دل‌ پیچه؛ علت، نشانه‌ها و راه‌های درمان آن

فرارو-مصطفی جرفی. احتمالاً همگی ما تاکنون بیش از یک بار با دل درد و دل‌ پیچه مواجه شده‌ایم که دردی بسیار ناخوشایند دارد و حتی ممکن است با برخی علائم دیگر همچون اسهال یا استفراغ نیز همراه باشد. در نگاه اول احتمالاً بسیاری از ما با انواعی از دل درد و دل پیچه مواجه شده‌ایم که گذراست و به اصطلاح خود به خود رفع شده است؛ اما باید توجه داشته باشیم که همیشه این نوع درد‌ها به این شکل نیست و گاه ممکن است دل درد و دل پیچه نشانه یک مشکل دیگر و حتی بسیار خطرناک باشد.

دل درد و دل پیچه به چه علت رخ می‌دهد و چه زمانی باید این نوع درد‌ها را جدی تلقی کنیم؟ چگونه می‌توان دل پیچه را درمان کرد و آیا روش‌های ساده خانگی برای درمان آن نیز وجود دارد؟ برای یافتن پاسخ این سوالات با ما همراه شوید تا اطلاعات جامعی را در مورد دل پیچه در اختیار شما قرار بدهیم.

به گزارش فرارو، به کل ناحیه‌ای که بین لگن و دنده‌ها قرار دارد، شکم گفته می‌شود. بروز درد شکم مشکل بسیار شایعی است و پزشکان برای توصیف انواع مختلف درد‌هایی که در شکم حس می‌شوند، از واژه‌های مختلفی استفاده می‌کنند. به طور کلی این درد ممکن است تیز، تیر کشنده، به حالت دل‌ پیچه، قولنج، گرفتگی یا درد مبهم در کل شکم باشد. همچنین پزشکان به این موضوع توجه می‌کنند که آیا درد شما به سمت خاصی منتشر می‌شود یا خیر؟ توجه به این اطلاعات و قرار دادن آن در کنار اطلاعات دیگر مانند ابتلا به بیماری، داشتن حالت تهوع و استفراغ، اسهال و... به پزشک کمک می‌کند که علت دل‌ درد را تشخیص بدهد. با این همه ما معمولا به درد‌های مرتبط با شکم دل‌پیچه می‌گوییم.

 

دل‌ درد و دل‌ پیچه از مشکلات گوارشی هستند که هر انسانی در طول زندگی خود آن را تجربه می‌کند. دلیل اصلی مشخص نیست. دل پیچه به دلایل متعددی بروز می‌کند و تقریبا تمام اعضای داخل شکم از روده‌های کوچک و بزرگ گرفته تا کبد، پانکراس، کلیه‌ها، طحال و کیسه صفرا در آن دخیل هستند. دل‌ درد یا دل‌ پیچه معمولاً کوتاه مدت است و مشکل جدی نیست؛ اما در صورتی که دل‌درد بسیار شدید باشد، این موضوع جای نگرانی دارد. اگر درد شکم به طور ناگهانی و غیرمنتظره آغاز شود، باید به عنوان وضعیتی اورژانسی به این موضوع رسیدگی شود، به خصوص اگر درد در ناحیه خاصی از شکم متمرکز باشد. به همین دلیل بهتر است که برای تشخیص زودهنگام مشکل به متخصص گوارش مراجعه کنید.

 

دل درد و دل پیچه می‌تواند به دلایل مختلفی رخ بدهد که با کمی دقت می‌توان هریک از این دلایل را در چند گروه تقسیم‌بندی کرد. مهم‌ترین علل ایجاد کننده دل پیچه را می‌توان به ترتیب زیر دسته‌بندی کرد:

 علل دل‌ پیچه ممکن است بر اثر عادت‌های غذایی شما باشد، مخصوصا زمانی که به طور ناگهانی رژیم غذایی خود را تغییر می‌دهید. این عوامل عبارت‌اند از:

ــ عادت‌های غذایی: علل دل‌ پیچه ممکن است بر اثر عادت‌های غذایی شما نیز باشد، مخصوصا زمانی که به طور ناگهانی رژیم غذایی خود را تغییر می‌دهید.
ــ غذا‌های تند یا چرب: خوردن غذا‌های جدید یا سنگین که سیستم گوارشی شما به آن‌ها عادت ندارند، باعث ناراحتی معده می‌شوند.
ــ محصولات لبنی: بدن برخی افراد قادر به هضم محصولات لبنی مانند شیر، ماست یا بستنی نیست.
ــ گلوتن: پروتئینی است که در دانه‌هایی مانند گندم و جو یافت می‌شود. افرادی که به بیماری سلیاک مبتلا هستند، باید از خوردن آن اجتناب کنند.

برخی اوقات ممکن است دل‌ پیچه‌ای که دارید، مستقیم نشان از عملکرد ضعیف سیستم گوارشی شما باشد که در این صورت به موارد زیر می‌پردازیم:

ــ نفخ: نفخ زیاد باعث ایجاد درد در ناحیه شکم و در ادامه دل پیچه می‌شود.
ــ یبوست: اگر حرکات روده منظم نباشد، به تورم شکم یا چسبندگی در شکم منجر می‌شود و درد و ناراحتی ایجاد خواهد شد.
ــ زخم معده: این زخم‌های دردناک معده که به عنوان زخم معده شناخته می‌شوند، معمولا با باکتری‌ها به وجود آمده‌اند.
ــ درد شکمی و عملکردی: این درد یکی از رایج‌ترین درد‌هایی است که مربوط به مشکل فیزیکی شکمی نیست. این شرایط که سندروم درد شکمی نیز نامیده می‌شود، در بسیاری از موارد قابل درمان است.
ــ بیماری التهابی روده: التهاب بیش از حد روده دردناک است و ممکن است با درد یا بثورات مشترک و یا اسهال و حرکت روده همراه با خون باشد.

ممکن است دل‌ پیچه شما ناشی از عفونت باشد که در این صورت دو نوع عفونت مدنظر است:

ــ عفونت‌های ویروسی: معمولا موارد مسری به علت ویروس ایجاد می‌شود و به استفراغ یا اسهال منجر می‌شود. این بیماری‌ها به‌ویژه در کودکان رایج هستند.
ــ مسمومیت غذایی: مواد غذایی خراب یا آلوده ممکن است حاوی باکتری‌هایی باشد که موجب بیماری شما می‌شود. مراقب باشید غذایی را که بیرون از یخچال مانده یا تاریخ انقضایش گذشته است، مصرف نکنید.

 

همان‌طور که اشاره شد، دل درد و دل پیچه بنا به دلایل مختلفی در تمام یا بخش‌های از شکم ایجاد می‌شوند. این درد‌ها علاوه‌بر اینکه با دلایل مختلفی ظاهر می‌شود، می‌تواند کوتاه مدت یا طولانی مدت نیز باشد. همچنین دل درد و دل پیچه می‌تواند شایع و غیر خطرناک و یا نشانه‌ای از یک مشکل بسیار جدی باشد؛ بنابراین دل درد و دل پیچه را به طور کلی می‌توان به سه دسته تقسیم کرد:

درد‌های شکمی حاد سریع پیشروی می‌کنند و اغلب طی چند ساعت تا چند روز برطرف می‌شوند؛ اما بعضی از درد‌ها خطرناک هستند و به مداخله فوری پزشک نیاز دارند. رایج‌ترین دل درد و دل پیچه‌های حاد شامل موارد زیر است:

ــ التهاب آپاندیس: یکی از شایع‌ترین علل درد شکم که بیش‌تر در کودکان و نوجوانان دیده می‌شود. درد شدید و ناگهانی در سمت راست و پایین شکم به همراه تهوع و استفراغ از علایم التهاب آپاندیس است.
ــ التهاب کیسه صفرا (کوله سیستیت): درد التهاب کیسه صفرا در سمت راست و بالای شکم احساس می‌شود و بیش‌تر پس از خوردن غذا‌های چرب به سراغتان می‌آید.
ــ دیورتیکولیت: به بیرون زدگی‌های کوچک کیسه‌مانند در مخاط روده دیورتیکول و التهابی که به دنبال آن می‌آید دیورتیکولیت می‌گویند. دیورتیکولیت معمولا روده بزرگ را درگیر می‌کند و موجب درد در قسمت تحتانی و چپ شکم می‌شود.
ــ حاملگی نابجا: به حاملگی در جایی غیر از حفره رحم مانند لوله‌های رحمی، حاملگی نابجا یا حاملگی اکتوپیک می‌گویند.
ــ حمله قلبی: اگر درد شکم در اثر فعالیت مثلا ورزش کردن یا بالا رفتن از پله‌ها ایجاد شود و همراه با علایمی مانند تهوع، تنگی نفس یا تعریق باشد، ممکن است علامت درد قلبی باشد.
ــ در هم رَوی روده: وقتی یک قسمت از روده داخل قسمت دیگری از روده مانند تلسکوپ فرو می‌رود و یا چین می‌خورد، به آن انواژیناسیون یا درهم روی روده می‌گویند. این عارضه معمولا در کودکان و نوزادان رخ می‌دهد؛ همچنین درد شکم به صورت متناوب و دوره‌ای است.
ــ پریتونیت: به عفونت یا التهاب قسمتی از صفاق (پرده پوشاننده لوله گوارش) پریتونیت می‌گویند. درد ممکن است در سراسر شکم یا قسمتی از شکم احساس شود. بیمار مبتلا به پریتونیت ترجیح می‌دهد که به پشت بخوابد و هیچ گونه حرکتی نکند؛ زیرا حرکت یا فشار به شکم باعث تشدید درد می‌شود.
ــ عفونت مجاری ادراری و سنگ کلیه
ــ پارگی، عفونت و آبسه طحال

درد مزمن شکمی درد‌ی متناوب و دوره‌ای است و معمولا هفته‌ها، ماه‌ها یا حتی سال‌ها همراه فرد باقی می‌ماند و در برخی شرایط تشدید می‌شود. رایج‌ترین دل درد و دل پیچه‌های مزمن به شرح زیر است:

ــ رفلاکس معده: که بیش‌تر با اصطلاح ترش کردن شناخته شده است، باعث ایجاد درد و سوزش در قسمت بالای شکم می‌شود.
ــ زخم معده (پپتیک اولسر): یکی از رایج‌ترین علل درد‌های شکمی است. این درد معمولا در نیمه‌ بالایی شکم ایجاد و به دنبال غذا خوردن تشدید می‌شود.
ــ آنمی سیکل سل (کم خونی داسی شکل): نوعی کم خونی ارثی است که سلول‌های قرمز خون در شرایط کمبود اکسیژن به صورت داسی شکل می‌شوند و از بین می‌روند.
ــ میتل اشمیتز: به دردی که در میانه‌ دوره‌ قاعدگی و به دنبال تخمک گذاری ایجاد می‌شود، میتل اشمیتز یا تخمک گذاری دردناک می‌گویند. درد یک طرفه و در قسمت پایین شکم است و معمولا با مسکن‌های معمولی برطرف می‌شود.
ــ آنژین: درد قلبی که در اثر کاهش خون‌رسانی به بافت قلب ایجاد می‌شود.
ــ کیست تخمدان
ــ سنگ کیسه صفرا

درد شکمی پیش‌رونده شامل درد‌هایی است که به مرور زمان بدتر می‌شود و با پیش‌روی سایر علایم همراه‌اند. این قبیل درد‌های شکم را باید جدی بگیریم. رایج‌ترین دل درد و دل پیچه‌های پیش‌رونده به شرح زیر است:
ــ سرطان‌ها
ــ بزرگی طحال
ــ هپاتیت
ــ مسمومیت با سرب
ــ آبسه لوله‌های تخمدان

 

این درد می‌تواند باعث علائم و نشانه‌هایی شود که به زخم‌های گوارشی شباهت دارد، مانند درد یا ناراحتی در قسمت بالایی شکم که معمولا با نفخ، آروغ و حالت تهوع همراه می‌شود. از علائم دل پیچه عفونت گوارشی، اسهال و استفراغ است. باتوجه به اینکه عفونت گوارشی طیف وسیعی از بیماری‌های مرتبط به دستگاه گوارش را شامل می‌شود و براساس عامل بیماری که ویروس، باکتری یا انگل باشد، متفاوت است، باید از هرگونه درمان خودسرانه پیشگیری و به پزشک مراجعه کرد. کاهش وزن به‌خصوص در افراد مسن همیشه باید مورد توجه قرار بگیرد. برای مثال اگر یک فرد ۶۰ ساله دچار دل پیچه و درد‌های گاه به گاه در شکم است و روز به روز لاغرتر می‌شود، حتما باید به فکر بدخیمی روده بزرگ باشیم و بررسی‌های تشخیصی از جمله کولونوسکوپی را برایش در نظر بگیریم.

اگر درد بیمار شدید است یا با هریک از علائم زیر همراه باشد، لازم است سریع به پزشک مراجعه کنید:
ــ تب
ــ ناتوانی در نگه داشتن غذای خورده شده برای چند روز (استفراغ کردن)
ــ مشکل در دفع مدفوع (خصوصا اگر بیمار استفراغ دارد)
ــ وجود خون در استفراغ
ــ وجود خون در مدفوع
ــ مشکل در تنفس
ــ تکرر غیرعادی ادرار یا سوزش و درد هنگام ادرار کردن
ــ بروز درد در بارداری
ــ حساسیت به لمس شکم
ــ بروز درد بر اثر آسیبی که طی چند روز اخیر به شکم وارد شده است
ــ ادامه داشتن درد برای چندین روز

 

پزشک با بررسی سابقه پزشکی و شرح حال بیمار می‌تواند علت درد را به‌درستی تعیین کند. در این زمینه شناسایی سه فاکتور مهم چگونگی شروع درد، محل دل درد و الگوی دل درد برای پزشک بسیار مهم است تا بتواند علت دل درد و دل پیچه را تشخیص بدهد. پزشک در ابتدا سوالاتی در مورد سابقه بیماری، سفر‌های شما، تغییر در رژیم غذایی و مواردی از این دست از شما می‌پرسد و در ادامه بسته به تشخیص اولیه خود ممکن است یک یا چند مورد از آزمایش‌های زیر را برای شما در نظر بگیرد:

۱. آزمایش مدفوع: ممکن است پزشک کاشت مدفوع را انجام بدهد که در آن نمونه‌ای از مدفوع شما را به آزمایشگاه می‌فرستد تا باکتری، ویروس و قارچ‌های آن بررسی شود.
۲. آندوسکوپی: در این آزمایش پزشک دوربینی را از طریق گلوی شما به معده وارد می‌کند و مشکلات را ازجمله زخم معده و علائم بیماری سلیاک را بررسی می‌کند.
۳. کولونوسکوپی: این آزمایش شامل فرستادن یک دوربین به رکتوم و روده‌ها برای بررسی علائم آسیب و علائم بیماری‌هایی ازجمله زخم معده و پولیپ است.
۴. رادیوگرافی دستگاه گوارش پایین: در این آزمایش تکنسین آزمایش اشعه ایکس را روی شکم انجام می‌دهد. این آزمایش پس از این انجام می‌شود که پزشک یک ماده پایه باریم را به داخل رکتوم وارد می‌کند تا بیماری‌های روده را بررسی کند.

استفاده از دارو برای درمان دل درد و دل پیچه کاملاً به علت اصلی بروز درد بستگی دارد. برای مثال برای درمان عفونت‌های ویروسی دستگاه گوارش نیازی به تجویز هیچ دارویی نیست، در حالی که برای درمان برخی سرطان‌های مربوط به ارگان‌های داخل شکم از شیمی‌درمانی استفاده می‌شود. سایر مشکلاتی که موجب دل‌درد شده‌اند، ممکن است نیاز به دارو‌های ضد اسپاسم، ضد میکروب، بلوکر‌های H۲، نیترات یا حتی مورفین داشته باشند. تشخیصی که پزشک از مشکل بیمار داده است، نوع دارو‌های تجویز شده را تعیین می‌کند. برخی از این مشکلات تنها با جراحی درمان می‌شوند (برای مثال، فتق گیرافتادی (غیر قابل جااندازی)، چسبندگی شکم بر اثر جراحی‌های قبلی، برخی آسیب‌های خاص ارگان‌های شکمی). توجه داشته باشید که تا زمان مشخص شدن علت دقیق دل‌ درد باید از خوردن آسپرین و دارو‌های ضد التهاب غیر استروئیدی خودداری کنید؛ زیرا این دارو‌ها می‌توانند در برخی از موارد وضعیت شما را وخیم‌تر کنند.

 

۱. استفاده از پد حرارتی: زمانی که احساس کردید دل پیچه دارید، از یک بطری آب گرم یا پد حرارتی استفاده کنید؛ زیرا گرما روی معده و ماهیچه‌ها را آرام می‌کند و به کاهش حالت تهوع نیز کمک می‌کند؛ همچنین می‌توانید از پتوی الکتریکی استفاده کنید تا علائم دل پیچه از بین برود. البته به خاطر داشته باشید که استفاده بیش از اندازه از این روش به پوستتان آسیب می‌زند.

۲. بابونه: از دیگر روش‌های رفع دل پیچه استفاده از یک فنجان چای بابونه است که به دلیل داشتن خواص ضد التهابی درد ناشی از ناراحتی معده را کاهش می‌دهد و همچنین باعث می‌شود ماهیچه‌های شکم آرام شوند؛ درنتیجه به کاهش درد، گرفتگی و اسپاسم کمک می‌کند و در مدت کوتاهی دل پیچه را برطرف می‌کند.

۳. زنجبیل: زنجبیل به عنوان یک درمان طبیعی برای رفع دل پیچه محسوب می‌شود که جویدن آن و استفاده از مکمل آن آسان است. اگر ترجیح می‌دهید به شکل نوشیدنی زنجبیل را مصرف کنید، یک زنجبیل طبیعی را امتحان کنید و یا اینکه ریشه تازه این گیاه را ریز ریز کنید و با چای بنوشید.

۴. آب‌لیمو: از دیگر روش‌های رفع دل پیچه استفاده از آب‌لیمو گرم است؛ زیرا بالا بودن سطح اسیدیته به تولید اسید هیدروکلریک کمک می‌کند و درنتیجه باعث تجزیه مواد غذایی می‌شود. همچنین افزایش تولید HCL به هضم غذا با سرعت طبیعی کمک می‌کند.

۵. رازیانه: دانه رازیانه یکی دیگر از روش‌هایی است که به رفع دل پیچه کمک می‌کند؛ بنابراین به منظور درمان دل درد ناشی از سوء هاضمه جویدن دانه‌های رازیانه گزینه بسیار مناسبی است؛ زیرا این دانه‌ها دارای آنتول هستند و می‌توانند باعث تحریک ترشح مایع گوارشی شوند تا مواد غذایی به‌راحتی بتوانند در مسیر گوارشی در کنار هم حرکت کنند.

۶. نعناع: چای نعناع علاوه‌بر اینکه باعث آرام شدن عضلات شکم می‌شود، به بهبود ترشح صفرا نیز کمک می‌کند؛ درنتیجه موجب هضم بهتر غذا می‌شود. این روش به درمان نفخ و سوء هاضمه نیز کمک می‌کند.

۷. سرکه سیب و عسل: از دیگر روش‌های رفع دل پیچه استفاده از سرکه سیب و عسل است؛ بنابراین یک قاشق چای‌خوری عسل را با یک قاشق غذاخوری سرکه سیب به یک لیوان آب گرم اضافه کنید؛ سپس هم بزنید تا عسل به خوبی حل شود و این محلول را با وعده‌های غذایی خود بنوشید. این روش را تا زمانی که دل پیچه‌تان برطرف شود، انجام بدهید.

۸. سرکه سیب و لیمو: سرکه سیب به همراه لیمو به درمان دل پیچه کمک می‌کند. آب دو عدد لیمو را بگیرید و یک قاشق غذاخوری سرکه سیب و عصاره لیمو تازه را به یک لیوان آب اضافه کنید؛ سپس این محلول را بنوشید. استفاده از این روش باعث می‌شود که از برگشت اسید، نفخ، باد و گاز خلاص شوید.

 

۱. داشتن رژیم غذایی مغذی و سالم
۲. خودداری از مصرف الکل
۳. کاهش مصرف غذا‌های تند و چرب
۴. نوشیدن زیاد آب
۵. شستن منظم دست‌ها برای جلوگیری از عفونت
۶. رعایت بهداشت در زمان آماده‌سازی غذا
۷. به آرامی و خوب جویدن غذا
۸. مصرف سه وعده غذایی کوچک به جای سه وعده غذایی بزرگ
۹. کاهش استرس با ورزش، مدیتیشن یا یوگا