مبادله زندانیان میان ایران و آمریکا؛ چرا دیپلماسی پشت‌پرده به نتیجه نمی‌رسد؟

فرارو- رسانه‌های غربی ادعا می‌کنند که ایران و آمریکا بار دیگر درگیر گفتگو‌هایی در زمینه تبادل زندانیان شده اند. این گفتگو‌ها حتی اگر به مبادله زندانیان منجر شود، به دلایلی که به نوع دیپلماسی دولت آمریکا مربوط می‌شود، تحول بزرگی در مناسبات ایران و آمریکا ایجاد نخواهند کرد.

به گزارش فرارو، این روز‌ها گفتگو‌های فشرده‌ای میان ایران و آمریکا درباره تبادل زندانیان در جریان است. چندین رسانه غربی و آمریکایی این گفتگو‌ها را تایید کرده اند. خبرگزاری رویترز از قول منابع ایرانی مدعی شد که ایران آماده تبادل زندانیان با آمریکاست. همچنین روزنامه نیویورک تایمز گزارش کرده که مقامات آمریکا در حال مذاکره درباره توافقی در زمینه مبادله زندانیان با ایران هستند. طبق این توافق، مایکل وایت، زندانی آمریکایی در ایران احتمالا با یک پزشک ایرانی-آمریکایی که هویت‌اش افشا نشده است، مبادله خواهد شد.

علاوه بر این، آمریکا بزودی سیروس عسگری، استاد ایرانی را که چند ماه پیش از اتهام دور زدن تحریم‌های آمریکا تبرئه شده بود، دیپورت خواهد کرد. دیپورت شدن اصغری به خاطر لغو شدن پرواز‌ها در اثر شیوع بیماری کرونا چند بار به تاخیر افتاده است.

ابوالفضل مهرآبادی، معاون رئیس دفتر حفظ منافع ایران در سفارت پاکستان در واشنگتن، طی گفتگویی با نیویورک تایمز، گفته هدف مذاکرات فعلی، مبادله مایکل وایت با یک پزشک ایرانی-آمریکایی است. مهرآبادی گفت: «گفتگو‌ها هنوز به نتیجه نرسیده اند.»

مذاکرات تبادل زندانیان در شرایطی انجام می‌شود که مناسبات ایران و آمریکا به شدت تنش‌آلود شده است. آمریکا درخواست‌های مکرر ایران برای رفع تحریم‌ها به خاطر دلایل بشردوستانه را رد کرده و در مقابل، بر این تحریم‌ها افزوده است. آمریکا طرحی برای تمدید تحریم‌های تسلیحاتی سازمان ملل علیه ایران تدوین کرده که ممکن است مرگ نهایی برجام را رقم بزند. علاوه بر این، چندی پیش، دونالد ترامپ، رئیس جمهور آمریکا، در اقدامی غیرمنتظره، به نیروی دریایی کشورش دستور داد که به قایق‌های تندروی سپاه در خلیج فارس شلیک کنند. ترامپ همچنین، طرح محدودیت اختیارات جنگی خود علیه ایران را که توسط کنگره تصویب شده بود، وتو کرد و بدین ترتیب بر لزوم حفظ اختیارات رئیس جمهور در استفاده از ابزار‌های نظامی علیه ایران تاکید کرد.

با این حال، دولت آمریکا برای تبادل زندانیان با ایران ابراز تمایل می‌کند. یک سخنگوی وزارت خارجه آمریکا به رویترز گفته بازگرداندن زندانیان آمریکایی، در رأس اولویت‌های ترامپ است. روز چهارشنبه، مایک پمپئو، وزیر امور خارجه آمریکا، از سوئیس به عنوان حافظ منافع آمریکا در ایران به خاطر کمک به بازگرداندن زندانیان آمریکایی از ایران تشکر کرد.

 

مایکل وایت بعد از شیوع کرونا از زندان مرخص شد ولی هنوز در ایران است. او به کرونا مبتلا شد ولی بهبود پیدا کرد.

دیپلماسی بده بستانی
آمریکا از یک طرف تحریم‌ها علیه ایران را تشدید می‌کند و از طرف دیگر با این کشور بر سر مبادله زندانیان مذاکره می‌کند؛ این تناقض ظاهری نشان دهنده چیست؟ و چرا این نوع تعاملات میان ایران و آمریکا تا حالا جواب نداده است؟ پاسخ این سوالات در ماهیت دیپلماسی و سیاست خارجی دونالد ترامپ نهفته است.

روسای جمهور قبل از ترامپ هر کدام اصولی در سیاست خارجی داشت که حداقل در ظاهر از آن‌ها پیروی می‌کردند. مثلا جورج بوش پسر، مقابله با استبداد و نشر دمکراسی را ماموریت دولت خود قرار داده بود و بر همین اساس، برای براندازی نظام صدام حسین نظریه‌پردازی کرد. باراک اوباما کم و بیش رویکرد مشابهی داشت با این تفاوت که اوباما ایده «رهبری کردن از پشت پرده» را مطرح کرد. به این معنا که آمریکا از مداخله مستقیم در بسیاری از مسائل خودداری می‌کند. اما همچنان نقش آفرینی می‌کند.

دونالد ترامپ اما، هیچکدام از این اصول را به رسمیت نمی‌شناسد. او به شدت با میراث روسای جمهوری قبلی آمریکا –چه جمهوریخواه و چه دمکرات- مخالف است و رویکرد خاص خودش را در سیاست خارجی و دیپلماسی دارد. رویکردی که به اعتقاد بسیاری از کارشناسان، بر نوعی از دیپلماسی که اصطلاحا «دیپلماسی تراکنشی» (Transactional diplomacy) نام دارد، مبتنی است. در این نوع دیپلماسی دولت ترامپ، معمولا توافقات محدود، موردی و دارای مابه ازا را دنبال می‌کند که منافع ملی آمریکا و احیانا منافع شخص ترامپ را تامین می‌کنند. همچنین در چارچوب این نوع دیپلماسی دولت ترامپ قادر است بدون توجه به سایر مسائل کلان اخلاقی و سیاسی، با همه دشمنان و دوستان تعامل کند. از دیدگاه برخی ناظران، تمایل ترامپ به استفاده از «دیپلماسی تراکنشی» یا «دیپلماسی بده بستانی» زمانی آشکار شد که رکس تیلرسون، رئیس سابق شرکت نفتی اکسون موبیل را به عنوان وزیر امور خارجه انتخاب کرد. تیلرسون در اولین دیدارش با کارمندان وزارت خارجه آمریکا گفت: او مایل است در چارچوب دیپلماسی تراکنشی عمل کند.

به اعتقاد برخی ناظران، مذاکرات ترامپ با کیم جونگ اون، رهبر کره شمالی و همچنین تبادل زندانیان میان ایران و آمریکا در چارچوب همین نوع دیپلماسی انجام می‌شود.

 

---

این نخستین بار نیست که آمریکا از این نوع دیپلماسی در مقابل ایران استفاده می‌کند. در دسامبر گذشته، آمریکا و ایران دو زندانی (مسعود سلیمانی و ژیو وانگ) را با مبادله کردند. البته در آن زمان، دولت ترامپ، چون موقعیت سیاسی نسبتا خوبی داشت، تمایل چندانی برای تبادل زندانیان نشان نداد. افرادی خارج از دولت ترامپ درباره مبادله زندانیان مذاکره کرده بودند. وقتی که مذاکرات به مراحل پایانی رسیده بود، مقامات دولت ترامپ با هدف کسب اعتبار آزادی زندانیان وارد مبادله شدند.

این بار، اما اوضاع فرق می‌کند. در پی شیوع بیماری کرونا در آمریکا، دولت ترامپ از لحاظ سیاسی و اقتصادی به شدت تحت فشار قرار گرفته است ولذا از هر اقدامی که موقعیت سیاسی ترامپ را نزد افکار عمومی بهبود بخشد، استقبال می‌کند. از این رو، دولت ترامپ در عین حفظ فشار‌ها بر ایران، در قالب دیپلماسی تراکنشی سعی می‌کند به طور موردی و محدود با ایران تعامل کند و از این تعامل استفاده سیاسی کند. در صورتی که مایکل وایت با یک زندانی ایرانی در آمریکا مبادله شود، دولت ترامپ احتمالا از این امر استفاده سیاسی و تبلیغاتی کند. همانگونه که در گذشته این کار را کرده است.

بر همین اساس، بعید است که تعاملات پشت پرده ایران و آمریکا به نتایج مهمی برسد. چرا که ظاهرا هدف فعلی آمریکا در مذاکرات زندانیان، به دست آوردن یک امتیاز محدود و تبلیغاتی است. اگر آمریکا واقعا دنبال حل و فصل مشکلات یا حداقل آرام کردن تنش‌ها بود، می‌توانست همگام با مذاکرات مبادله زندانیان از اعمال تحریم علیه ایران خودداری کند. اما این کار را نکرد. ایران در گذشته وقتی بحث مبادله زندانیان را مطرح می‌کرد، به نوعی دنبال بن‌بست‌شکنی دیپلماتیک بود. این در حالی است که آمریکا اهداف دیگری را پیگیری می‌کرد.