گام سوم کاهش تعهدات ایران؛ چرا اروپا به تعهدات خود عمل نمی‌کند؟

فرارو- تنها چهار روز تا پایان التیماتوم ایران به اتحادیه اروپا باقی مانده است. به نظر می‌رسد در برهه کنونی توقعات ایران تا سطح فروش نفت پایین آمده است. مقامات کشورمان می‌گویند اگر این توقعات هم برآورده نشود گام سوم کاهش تعهدات برجامی از دو گام قبلی محکم‌تر خواهد. با وجود کش و قوس‌های فراوان بعد از بیش از یک سال اروپا هنوز هم نتوانسته اقدامی برای تامین منافع مالی ایران صورت دهد. به نظر می‌رسد تهدید آمریکا برای اروپا پررنگ‌تر از التیماتوم ایران باشد.

به گزارش فرارو، روز گذشته علی ربیعی، سخنگوی دولت اعلام کرد جمعه آخرین فرصت اروپایی‌ها پیش از آغاز گام سوم کاهش تعهدات برجامی ایران است. او افزود: «اگر اروپا قادر به اجرای تعهداتش نباشد منطقی نیست ما باشیم.»

پس از خروج آمریکا از برجام در اردیبهشت سال گذشته ایران از طرف‌های اروپایی انتظار داشت به تعهدات خود عمل کنند. ایران تا ۱۸ اردیبهش سال جاری به اروپا فرصت داد تا سازوکار مالی اینستکس را برای تبادلات تجاری با ایران راه اندازی کند و پس از آن تا کنون دو گام ۶۰ روزه در راستای کاهش تعهدات برجامی خود برداشته است. سرمایه گذاری، هواپیمایی غیرنظامی، حمل‌ونقل، بازگشت شرکت‌های اروپایی و ... از دیگر انتظارات ایران از امضاکنندگان اروپایی برجام بود.

با گذشت بیش از یک سال، اروپا هیچ اقدام عملی برای تامین خواسته‌های ایران انجام نداد. هفته گذشته ظریف با انتقاد از این مساله گفت: «مناسبات امروز خیلی بدتر از قبل از توافق هسته‌ای است.»

ایران در واکنش به انفعال اروپا در خصوص تامین منافع اقتصادی ایران قرار است ۱۵ شهریور سومین گام برای کاهش تعهدات هسته‌ای را بردارد. بر اساس آخرین گزارش آژانس بین المللی انرژی اتمی، ذخایر اورانیوم ایران به ۲۴۱.۶ کیلوگرم و درصد غنی سازی از محدوده به ۴.۵ درصد رسیده است؛ که هردو بالاتر از محدوده مجاز برجام است.

در عین حال به نظر می‌رسد ایران توقعات خود از اروپا را کاهش داده است تا احتمال اجرای آن از طرف اروپا افزایش یابد. هفته گذشته ظریف با بیان اینکه برخی وظایف اروپا را به عنوان پیش شرط در نظر نمی‌گیریم گفت: «ما تنها می‌خواهیم بتوانیم نفت خود را بفروشیم و پول خود را دریافت کنیم.» امروز هم سخنگوی دولت با اشاره به سفر عراقچی به همراه نمایندگان وزارت نفت و بانک مرکزی به فرانسه اعلام کرد «باید نفت ایران خریداری شده و تعهد بازگشت پول انجام گیرد. این موضوع مذاکره ما است.»

 

روز گذشته علی مطهری پیشنهاد فرانسه برای راه‌اندازی یک خط اعتباری ۱۵ میلیارد دلاری برای پیش خرید نفت ایران را تایید کرد. این نماینده مجلس گفت: «مکرون پیشنهاد داده تا در برابر این مبلغ، فعلا جمهوری اسلامی ایران گام سوم خود را اجرا نکند و احتمالا از گام اول و دوم خود هم به جایگاه اولیه در برجام بازگردد.»

ظریف، روحانی، موسوی و ربیعی بار‌ها اعلام کرده اند در صورت اجرای تعهدات اروپایی گام‌های ایران قابل بازگشت خواهد بود. هنوز مشخص نیست ایران پیشنهاد فرانسه را پذیرفته یا نه و قرار است در سفر عراقچی به فرانسه چه مذاکراتی صورت گیرد، ولی با توجه به اظهارات مقام‌های دولتی به نظر می‌رسد احتمال اینکه بازهم اروپا اقدامی عملی انجام ندهد کم نیست.

ظریف هفته گذشته در مورد گام سوم گفته بود یا این گام مانند دو مورد قبلی در جهت لغو و کاهش تعهدات است یا قرار است اقدامات سختگیرانه‌تر و قاطعانه‌تری صورت گیرد. سخنان امروز موسوی نشان می‌دهد احتمالا تصمیم نظام مورد دوم است. ساعاتی پیش سخنگوی وزارت امور خارجه ایران اعلام کرد «گام سوم از گام اول و دوم محکم‌تر است تا توازنی بین حقوق و تکالیف جمهوری اسلامی ایران در برجام به‌وجود آورد.»

 

آنطور که ایسنا گزارش داده تغییر نسل سانتریفیوژ‌ها فراتر از نسل اول، افزایش تعداد سانتریفیوژ‌ها فراتر از ۵۰۶۰، عدم پایبندی به سطح غنی سازی ۴.۵ درصد، توسعه غنی سازی در نطنز و برداشتن محدودیت‌ها در تحقیق و توسعه از جمله گسترش نسل‌های سانتریفیوژ از جمله اقداماتی است که در گام سوم پیش‌بینی می‌شود.

گام سوم ممکن است ایران را به مساله‌ای که اروپا روی آن حساسیت ویژه‌ای دارد نزدیک کند: نزدیک شدن به "نقطه گریز". اروپایی‌ها مدعی هستند ایران با رسیدن به این نقطه فاصله زیادی با ساخت بمب نخواهد داشت.

اروپایی‌ها بار‌ها از ایران خواسته اند به تعهدات برجامی خود پایبند باشد. اما چرا با وجود تاکید اروپا بر حفظ برجام و تلاش‌های مکرر ماکرون اروپا نمی‌تواند یا نمی‌خواهد خواسته‌های اقتصادی ایران را برآورده کند؟

مهدی مطهرنیا، تحلیلگر مسائل بین الملل و آینده پژوه با توجه به واقعیت‌های تاریخی معتقد است آمریکا به دلیل استراتژی بلند مدت خود تمام تلاش خود را به کار می‌گیرد تا اروپا به ایران نزدیک نشود.

این استاد دانشگاه در این زمینه به فرارو گفت: آمریکا بر آن است که مساله ایران را به گونه‌ای به پایان برساند، اما این "گونه" اهمیت دارد. نوع حل شدن مساله ایران و آمریکا در ارتباط با نظم منطقه‌ای و بین الملل از دریچه نگرش آمریکایی است که مانع اصلی شکل گیری این معناست.

او افزود: چند واقعیت را باید به مرور نشست. یک اینکه جهان در حال گذار از نظم بین المللی است. بعد از فروپاشی شوروی، جهان در دوران گذار بحران زا و بحران زی قرار گرفته است و اکنون دیگر حوصله تمام کنشگران و کنشورزان و کنشوران برای این دوران سر آمده است.

مطهرنیا گفت: دوم اینکه سه قطب اصلی در حال رقابت برای شکل دهی و محتوابخشی به نظام بین الملل و نظم آینده آن هستند: آمریکا، اروپا و چین. بقیه قدرت‌ها پیرامونی هستند. فاصله آمریکا با اروپا و چین قابل قبول است و بحران‌های بزرگ نظام بین المللی در حوزه انرژی می‌تواند این فاصله را حفظ کند. بحران انرژی اکنون به نفع آمریکاست.

 

این استاد دانشگاه افزود: سوم آنکه اتحادیه اروپا و چین در اقتصاد سیاسی بین الملل عجین شده اند. اروپایی‌ها نمی‌توانند خود را از اقتصاد سرمایه داری دور کنند. در این اقتصاد دولت‌ها قدرت متمرکز اقتصادی برای اعمال اراده خود حتی بر شرکت‌های بومی خود را ندارند. پس اتحادیه اروپا با تمام توانی که در خود سراغ دارد نمی‌تواند به اعمال قدرت بر شرکت‌ها و تراست‌ها اروپایی برای همکاری با ایران فشار آورد؛ چرا که همه آن‌ها در نظام اقتصادی جهانی و تحت تاثیر تحریم آمریکا قرار می‌گیرند.


این کارشناس مسائل بین الملل افزود: چهارم اینکه آمریکا اکنون در پی بازتعریف شرکای استراتژیک خود در جهان و وضعیت حرکتی خود از اروپا به سمت آسیا و پس از آن به سمت شرق آسیا است. پس از فروپاشی شوروی آمریکا به فکر ورود به آسیا افتاد تا بتواند هژمونی خود را در قرن ۲۱ حفظ کند. بوش دوم، اوباما و ترامپ هرسه در فکر تحکیم و تثبیت هژمونی آمریکا از منظر بین اللملی هستند. وورد آمریکا به افغانستان و عراق به بهانه ۱۱ سپتامبر نقطه آغاز امر بود و هنوز ادامه دارد. علی رغم سیاست انتقادی اوباما به بوش و ترامپ به اوباما همه به شکلی در فکر تشکیل هژمونی وسیع آمریکا حرکت می‌کنند.

مطهرنیا گفت: آمریکا در فکر تسلط بر نوهارتلند یعنی فلات ایران و حد فاصل خلیج فارس و عدن تا تنگه باب المندب است. ایران برای آمریکا از اهمیت کلیدی برخوردار است و این باعث می‌شود ایران را کنار خود بخواهد نه در مقابلش. آلمان و انگلیس و فرانسه و اسرائیل و اروپا برای آمریکا شرکای حیاتی در چارچوب استراتژی جدید نیستد. کانادا، ژاپن، کره، ایران و استرلیا شرکای جدی استراتژیک خواهند بود و با توجه به تحولات در قرن اخیر و ورود جهان به انقلاب صنعتی پنجم و هوش مصنوعی، آمریکا فهمیده نمی‌تواند از منافع خود در خلیج فارس تا تنگه هرمز تا باب المندب با وجود تغییرات موجود از نظر ژئوپلتیک و ژئواستراتژیک بگذرد.

او افزود: سنتکام متوجه همین منطقه و استیلا بر این منطقه برای کنترل رقیب دیگر یعنی چین است. در چنین شرایطی آمریکا به اروپا اجازه نمی‌دهد به ایران نزدیک شود. نزدیک شدن اروپا بعد از برجام به ایران و سیل گروه‌های مذاکره کننده اروپایی برای افزایش ارتباطات اقتصادی با ایران زنگ خطری معنادار برای آمریکا بود و باید آن را مخدوش می‌کرد. چرا که نزدیک شدن اروپا به ایران و ورود به اروپا می‌تواند چارچوب حرکت آن‌ها را مخدوش کند. ترامپ این همکاری‌ها را محدود کرد.

این کارشناس مسائل بین الملل گفت: اما در این سو جغرافیای ایران دارای ژنوم ژئواستراتژیک و کد ژئو استراتژیک بالایی است و استفاده از این‌ها موجب می‌شود که ایران نه به برگ امتیازی برای سه قدرت جهانی که به قدرتی برای گرفتن امتیاز از همه آن‌ها تبدیل شود. اما ایران رویکرد ایدوئولوژیک دارد و این مساله هرگونه مذاکره با آمریکا را مساوی با مرگ ایدئولوژیک ایران انقلابی می‌داند. بازیگران دیگر که به این وضع آگاهند سعی می‌کنند وضع موجود را حفظ کنند. یعنی وضع موجود بین ایران و آمریکا در چنین وضعیتی به نفع اروپا، چین، روسیه و انگلیس است. بدین ترتیب این‌ها به صلح مسلح میان ایران و آمریکا بیشتر علاقه دارند تا صلح متقابل همراه با همکاری.

مطهرنیا گفت: از طرف دیگر آمریکا می‌داند اگر بخواهد آینده ایران را به رقبای دیگر بسپارد تونل پیروزی بین شرق و غرب را از دست داده است. بنابر این از ایران نمی‌گذرد. یا مذاکره می‌کند و پیشنهاد برای همکاری می‌دهد یا می‌خواهد در چارچوب تحریم‌های کمر شکن ایران را به رودررویی و در نهایت میز مذاکره برای تحمیل خواسته هایش بکشاند تا بر فلات ایران مسلط شود.

این استاد دانشگاه در مورد احتمال برقراری اعتبار ۱۵ میلیاردی از طرف اروپا برای خرید نفت ایران گفت: اینستکس هم برای همین کار بود. اما بیش از یک سال از آغاز همکاری‌های اقتصادی ایران و اروپا برای ایجاد یک سازوکار می‌گذرد. در دنیای مدرن ایجاد یک سازوکار اقتصادی برای همکاری میان دو طرف چندان سخت نیست که بخواهد بیش از یک سال ادامه یابد. مقابله آمریکا این مساله را سخت کرده است.

او افزود: ماکرون بسیار مایل است در این وضعیت بحران برگزیت و بیماری مرکل و دوری آلمان از بحران‌های بین المللی که از قرادارد ورسای ۱۹۱۹ حاکم است استفاده کند و خود را رهبر پیش رو اتحادیه اروپا بنامد. به نظر می‌رسد فرانسه از برگ ایران در جهت بزرگنمایی جایگاه فرانسه بهره می‌برند تا زمینه‌های همکاری افکار عمومی با ماکرون فراهم شود.

مطهرنیا در پایان گفت: آمریکا تمام تلاش خود را خواهد کرد ایران را در وضعیت تحریمی کنونی نگه دارد. آمریکایی‌ها فهمیدند ایران تسلیم زور نمی شود مگر آنکه در حد بسیار بالایی منجر به ایجاد فضای شکل گیری مصلحت نهایی حاکم بر نظام شود. اکنون وضعیتی به گونه‌ای است که دولت ایران بافت را درک کرده و ظریف و روحانی با توجه به وضعیت اقتصادی در تکاپو هستند مساله ایران و آمریکا را به میز مذاکره بکشانند.