فرارو- این روزها بازار وعده و وعید داغ است و فقط کافی است نگاهی به صحبت‌های کاندیداهای انتخابات ریاست جمهوری بیاندازیم. یک روز یکی قول می دهد 6میلیون شغل ایجاد کند و دیگری وعده می دهد 250هزارتومان کارانه پرداخت می کند. روز دیگر فلان کاندیدا می آید مدعی می شود که می تواند یارانه ها را 3برابر کند و دیگری قصد دارد طرحی را آغاز کند با عنوان «مسکن کرامت».
به گزارش فرارو، بعد از اینکه علی نیکزاد به همراه ابراهیم رئیسی وارد وزارت کشور و سپس به عنوان رئیس ستاد وی معرفی شد، این احتمال افزایش پیدا کرد که دیدگاه‌های مشترکی در حوزه مسکن میان این دو وجود داشته باشد. احتمالی که بی راه هم نبود.
زیرا مدتی بعد رئیسی در نشستی با اعضای فراکسیون نمایندگان ولایی مجلس شورای اسلامی مهم‌ترین محور صحبت‌های خود را به انتقاد از سیاست‌های اقتصادی دولت روحانی اختصاص داد و مشخصاً عدم توسعه مسکن مهر در دولت روحانی که از طرح‌های پر ابهام و شکست‌خورده دولت محمود احمدی‌نژاد در دو دولت او به‌حساب می‌آید را موردنقد قرارداد.
وی در جمع نمایندگان مجلس دراین‌باره گفت: «مسکن مولد اشغال در کشور بود و متأسفانه در همین زمینه طرح مسکن مهر تعطیل شد. اگر اشکالاتی به این طرح داشتند باید آن اشکالات را برطرف می‌کردند نه اینکه کلاً آن را تعطیل کنند. من نمی‌گویم اشکالی وجود نداشته است، خودم هم به اشکالاتی برخورده‌ام اما نباید طرح به‌صورت کامل تعطیل می‌شد.»
همین اظهار نظرها کافی بود که زمینه را برای یک پیشنهاد مشابه آماده کند. به عبارت ساده این صحبت‌های رئیسی نشان داد که او قصد دارد با کمی تغییر مسکن مهر را فعال کند اما نمی خواهد مُهر دولت احمدی نژاد روی آن باشد. زیرا به هرحال در حلقه نزدیکان وی افرادی حضور داشتند که ایده مسکن مهر را آنها مطرح کرده بودند. بنابراین طرح مسکن کرامت را مطرح کرد.
البته تا امروز هیچ توضیحی از سوی رئیسی یا نزدیکان وی مطرح نشده است که طرح مسکن کرامت چیست و چگونه قرار است اجرایی شود. هر آنچه که تا امروز شنده شده صرفا در حد یک اسم و شعار انتخاباتی مانند این بود که طرح مسکن کرامت موجب کاهش میزان بیکاری می‌شود. اما اینکه طرح مذکور چونه بیکاری را کاهش می دهد یا اینکه اصلا چه تفاوتی با مسکن مهر دارد و... بی جواب مانده است.
ولی مطرح کردن مسئله مسکن کرامت بیش از پیش شباهت‌های رئیسی با احمدی نژاد را نمایان کرد. زیرا او و محمد سعیدی کیا و علی نیکزاد یاران پیشینش که این روزها در حلقه نزدیکان رئیسی قرار دارند بعد از اینکه در دولت نهم قیمت مسکن افزایش چشمگیری پیدا کرد تصمیم گرفتند طرحی را اجرا کنند تا بنا برگفته خودشان مردم زیادی خانه دار شوند. بنا بر این طرح مسکن مهر توسط احمدی نژاد و سعیدی کیا کلید خورد و نیکزاد در دولت دهم آن را ادامه داد.
این طرح ابتدا در قالب بند د تبصره ۶ قانون بودجه سال ۱۳۸۶ آغاز شد و سپس بر مبنای قانون ساماندهی و حمایت از تولید و عرضه مسکن، به صورت پیوسته در دستور کار قرار گرفت. البته ذکر این نکته نیز ضروری است که این طرح که در حقیقت شامل اجاره بلند مدت زمین جهت احداث مسکن بود، در طرح جامع مسکن نیز پیشنهاد شده بود. اما حجم پیشنهاد شده در آن طرح بسیار کمتر بود که توسط احمدی‌نژاد و به صورت غیر کارشناسانه از ۲۰ هزار واحد در سال به ۵/۱ میلیون واحد در سال افزایش یافت.
اما این طرح عوارض جانبی زیادی نیز به همراه داشت و تورم یکی از آنها بود. به طوری که بنابر گفته مدیرکل اقتصاد مسکن وزارت راه و شهرسازی طرح مسکن مهر باعث افزایش تورم در کشور شد، همین تورم باعث شد که قرارداد ساخت مسکن مهر در هر متر مربع از ۳ به ۷ میلیون ریال افزایش پیدا کند.
از سوی دیگر صدای نماینده های مجلس را هم در آورده بود. حتی همان روزها بود که محمدقسیم عثمانی خطاب به وزیر کار، تعاون و رفاه اجتماعی نیز تذکر داد و گفت: مسکن مهر یکی یکی از طرح های بسیار خوب بود به خاطر مدیریت و اجرای ناکارامد ثروت های میلیاردی را برای مدیران عامل تعاونی های مسکن مهر ایجاد کرد که این ثروتها را باید ساکنان محروم مساکن مهر به صورت اقساط بپردازند. دستگاه های نظارتی دولت باید رسیدگی به اموال میلیاردی مدیران عامل تعاونی های مسکن مهر را سریعا در دستور کار قرار دهند و اموال نامشروعی را که در این خصوص بدست آورده اند را به مالکان مسکن مهر عودت دهند.
ولی در این میان یک نکته مهم وجود داشت که نه محمود احمدی نژاد به آن توجه کرد و نه ابراهیم رئیسی آن را قبول دارد و آن این است که بنا بر گفته کمال اطهاری کارشناس حوزه مسکن: «دلیل اینکه طرح مسکن مهر موفق نشد علاوه بر منابع مالی، این بود که دولت وارد تولید کالای خصوصی می‌شود. وظیفه دولت‌ها تولید خدمات عمومی مثل امنیت، حمل‌ونقل، آموزش و درمان است؛ اگر مردم اشتغال مناسب داشته باشند، می‌توانند برای خود مسکن تهیه کنند یا تهیه مسکن باید در اختیار شرکت‌های خصوصی باشد نه دولت به معنای دولت.»
این کارشناس اقتصادی همچنین تاکید دارد که «مسکن مهر به توسعه حاشیه‌نشینی انجامید، آن‌هم حاشیه‌نشینی سازمان‌یافته و با این سیستم مردم در تله‌های فقر گرفتار شدند.» او می‌گوید: «تله‌های فضایی فقر زمانی پدید می‌آید که انسان محیطی را می‌سازد و در آن‌یک سری روابط اقتصادی- اجتماعی تکرار می‌شود. این می‌تواند در داخل شهر هم باشد و در حاشیه نباشد. با طرح مسکن مهر شهروندان کم‌درآمد به فضاهای ساخته‌شده رانده شد که در اقتصاد به آن شهروندزدایی از شهرها می‌گویند.»
این همان نکته ای بود که حسن روحانی نیز با شیوه دیگر بیان کرده بود. او در نخستین ماه‌های حضور در پاستور به مسکن مهر اشاره کرد و گفت: «در اجرای مسکن مهر مقداری بی‌تدبیری صورت گرفت یعنی در مرحله اجرا، عجله شد مثلاً در شهری، مکانی را در نظر گرفتند که محل مناسبی نبود.»
از سوی دیگر بنار گفته کارشناسان بخش‌هایی از مسکن مهر که در شهرهای جدید ساخته شد، محلی برای آسیب‌های اجتماعی شد؛ آسیب‌هایی به‌مراتب شدیدتر از دیگر مساکن غیررسمی؛ چراکه در این محل مسکن‌های غیررسمی، حداقل نوعی سرمایه اجتماعی پیشینی وجود دارد، اما در محل مسکن‌های مهر به‌نوعی کلونی‌های جدیدی شکل‌گرفته است که آثاری بسیار مخرب برای جامعه دارد. این‌ها بسیار شتاب‌زده دورهم جمع شدند. مسکن مهر، خودش به‌تنهایی به حاشیه‌نشینی کمک کرد و شهرهایی بدون مراکز مناسب آموزشی و بهداشتی را شکل داد. در این مسکن‌های مهر، تله‌های فضایی فقر شکل‌گرفته و شکستن این تله‌ها غیرممکن به نظر می‌رسد.
حالا با تمام این اتفاق‌ها و معایب این طرح که حدود 4 درصد تولید ناخالص داخلی را به خود اختصاص داده بود و سرنوشتی جز شکست نصیبش نشد، ابراهیم رئیسی آمده است و می گوید قصد دارد مسکن کرامت را کلید بزند. طرحی که ایده پردازانش همان‌هایی هستند که مسکن مهر را مطرح کرده بودند.
اما اینکه تفاوت مسکن کرامت با مهر چیست سوالی است که تا امروز بدون پاسخ مانده است و هر آنچه شنیده شده صرفا مجموعه سریالی از شعارهای انتخاباتی بوده است. آیا محل ساخت اجرای این طرح با مسکن مهر متفاوت است؟ این طرح چه میزان از درآمد ناخالص کشور را به خود اختصاص می دهند؟ آیا به طور کلی ورود دولت به حوزه مسکن و افزایش سهم اقتصاد دولتی به میزان 80% کار صحیحی است؟ و...
