آیا ایران واقعا بزرگترین مصرف‌کننده داروست؟

رئیس مجلس روز گذشته به موضوع کمبود دارو پرداخته و فرصتی دوماهه به دولت داد تا به بازار دارو سر و سامان بخشد. با نزدیک شدن به انتخابات مجلس حالا اولتیماتوم‌های رئیس مجلس هم افزایش یافته است. کمبود دارو سال‌هاست که گریبانگیر مردم ایران و موضوعی نخ‌نما شده است. برخی کمبود دارو را به مافیای دارو گره می‌زنند و برخی دیگر به تولید داخل و کمبود ارز.

به گزارش هم‌میهن، قیمت‌گذاری‌های دستوری، تاخیر در اختصاص ارز و ترخیص در گمرک، حکمرانی بیمه‌ها و عدم پرداخت به‌موقع مطالبات بیمارستان‌ها و داروخانه‌ها، همه و همه دست به دست هم داده تا بازار دارو را به آشوب بکشد. در این میان مردم دوباره به بازار‌های غیررسمی – مانند ناصرخسرو - و سایت‌های اینترنتی دارو پناه برده و جان خود را نجات می‌دهند.

افزایش ۱۰۷ درصدی قیمت دارو

گزارش کمیسیون بهداشت و درمان مجلس درباره «ارزیابی اثربخشی سیاستگذاری‌ها و اقدامات عملیاتی دستگاه‌های مسئول برای ساماندهی مشکلات زنجیره تأمین و توزیع دارو و تجهیزات پزشکی کشور» در صحن علنی مجلس قرائت شد و با واکنش برخی از نمایندگان و حتی رئیس مجلس روبه‌رو شد. محمدباقر قالیباف در این‌باره خطاب به وزیر بهداشت و رئیس سازمان برنامه و بودجه تاکید کرد: «اکنون دارو نسبت به سال قبل ۱۰۷ درصد افزایش قیمت دارد و این یک واقعیت تلخ است که وجود دارد. در واقع این افزایش حتی از تورم کشور نیز بیشتر است.» رئیس مجلس با بیان اینکه دارو موضوع مهم و اساسی ما است، تاکید کرد: «اکنون ما در جامعه در حدود ۱۵۰ قلم دارو محدودیت داریم و در ۶۵ قلم دارو کمبود‌های جدی داریم. بدون تعارف بیان می‌کنم در هر مراسم عمومی که شرکت کردیم و شهروندی را دیدیم، بیان می‌کنند که تا ۲ یا ۳ ماه قبل اینگونه نبوده، اما اکنون داروی مورد نیاز برای بیمار قلبی که باید استفاده شود که دچار مشکلات بعدی نشود، پیدا نمی‌شود، این واقعیت‌هایی است که وجود دارد. مشکل مردم در کف جامعه حل نشده است.» او افزود: «دیوان محاسبات باید گزارش دقیقی از نحوه هزینه‌های اعتبارات و تخصیص‌ها و محل‌های هزینه شده‌ها به مجلس ارائه دهد. درمان تنها جایی است که ارز ۴۲۰۰ تومانی می‌دهیم، این‌ها باید جایی از مشکلات مردم را حل و فصل کنند.»

معین‌الدین سعیدی، نماینده چابهار نیز از نبود عدالت در توزیع تجهیزات پزشکی در مناطق محروم خبر داده و تاکید کرد: «به‌رغم تلاش‌های بسیار زیاد وزارت بهداشت باید به تلخی اعتراف کرد که وضعیت حوزه سلامت مطلوب نیست و کمبود پزشک، دارو و تجهیزات پزشکی بیداد می‌کند. البته وزارت بهداشت مقصر این مشکلات نیست بلکه بانک مرکزی ارز مورد نیاز دارو را به موقع تخصیص نمی‌دهد و اگر ماهانه ۳۰۰ میلیون یورو تخصیص می‌یافت در حال حاضر داروخانه‌ها شرایط فعلی را نداشتند.»

علی‌اصغر باقرزاده، نماینده بابلسر نیز حذف‌کنندگان ارز ترجیحی را مقصر شرایط موجود در حوزه سلامت دانسته و گفت: «افرادی که مدافع حذف ارز ترجیحی بودند امروز باید پاسخگوی کمبود دارو در کشور باشند چراکه این مسئله به چالشی جدی تبدیل شده است البته ما این چالش را پیش‌بینی کرده بودیم. با وجود اینکه ۱۲۰ همت در حوزه دارویی نیاز داشتیم و صرفاً ۶۰ همت مدنظر قرار گرفت، اما همین ۶۰ همت نیز تخصیص داده نمی‌شود.»

مسعود پزشکیان، عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس نیز تاکید کرد: «دولت باید قانون را اجرایی کند. در حال حاضر ۶۰ هزار میلیارد تومان برای مابه‌التفاوت دارو پرداخت کرده در صورتی که این رقم باید به ۱۲۵ الی ۱۵۰ هزار میلیارد تومان می‌رسید، برنامه و بودجه برای هدفمندی یارانه‌ها حدود ۶۰ میلیارد تومان پرداخت می‌کند که این مبلغ برای بیماران صعب‌العلاج و کسانی که گرفتار هستند باید اختصاص یابد. بیمارستان‌ها قدرت پرداخت هزینه به شرکت‌های دارویی را ندارند.»

حسینعلی شهریاری، رئیس کمیسیون بهداشت و درمان مجلس نیز گفت: «متاسفانه دارو‌هایی کمیاب است که حیاتی هستند کما اینکه بیماران قلبی برای تهیه وارفارین و بیماران پیوند کلیه و مبتلا به گلوکوم در تهیه داروهای‌شان با مشکل مواجه شدند؛ پس تعداد دارو‌های کمیاب مهم نیست چراکه شامل دارو‌های حیاتی می‌شود.» او به وزیر بهداشت گفت: «ما وقتی از عدم تحقق مطالبات این حوزه گلایه می‌کنیم رئیس دولت می‌گوید وزیر شما خیلی محجوب است. این در حالی است که نجابت در حوزه سلامت و رفع مشکلات مردم جایی ندارد. شما می‌خواهید حرمت دولت را نگه دارید که ما هم همین را می‌خواهیم، اما به چه قیمتی، به قیمت اینکه بیماری به دلیل دیر رسیدن دارو قابل برگشت نباشد یا دچار عوارض جدید شود؟»

حکمرانی اشتباه دولت‌ها در بخش دارویی

تولیدکنندگان دارو، اما قیمت‌گذاری دستوری را یکی از آسیب‌های اصلی حوزه خود می‌دانند. یکی از تولیدکنندگان که نخواست نامش فاش شود، به هم‌میهن گفت: «بر این عقیده‌ایم که حکمرانی بخش دارویی روند درستی را طی نمی‌کند، به همین دلیل در مقاطع مختلفِ پسته، پفک، تخمه و مواد غذایی کمبودی وجود ندارد، اما دارو دچار کمبود می‌شود. علت اصلی این کمبود، نحوه حکمرانی است که در دولت‌های مختلف اعمال شده است. به واسطه همین قیمت‌گذاری دستوری دولت، خیلی از واحد‌های تولیدی با توجه به تورمی که در کشور اتفاق می‌افتد علاقه‌ای به تولید محصولات ندارند.» او افزود: «به اعتقاد بخش خصوصی همه دولت‌ها سه نگاه اشتباه داشته و دارند؛ اول اینکه همیشه فکر می‌کنند کشور ما بزرگ‌ترین مصرف‌کننده داروست؛ درصورتی‌که این اصلاً درست نیست و ما در کل منطقه خاورمیانه به جز عراق و افغانستان که آماری نداریم پایین‌ترین سطح مصرف دارو را به لحاظ نسبت GDP در دنیا داریم. دوم آنکه با وجود قیمت‌گذاری دستوری دارو، همیشه داروی بی‌کیفیت یا کم‌کیفیت به مردم عرضه می‌شود. اشتباه سوم این است که کمترین میزان بودجه هر خانواده در سبدخانوار مربوط به حوزه سلامت به‌ویژه داروست. این دلایل باعث می‌شود، همیشه در تمام دولت‌ها صنعت دارو نسبت به دنیا عقب‌تر و موجودی دارو دچار مشکل باشد.»

این تولیدکننده دارو در ایران با اشاره به اینکه فروش بزرگ‌ترین شرکت داروسازی ایران نهایتاً بیش از ۷۰ میلیون دلار در سال هم نمی‌شود، تاکید کرد: «درحالی‌که فقط یک شرکت داروسازی ترکیه - به نام عبدابراهیم - ۳/۱ میلیارد دلار فروش دارد، فروش کل صنعت داروی کشور ایران دو میلیارد دلار است. این آمار‌ها حاکی از آن است که فروش یک شرکت ترکیه‌ای تقریباً هفتاد درصد کل بازار دارویی ایران است. بازار دو میلیارد دلاری دارو در ایران در مقابل هشت تا ۱۰ میلیارد دلار ترکیه قرار می‌گیرد. بازار ایران در حوزه دارو در حقیقت یک‌چهارم بازار داروی ترکیه است. جمعیت و فرهنگ ترکیه تقریباً مانند ایران است، اما مصرف دارویی آنجا به لحاظ ارزش و قیمت ۵ برابر ماست. بزرگ‌ترین شرکت داروسازی ما ۷۰ میلیون دلار فروش دارد و رمقی برای صادرات دارو به یک کشور برای آن نمی‌ماند. ضمن آنکه تنش‌های ارزی هم مازاد بر علت شده است.»

چرا وارفارین‌ها دیر به بازار آمد؟

امین عینکچی، عضو هیئت‌مدیره انجمن داروخانه‌داران درباره بازار آشفته دارو و شرایط داروخانه‌ها، به هم‌میهن گفت: «قبل از اجرای طرح دارویار و حذف ارز ترجیحی قیمت فاکتور داروخانه‌ها افزایش یافته است و با تاخیر پرداخت از سوی بیمه‌ها مبلغ بسیار هنگفتی در حدود ۳۰۰ میلیون تومان به بالا طلبکار می‌شوند که همین امر باعث شکنندگی داروخانه‌ها شده است.» او افزود: «انباشت طلبکاری داروخانه‌داران در حالی است که می‌دانند بیمه‌ها نمی‌توانند بدهی آن‌ها را بپردازند؛ چراکه منبعی برای تامین طلب داروخانه‌ها ندارند. اوایل این دولت اعلام شد که پول به داروخانه‌ها تزریق شده است، اما نگفتند این پول از چه منبعی تزریق شده است. احتمالاً این پول را از شرکت‌هایی مانند نفت، پتروشیمی، فولاد و... گرفته و به داروخانه‌ها تزریق کردند، اما این بودجه به مرور زمان تحلیل می‌رود. از سوی دیگر مشخص نیست این روند تا چه زمانی ادامه خواهد داشت.

هر چقدر داروخانه‌ها کم‌مشتری و دورافتاده باشند، چرخه اقتصادی آن‌ها نمی‌چرخد و مجبورند تعطیل کنند.» عضو هیئت‌مدیره انجمن داروخانه‌داران تاکید کرد: «به‌عنوان مثال شیرِ نان از ۸۰ هزار تومان طی یک ماه اخیر و به‌صورت ناگهانی به ۲۸۰ هزار تومان افزایش پیدا کرده و در حقیقت خانواده‌ها مجبورند هر ماه تقریبا ۲ میلیون و ۸۰۰ هزار تومان فقط برای شیر هزینه کنند. هستند کسانی که تا قیمت را می‌شنوند از خرید شیر برای فرزندشان منصرف می‌شوند.»

سال ۹۱ تا شهریور ۹۲ نیز حوزه دارو با معضل کمبود و افزایش قیمت دارو روبه‌رو بود و بیماران به اجبار دارو‌های خود را از بازار‌های سیاه و غیررسمی تهیه می‌کردند. اما هاشمی قاضی‌زاده، وزیر وقت بهداشت اعلام کرد، این بازار را سامان خواهد داد و التهاب و آشفتگی بازار را کاهش داد. عینکچی در مقایسه تنش امروز بازار دارو با سال ۹۱ گفت: «این دو زمان، قابل مقایسه با هم نیست. شرایطی وجود داشت که افزایش قیمت دارو به این شکل نبود. ضمن آنکه تا دو سال پیش ارز ۴۲۰۰ تومانی به دارو اختصاص می‌یافت. همیشه این مسئله وجود داشته که بیماران برای تامین داروی خود به سمت بازار‌های غیررسمی بروند و ما هم این اقدام را قبول نداشتیم. دارو باید در داروخانه توزیع شود، چطور می‌شود که دارو در بازار سیاه وجود دارد، اما در داروخانه‌ها کمیاب است؟ دارو از نشتی‌ها و مدار‌هایی وارد بازار غیررسمی می‌شود و این بازار دارو‌های بیشتری نسبت به داروخانه‌ها دارند. زمانی که برخی از نمایندگان اعلام کردند داروخانه‌ها شیرخشک را می‌دزدند، درحالی‌که حجم بسیار زیادی شیرخشک در مولوی و میدان قیام موجود بود. این شیرخشک چطور سر از بازار غیررسمی درآورده بود؟»

او در پاسخ به این سوال که داروخانه‌ها با کمبود دارو‌های حیاتی روبه‌رو هستند؟ تاکید کرد: «بله. مانند داروی قلب؛ وارفارین. دلم می‌خواهد از وزیر بپرسم وارفارین روسی در بازار چرا یک ماه تاریخ داشت؟ برخی مدعی شدند که این دارو‌ها در انبار‌ها بود، اما توزیع نشد. کافی است به داروخانه بیماری‌های خاص سر بزنید، صف طویلی کشیده شده تا به هر بیمار ۳۰ عدد وارفارین فروخته شود. به اعتقاد من مهم‌تر از اینکه بگوییم دارو هست یا خیر باید بپرسیم چرا دارو‌ها به موقع توزیع نمی‌شود؟ چرا به دارو ارزی اختصاص نمی‌دهند؟» عضو هیئت‌مدیره انجمن داروخانه‌داران با بیان اینکه فکر می‌کنم تمام تلاش‌های ما به در بسته می‌خورد، افزود: «پس از آنکه چیزی را بیان می‌کنیم، برخی از مسئولان درصدد تکذیب آن بر می‌آیند درحالی‌که با تکذیب شرایط بازار دارو درست نمی‌شود.»

عینکچی با اشاره به اینکه در این بازار سوءمدیریت و ناکارآمدی موج می‌زند، بیان کرد: «در تمام کشور‌ها با نان و دارو شوخی نمی‌کنند و برخورد سیاسی با آن نمی‌شود. قیمت نان و دارو باید ثابت و همیشه در دسترس باشد. در حال حاضر با کمبود انسولین روبه‌رو هستیم. یک بیمار دیابتی چطور باید با این معضل کنار بیاید؟ آیا در سایر کشور‌ها هم، شرایط اینطور است؟» او تاکید کرد: «نزدیک انتخابات دو تا شعار این‌چنینی و با اولتیماتوم دادن پز انتخاباتی می‌دهید؟ قالیباف می‌توانست وزیر را به دفترش فرابخواند و از او درباره مشکلات دارو، داروخانه‌داران، تولیدکنندگان و واردکنندگان سوال کند. تنها راه‌حل این است که با تزریق پول، هزینه‌ها سامان یابد. از سوی دیگر مواد اولیه را از خارج وارد کرده و در اختیار کارخانه‌ها قرار دهند.» عینکچی با اشاره به اینکه مشکل ۴۰ ساله در دو ماه حل نمی‌شود، افزود: مگر خم رنگرزی است که دو ماه حل شود؟ این مشکل ۴۰ سال است، اما با مدیریت درست می‌توان به بازار دارو سامان بخشید.