زنی که معنای تازه‌ای به «عنکبوت‌ها» بخشید

لوییز بورژوا نه تنها از عنکبوت‌ها نمی‌ترسید، بلکه آن‌ها را به آثار هنری بسیار پرطرفداری تبدیل کرد که حالا در سراسر جهان شناخته‌شده هستند. امروز این آثار در موزه‌های برتر دنیا جای گرفته‌اند و هنگامی که به فروش می‌رسند، رکورد قیمت در بازار هنر را جا به جا می‌کنند. این عنکبوت‌ها علیرغم قد و قامت گاه وحشتناکشان، قدرت شاعرانه‌ای در خود دارند که از تجربه‌های زندگی خالقشان نشئت می‌گیرد.

به گزارش فرادید، بورژوا در سال ۱۹۱۱ به دنیا آمد. والدین او یک کارگاه تعمیر فرش و قالی در اطراف پاریس داشتند. او در دوران کودکی به خانواده در این کار کمک می‌کرد و سپس به معتبرترین آکادمی‌های فرانسه رفت و در کارگاه‌های هنرمندان پیشرو زمان خود کار کرد. کار او در کنار هنرمندان بزرگ روزگارش باعث شد که او به توانایی‌های خود باور پیدا کند و این اعتقاد را که نبوغ فقط مختص مردان است از ذهن خود پاک کند.

نسخه‌ای از مجسمۀ «مامان» در محوطۀ موزۀ گوگنهایم در بیلبائوی اسپانیا

در سال ۱۹۳۸، بورژوا ازدواج کرد و به نیویورک نقل مکان کرد. او در طول سال‌های فراوان و از طریق انواع مختلف آثار هنری، به بررسی جنبه‌های مختلف جنسیت و تجربیات خاص زنانه پرداخت. جملۀ نسبتا مشهوری از بورژوا نقل شده که می‌گوید هنر عبارت است از «تجربۀ مجدد یک زخم روحی»؛ جمله‌ای که شاید بتوان آن را راز آثار هنری مشهور خود او نیز دانست.

در طول دهه ۱۹۴۰، بورژوا صحنه‌های خانگی را نقاشی می‌کرد و با همین آثار بود که در نمایشگاهی مختص زنان در گالری هنر پگی گوگنهایم در سال ۱۹۴۵ شرکت کرد. اما اولین نقاشی زغالی او از یک عنکبوت در سال ۱۹۴۷ ظاهر شد. دو سال بعد، نمایشگاه انفرادی بورژوا با عنوان «شخصیت‌ها» مجسمه‌های چوبی توتم‌گونه جدیدی را رونمایی کرد که ترکیبی از شکل بدن انسان و معماری بودند.

مجسمۀ «عنکبوت»

در سال ۱۹۸۲، درست قبل از اینکه نمایشگاه مرور آثار او در موزه هنر مدرن (MoMA) برگزار شود و او را به شهرت برساند، بورژوا توضیح داد که مجموعۀ آثارش به طور عمده الهام‌گرفته و تحت تاثیر خیانت‌های پدرش هستند؛ به ویژه رابطه‌ای که پدرش با معلم محبوبش داشت. بورژوا عاشق اخلاق کاری، صبر و حضور حمایت‌گر مادرش بود، اما مادرش بیمار بود و هنگامی که بورژوا تنها ۲۱ سال داشت، درگذشت. این اتفاق هنرمند را چنان ویران کرده بود که حتی یک بار تصمیم به خودکشی گرفت.

بورژوا هرچقدر پیرتر می‌شد، بیشتر به زخم‌های کودکی‌اش برمی‌گشت؛ آثار او در دهه هشتادسالگی زندگی‌اش، تماماً بازتابی از بازگشت به احساسات شکنندۀ کودکی‌اش بودند. در دهه ۱۹۹۰، بورژوا به طور کامل بر روی فرم عنکبوت متمرکز شد و این فرم را در مقیاس‌های مختلف خلق کرد؛ از عنکبوت‌های مینیاتوری تا نسخه‌های غول‌پیکر. در سال ۱۹۹۶ او مجسمۀ موسوم به «عنکبوت» را خلق کرد که از آن زمان تا به حال سه بار رکورد گران‌ترین اثر هنری ساخته شده توسط یک زن را شکسته است.

نسخه‌ای از مجسمۀ «مامان» در ژنو سوییس

در سال ۱۹۹۹، موزۀ تیت مدرن سفارش مجسمه‌ای را به بورژوا داد که خود بورژوا آن را «مامان» نامید. «مامان» عنکبوتی است مرتفع و غول‌آسا با ۳۲ تخم مرمری.

مخلوقات بزرگ بورژوا باعث می‌شوند که بینندگان به آن‌ها طوری نگاه کنند که کودکان به بزرگسالان نگاه می‌کنند. این مجسمه‌ها که همزمان احساسات متضاد قدرت و تزلزل را به بیننده منتقل می‌کنند، در واقع اضطراب‌های کودکی و احساسات خود بورژوا در نسبت با والدینش را به یاد می‌آورند. علاوه بر این، روش عنکبوت برای جذب غذا از طریق تنیدن تار و منتظر ماندن، از نظر بورژوا تقلیدی از شیوۀ اغواگری زنانه است و این نکته‌ای است که او را بسیار مجذوب کرده بود.

بورژوا در کهنسالی در کنار یکی از آثارش

بورژوا یک بار گفت: «عنکبوت مثل قصیده‌ای برای مادرم است. مادرم بافنده بود، مثل عنکبوت... عنکبوت‌ها حضور محبت‌آمیزی دارند، زیرا پشه‌ها را می‌خورند؛ می‌دانیم که پشه‌ها بیماری‌ها را منتقل می‌کنند و نامطلوب هستند. بنابراین، عنکبوت‌ها مفید و محافظ هستند، درست مثل مادرم.»

بورژوا خودش هم مادر بود و بنابراین می‌توان گفت که این آثار نمایانگر خود او نیز هستند؛ آثاری که در یک تضاد زیبا و هنرمندانه، هم نیروی حفاظت‌گر را به تصویر می‌کشند و هم می‌توانند تجسمی از ترس‌های کودکی باشند.