علامه حلی و بررسی فقهی مسئله آلایندگی هوا

نویسنده کتاب «ضمان آلودگی هوا از منظر فقه امامیه» ضمن بیان فتوای فق‌های معاصر درباره حرمت آلایندگی هوا و ضمان ناشی از آن، عناوین فقهی قابل تطبیق بر آلودگی هوا را اضرار، ایذاء، افساد، اتلاف، اسراف و تغییر خلقت برشمرد و افزود: آیه «وإذا تولّی سعی فی الأرض لیفسد فی‌ها و یهلک الحرث و النسل و الله لا یحب الفساد» قابل تطبیق بر برخی از انواع آلودگی‌های هوایی است، زیرا طیف‌هایی از آلودگی هوا موجب از بین رفتن گیاهان، حیوانات و انسان‌ها می­‌شود.

به گزارش مبلغ، حجت‌الاسلام والمسلمین سلمان بهجتی اردکانی، در نشست علمی «آلودگی هوا از منظر فقه و حقوق» که در پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر قم برگزار شد، با بیان پیشینه مطرح شدن آلودگی هوا در فقه گفت: با تتبعی که در تراث فقهی شیعه صورت گرفت، روشن می‌شود مسئله آلایندگی هوا اولین بار توسط علامه حلی مطرح شده است. علامه در کتاب قواعد الأحکام در تبیین ملکیت زمین از طریق احیا، این شرط را مطرح نموده که زمین احیا شده نباید در حریم املاک دیگران باشد. سپس علامه این مسئله را مطرح کرده است که آیا شخص مالک می‌تواند کارگاه آهنگری در زمین احیا شده تأسیس کند در حالیکه این زمین در مجاورت بازار عمومی است؟ یعنی از این حیث که آهنگری همراه با آلودگی صوتی و آلایندگی هوایی است، چنین مسئله‌ای مطرح شده است.

عضو ستاد راهبری محیط زیست حوزه‌های علمیه ادامه داد: مرحوم سید جواد عاملی در مفتاح الکرامه این مسئله را مطرح کرده است که آیا تأسیس کوره آجر پزی یا دباغی کردن پوست حیوانات در حیاط منزل جایز است؟ مرحوم صاحب جواهر در چنین بحثی به مضرات آلودگی هوا اشاره می‌کند و می‌فرماید: «الضرر من حیث التأذی بالدخان و الرائحه الکریهه».

بهجتی اردکانی در ادامه با استناد به آیه «البلد الطیّب یخرج نباته بإذن ربه» (اعراف/۵۸) اضافه کرد: «بلد طیّب» به معنای سرزمین پاک و نیکو است و یک سرزمین، بدون داشتن هوای پاک، به سرزمین پاک متصف نمی‌گردد؛ همچنین امروزه ثابت شده که آلودگی هوا به زمین منتقل می‌شود و خاک را نیز آلوده می‌کند. پس «بلد طیب» به سرزمینی با هوای پاک اشاره دارد.

مسئول میز پژوهشی فقه محیط زیست در مؤسسه عالی فقه و علوم اسلامی، خاطرنشان کرد: در آیه «لقد کان لسبأ فی مسکنهم آیهٌ جَنّتان عن یَمینٍ و شِمالٍ کُلوا مِن رزقِ رَبّکم واشکُروا له بلدهٌ طیّبهٌ و ربٌ غفور» (سبأ؟ ۱۵) یک شهر پاک در حصاری از فضای سبز مطرح شده و طبیعتا چنین شهری از هوایی پاک و نسیمی فرح افزا برخوردار است.

نویسنده کتاب «ضمان آلودگی هوا از منظر فقه امامیه» پس از نقل چند فتوا از فق‌های معاصر درباره حرمت آلایندگی هوا و ضمان ناشی از آن، عناوین فقهی قابل تطبیق بر آلودگی هوا را اضرار، ایذاء، افساد، اتلاف، اسراف و تغییر خلقت برشمرد و افزود: آیه «وإذا تولّی سعی فی الأرض لیفسد فی‌ها و یهلک الحرث و النسل و الله لا یحب الفساد» قابل تطبیق بر برخی از انواع آلودگی‌های هوایی است، زیرا طیف‌هایی از آلودگی هوا موجب از بین رفتن گیاهان، حیوانات و انسان‌ها می‌شود.

بهجتی اردکانی در پایان گفت: روایت «نهی رسول الله أن یلقی السم فی بلاد المشرکین» نیز بر حرمت برخی از انواع آلایندگی‌های هوایی دلالت دارد.

گفتنی است، در پایان نشست، مستندات فقهی ضمان ناشی از آلایندگی هوا بیان گردید و درباره تعدد اسباب ضمان در آلودگی هوا، طرح مسئله شد.