به قلم لارا جیکس نوشت: مسعود پزشکیان، رئیس جمهور اصلاح طلب خواهان روابطی گرم‌تر با غرب است تا به تحریم‌ها پایان دهد؛ اما اختیارات وی به شدت محدود است.

به گزارش انتخاب، مقام‌های فعلی و سابق و کارشناسان مسائل سیاسی معتقدند، با انتخاب مسعود پزشکیان، کاندیدای اصلاح طلبان، در انتخابات ریاست جمهوری ایران، این کشور احتمالا شاهد تعدیل سیاست خارجی غیرمنعطف خود خواهد بود و حتی این شانس وجود خواهد داشت که شاهد وقوع یک گشایش دیپلماتیک جدید باشیم.

آقای پزشکیان که یک جراح قلب، عضو پارلمان و وزیر سابق بهداشت است، تجربه مستقیم چندانی در عرصه سیاست خارجی ندارد. اما وی وعده داده که به زبده‌ترین دیپلمات‌های گلوبالیست ایرانی اختیارات لازم را جهت پیشبرد اهداف سیاست خارجی اش اعطا نماید. این اظهارات امید‌ها برای برقراری روابط گرم‌تر با غرب را افزایش داده است.

دنیس راس، دستیار ویژه رئیس جمهور باراک اوباما و از مذاکره کنندگان کهنه کار در مسائل خاورمیانه در این باره گفت: «(آقای پزشکیان) رویکردی عملگرایانه‌تر و کمتر تقابل جویانه در قبال مسائل داخلی و خارجی را نمایندگی می‌کند.»

به گفته دیپلمات‌ها و تحلیلگران، سیاست‌های ایران در عرصه خارجی در طی سال‌های اخیر به نحو فزاینده‌ای رادیکال‌تر شده است و احتمالا در دوران ریاست جمهوری پزشکیان همین مسیر تداوم خواهد یافت. این سیاست‌ها شامل تقویت اتحاد‌های ایجاد شده با دولت‌های اقتدارگراست. نظیر چنین سیاست‌هایی را می‌توان به فروش پهپاد‌ها و موشک‌های ایران به روسیه برای استفاده در جنگ اوکراین اشاره کرد.

ری تکیه، کارشناس مسائل ایران در شورای روابط خارجی آمریکا در یادداشتی که در آستانه انتخابات اخیر ایران منتشر شد تصریح کرد: «محور مقاومت ایران آنچنان موفق عمل کرده که دشوار می‌توان پیش بینی کرد کسی به دنبال مختل نمودن سیاستی باشد که به تهران اجازه داده بدون تحمل تبعاتی جدی قدرت خود را به رخ رقیبان بکشد.»

تعامل با جهان

به گفته تحلیلگران جایی که رئیس جمهور می‌تواند بیشترین تاثیر بین المللی را داشته باشد، انتخاب دیپلمات‌های کاربلد، برای تنظیم نحوه نگرش افکار عمومی به سیاست‌های ایران است. در این رابطه، اختلاف نظر بین پزشکیان و رقیب اصلی اش یعنی سعید جلیلی کاملا مشهود است.

کارشناسان مرکز استیمسون در تحلیلی که در ماه ژوئن منتشر شد نوشتند، در دوران ریاست جمهوری محمود احمدی نژاد، جلیلی به صراحت با انعقاد توافقی با قدرت‌های جهانی برای محدود کردن برنامه هسته‌ای ایران و لغو تحریم‌های اقتصادی مضر به حال اقتصاد ایران مخالفت می‌کرد. در عوض وی تلاش می‌کرد تا میزان غنی سازی اورانیوم را به سطح قابل استفاده برای ساخت سلاح برساند.

علی واعظ، مسئول پرونده ایران در گروه بین المللی بحران نیز در این باره گفت: «رویکرد جلیلی منجر به انزوای ایران شد... او اعتقادی به ارزش توافق با غرب ندارد.» به گفته وی در دوران آقای پزشکیان «من فکر می‌کنم احتمال پیشرفت دیپلماتیک افزایش خواهد یافت.»

تلطیف روابط با غرب

آقای پزشکیان گفته مصمم به پیش گرفتن یک سیاست تعاملی در سطح بین المللی است و از بهبود روابط با غرب برای پایان دان به تحریم‌ها استقبال می‌کند. وی می‌گوید خواهان روابط با اکثر کشور‌های دیگر در سراسر جهان به استثنای اسرائیل است، اما در عین حال در خصوص اتکای بیش از حد به اتحاد‌های تشکیل شده با روسیه و چین هشدار داده است. به گفته واعظ، «این بدان دلیل است که آن‌ها ممکن است از ایران سوء استفاده کنند» و ایران را بیشتر در سطح جهانی منزوی سازند.

پزشکیان در ماه می‌گفت: «اگر ما بخواهیم بر اساس این سیاست به پیش برویم، باید با همه خوب رفتار کنیم و روابط خوبی با همه بر مبنای کرامت و منافع برقرار نماییم. هر چه ما بیشتر روابط خارجی مان را بهبود ببخشیم، به این سیاست نزدیک‌تر خواهیم شد، اما هر چه تنش‌ها بیشتر افزایش یابد، ما بیشتر از آن فاصله خواهیم گرفت و وضعیت بدتر خواهد شد.»

علی واعظ اظهار داشت، آقای پزشکیان هیچ پیشنهاد مشخصی در حوزه سیاست خارجی ارائه نکرده و درباره نداشتن تجربه بین المللی نسبتا صریح صحبت کرده است. اما مشاور ارشد سیاست خارجی کارزار انتخاباتی وی، محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه سابق است که در سال ۲۰۱۵ موفق شد به توافق هسته‌ای با قدرت‌های جهانی دست یابد. ظریف که به عنوان یک دیپلمات مسلط به زبان انگلیسی سال‌ها در ایالات متحده زندگی کرده است، در داخل از سوی تندرو‌ها به بهانه اینکه ادای آمریکایی بودن در می‌آورد مورد تمسخر قرار می‌گیرد.

فاکتور ترامپ

یک محک مهم منافع ایران در دیپلماسی با غرب در این نهفته است که تهران به تلاش‌ها برای احیای توافق برجام پاسخ دهد؛ موضوعی که با کاندیداتوری دونالد ترامپ، رئیس جمهور سابق در انتخابات آمریکا پیچیده شده است.

برجام که هدف آن ممانعت از دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای بود، سال آینده به لحاظ حقوقی منقضی خواهد شد. اما این توافق از زمانی که ترامپ در سال ۲۰۱۸ از آن خارج شد و دست به وضع مجدد تحریم‌های آمریکا علیه ایران زد، عملا از بین رفته است. این مسئله سبب شده تا ایران دست به غنی سازی اورانیوم تا سطحی بزند که به گفته کارشناسان احتمالا تهران را قادر به ساخت سوخت مورد نیاز حداقل سه بمب در طی چند روز یا هفته می‌سازد.

ایران همواره تاکید کرده که برنامه هسته‌ای اش صلح آمیز است و اینکه به دلیل فتوای سال ۲۰۰۳ آیت الله خامنه‌ای ساخت یا استفاده از سلاح هسته‌ای را حرام می‌داند. مقام‌های آمریکایی می‌گویند مدرکی در دست نیست که نشان دهد ایران در حال حاضر اقدامی برای استفاده تسلیحاتی از توانمندی هسته‌ای اش انجام می‌دهد، اما اسرائیلی‌ها استدلال می‌کنند که چنین تلاش‌هایی در واقع تحت پوشش تحقیقات دانشگاهی در جریان است.

کاترین اشتون، دیپلمات بریتانیایی که در به عنوان مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در سال ۲۰۱۳ یعنی زمانی که توافق موقت با ایران به امضا رسید، مسئول انجام مذاکرات هسته‌ای بود، از نزدیک و در پشت میز مذاکره با آقای جلیلی و آقای ظریف کار کرده است. به گفته وی، به نظر می‌رسید که مهمترین دغدغه جلیلی "تداوم یافتن مذاکرات و در عین حال اطمینان از عدم دستیابی به هیچ گونه پیشرفت یا نتیجه‌ای بود.»

به گفته اشتون، اما ظریف «فهمی به مراتب بهتر از ایالات متحده و اروپا داشت و دارای اراده‌ای برای تضمین آینده ایران در منطقه بود.»

به گفته دیپلمات‌ها تقویت روابط و تعاملات با روسیه در طی یک دهه اخیر و پس از سال‌ها بی اعتمادی و اختلاف نظر به ایران کمک کرده تا از پس تبعات تداوم انزوای بین المللی بر بیاید.

به گفته تحلیلگران مرکز استیمسون، جنگ در غزه تنش‌ها بین ایالات متحده و نیرو‌های تحت حمایت ایران در لبنان، سوریه، عراق و یمن را افزایش داده و احتمال انعقاد توافقات جدید بین واشنگتن و تهران را تضعیف کرده است.

پس از حمله اسرائیل به ساختمان کنسولی سفارت ایران در دمشق در ماه آوریل که منجر به ترور چند فرمانده ارشد نظامی این کشور شد، تهران با شلیک صد‌ها موشک و پهپاد به سمت اسرائیل دست به اقدام تلافی جویانه زد. این تبادل آتش سبب یک افزایش جدی تنش بین دو دشمن دیرینه شد و احتمالا سبب گشت تا ایران از موثر بودن نیروی بازدارندگی خود اطمینان حاصل کند.

اجتناب از درگیری با ایالات متحده

با این وجود، ایرانیان می‌دانند که ایالات متحده مصمم به جلوگیری از گسترش درگیری در خاورمیانه است و پیام‌هایی از کانال‌های محرمانه بین دو پایتخت برای تاکید بر خطرات چنین رویارویی‌ای رد و بدل شده است.

سال گذشته یک تبادل زندانی بین دو کشور امید‌ها برای همکاری‌های دیپلماتیک بیشتر را زنده کرد. اما ایران اکنون روی این مسئله متمرکز شده که اگر، آنگونه که در میان طبقه سیاسی ایران مطرح می‌شود، ترامپ در انتخابات ماه نوامبر به پیروزی برسد، چگونه باید با ترامپ به توافق برسد و آیا اساسا چنین توافقی ممکن است با نه.

راس افزود، رئیس جمهور جدید ایران آزادی عمل نسبی‌ای برای تغییر موازنه بین «عملگرایی یا وفاداری به هنجار‌های ایدئولوژیکی» که برای اتخاذ تصمیم‌های دولتی مشخص شده در اختیار خواهد داشت.

اما این تغییرات باید در حوزه سیاست خارجی دولت آقای پزشکیان و به ویژه تعامل با ایالات متحده رخ دهد.