سرگیجه ارزی

قیمت ارز بانکی دیروز به کانال ٣‌هزارو٢٠٠ تومان نزدیک شد. این موضوع درحالی رخ می‌دهد که شوک ناشی از انتخاب ترامپ بازار ارز را دچار سرگیجه کرده و دوباره فاصله قیمت بین ارز آزاد و ارز بانکی روند صعودی به خود گرفته است.

به گزارش شهروند، درحالی ‌که فاصله بین قیمت ارز آزاد و ارز دولتی در ‌سال گذشته به ٤٤٢,٤تومان کاهش پیدا کرده بود، حالا این فاصله دوباره به حدود ٤٦٢تومان افزایش داشته است. این موضوع درحالی رخ می‌دهد که رئیس بانک مرکزی و وزیر اقتصاد بارها وعده داده‌اند ارز تک‌نرخی تا پایان امسال محقق می‌شود اما حالا با انتخابات آمریکا و تأثیر مبهم آن بر اقتصاد ایران و برجام و وضع نامشخص بازار نفت، به نظر می‌رسد وضع ارز نیز بلاتکلیف شده است.

«مهدی تقوی»، اقتصاددان دراین‌باره می‌گوید: هنوز ٢٥‌میلیارد دلار از دارایی‌های ایران بازنگشته و معلوم نیست ترامپ در رابطه با آزادسازی منابع بلوکه‌شده ایران چه واکنشی نشان دهد. با این حال، اگر این پول پرداخت شود یا این ایده به بازار تزریق شود که ٢٥‌میلیارد دلار بلوکه‌شده به ‌زودی بازمی‌گردد، آن‌وقت بهای ارز کاهش پیدا می‌کند و به ارز تک‌نرخی نزدیک‌تر می‌شویم.

«عزت‌الله یوسفیان‌ملا»، نماینده مجلس دهم و عضو کمیسیون برنامه و بودجه اما موفقیت دولت یازدهم در اجرای سیاست یکسان‌سازی نرخ ارز را بعید می‌داند و به «شهروند» می‌گوید: دولت دربسیاری از بخش‌ها ناگزیر به درنظر گرفتن ارز دولتی است و این حفره‌ها دربهترین حالت مانع از اجرای کامل یکسان‌سازی نرخ ارز در‌ سال‌جاری خواهد شد.

لایحه بودجه ٩٦ بلاتکلیف قیمت ارز و نفت
حدود ٢٠روز دیگر به زمان قانونی تحویل لایحه بودجه ٩٦ به مجلس باقیمانده است اما هنوز تکلیف ارقام کلان بودجه و مبنای محاسبات این ارقام یعنی میزان و قیمت فروش نفت و نرخ ارز بودجه مشخص نشده است. این موضوع درحالی رخ می‌دهد که دولت ‌سال گذشته نیز لایحه بودجه را در نیمه آذر به مجلس نرساند و با تأخیر زیاد و پس از مشخص‌شدن وضع توافق هسته‌ای لایحه را آماده کرده و به مجلس فرستاد.

این موضوع درحالی رخ می‌دهد که به نظر می‌رسد امسال هم دولت نتواند به موقع لایحه بودجه را به مجلس برساند. حالا انتخاب ترامپ چشم‌اندازهای اقتصادی کشور را حداقل در کوتاه‌مدت به ‌هاله‌ای از ابهام برده است. این درحالی است که با کارشکنی دوباره عربستان وضع طرح فریز نفتی و قیمت نفت نیز سرانجام نامشخصی پیدا کرده است. ازسوی دیگر دولت وعده داده بود با اجرای برجام ارز را تک‌نرخی می‌کند.

رئیس بانک مرکزی، وزیر اقتصاد و معاون اول رئیس‌جمهوری با تأکید بر این نکته که یکسان‌سازی نرخ ارز به تدریج اجرایی می‌شود، از نهایی‌شدن این طرح تا پایان امسال گفته‌اند. این مسأله درشرایطی رخ می‌دهد که حالا با انتخاب ترامپ آینده برجام و بسیاری از معادلات اقتصادی کشور وضع مبهمی پیدا کرده است و با وجود این‌که تنها حدود ٤ماه دیگر به پایان ‌سال باقی‌مانده است، هیچ‌گونه افق مشخصی در این رابطه وجود ندارد.

فاصله ارز دولتی و آزاد زیاد شد
گروهی از کارشناسان نسبت به افزایش هزینه تولیدکنندگان بعد از تک‌نرخی‌شدن قیمت ارز هشدار می‌دهند، چراکه اگر نرخ ارز در راستای اجرای این سیاست افزایش پیدا کند، به افزایش قیمت واردات هزینه مواد اولیه منجر می‌شود. کالاهای استراتژیک و دارو نیز ازجمله مواردی محسوب می‌شوند که افزایش قیمت ارز به افزایش بی‌سابقه قیمت آنها منجر خواهد شد. این ادعا درست است، به شرطی که ارزش ارز بعد از یکسان‌سازی قیمت‌ها افزایش پیدا کند، اتفاقی که ظاهرا در شرف وقوع است.

بررسی روند تغییرات نرخ ارز در سال‌های گذشته به خوبی نشان می‌دهد که روند کاهش تفاوت نرخ ارز رسمی و آزاد در ‌سال‌جاری نه‌تنها متوقف شده، بلکه درجهت معکوس نیز حرکت کرده است. به‌علاوه همگرایی اتفاق افتاده در سالیان گذشته نیز در راستای افزایش قیمت ارز بوده است.

نرخ رسمی دلار در ١١ تیر ٩٢ از ١٢٢٦تومان به ٢٤٧٩تومان افزایش پیدا کرد، درحالی‌ که متوسط فروش دلار در بازار آزاد درهمان زمان بنابر محاسبات بانک مرکزی ٣٢٧١,٣تومان بود. بنابراین فاصله این ارز در بازار آزاد و مبادله‌ای در تابستان ٩٢ حدود ٧٩٢تومان بود. این روند در‌سال ٩٤ نیز ادامه یافت و تفاوت نرخ ارز مبادله‌ای و بازار آزاد به ٤٤٢.٤تومان کاهش یافت. این درحالی است که در‌سال ٩٥ کاهش قابل توجهی درفاصله نرخ رسمی و آزاد دیده نمی‌شود، به‌طوری که فاصله این دو نرخ روز گذشته ٤٦٢تومان بود که بیانگر واگرایی نرخ ارز رسمی و آزاد است. بانک مرکزی دیروز نرخ رسمی دلار را ٣١٩٩.٩تومان تعیین کرد، درحالی ‌که دلار در بازار آزاد حدود ٣٦٦٢تومان مبادله می‌شد.

پیش‌بینی‌ها اشتباه از آب درآمد
«مهدی تقوی»، اقتصاددان و استاد دانشگاه با اشاره به پیش‌بینی نادرست رئیس بانک مرکزی برای کاهش نرخ ارز به رقمی بین ٢٩٠٠ تا ٣٠٠تومان به «شهروند» می‌گوید: ریشه این حدس و گمان اشتباه به برجام و انتظارات مردم بازمی‌گردد. دولت فکر می‌کرد برجام انتظارات مردم را تغییر می‌دهد، اما قیمت دلار به بیش از ٣٦٠٠تومان افزایش یافته است.

او ادامه می‌دهد: ریشه این حدس و گمان به دلارهایی بازمی‌گردد که قرار بود آمریکا بعد از برجام دراختیار ایران قرار دهد اما هنوز ٢٥‌میلیارد دلار از دارایی‌های ایران بازنگشته و اگر این پول پرداخت شود یا این ایده به بازار تزریق شود که ٢٥‌میلیارد دلار بلوکه‌شده به ‌زودی بازمی‌گردد، آن‌وقت بهای ارز کاهش می‌یابد. به عبارتی اگر مردم از بازگشت پول‌های بلوکه‌شده خبردار شوند، نرخ ارز روند نزولی پیدا می‌کند.

تقوی درعین‌ حال تأکید می‌کند: عواملی در اقتصاد وجود دارند که اجازه نمی‌دهند نرخ ارز کاهش پیدا کند. این کارشناس اقتصادی می‌افزاید: اگر نرخ ارز کاهش پیدا کند، واردات ارزان می‌شود، اما افزایش نرخ ارز به افزایش درآمد ریالی صادرات ایران می‌انجامد، بنابراین هزینه لازم برای ترمیم کسری بودجه فراهم می‌شود.

او ادامه می‌دهد: قیمت ارز تا حدود زیادی به عملکرد سفته‌بازان بستگی دارد. اگر آنها شروع به فروش ارز کنند، قیمت‌ها کاهش می‌یابد و بالعکس، اگر ارز را خریداری کنند، قیمت‌ها افزایش پیدا می‌کند.
تقوی با اشاره به تأثیر ریاست‌جمهوری ترامپ بر سیاست یکسان‌سازی نرخ ارز، می‌گوید: اوباما با قدرتی که داشت، دارایی‌های کوچکتر ایران را طی دفعات متوالی آزاد کرد و می‌توان امیدوار بود که رئیس‌جمهوری جمهوریخواه نیز مانع از پرداخت ٢٥‌میلیارد دلار بلوکه‌شده به ایران نشود.

حفره‌های یکسان‌سازی نرخ ارز
«عزت‌الله یوسفیان‌ملا»، نماینده مجلس دهم نیز یکسان‌سازی نرخ ارز را به سود کشور می‌داند و به «شهروند» می‌گوید: این سیاست بسیاری از مفاسد اقتصادی را مهار می‌کند، اما بعید است دولت یازدهم موفق به اجرای آن شود، چراکه دولت دربسیاری از بخش‌ها ناگزیر به درنظر گرفتن ارز دولتی است و این حفره‌ها در بهترین حالت مانع از اجرای کامل یکسان‌سازی نرخ ارز در ‌سال‌جاری خواهد شد.

او ادامه می‌دهد: قیمت ارز در بودجه‌ها هرگز به‌طور قطعی تعیین نمی‌شود، به این دلیل ساده که بودجه کشور حدود ٤٠‌درصد به درآمدهای نفتی وابسته است. قیمت ارز در بودجه با توجه به تخمین درآمدهای نفتی و هزینه‌های کشور تعیین می‌شود و تاکنون عدد قطعی‌ای به دست نیامده است، اما با توجه به فروش روزانه ٢‌میلیون بشکه نفت‌خام به قیمتی بیش از ٤٠دلار می‌توان حدس زد، قیمت ارز در بودجه ٩٦ حدود ٣‌هزارتومان تعیین شود.

عضو کمیسیون برنامه و بودجه با اشاره به تأثیر تحولات اقتصاد جهانی برقیمت ارز، می‌گوید: تحولات نفتی، تحولات بازار کشورهای حاشیه خلیج‌فارس و نوسانات اقتصاد جهانی بر قیمت ارز تأثیرگذار است، بنابراین بانک مرکزی همه‌روزه قیمت ارز رسمی را اعلام می‌کند.

یوسفیان‌ملا با اشاره به انسداد رانت‌های سودجویان درصورت یکسان‌سازی نرخ ارز، می‌افزاید: زمانی که فردی موفق می‌شود برای پروژه‌ای ارز دولتی بگیرد و این ارز را درهمان پروژه استفاده می‌کند، از محل مابه‌التفاوت ریالی نرخ ارز رسمی و دولتی میلیاردها تومان پول به جیب می‌زند. این فقط یک شیوه رایج فساد ناشی از دونرخی‌بودن قیمت ارز است.

این نماینده مجلس با بیان این‌که یکسان‌سازی نرخ ارز به کاهش بهای ارز درکشور منجر می‌شود، می‌گوید: چین در سال‌های گذشته با پایین نگه‌داشتن قیمت یوان با وجود فشارهای جهانی مانع از زیان این کشور در بخش تولید و صادرات شده است. این اتفاق می‌تواند درکشور ما نیز رخ دهد. البته قیمت ارز دستوری نیست و نوسانات بازار قیمت ارز را تعیین می‌کند، اما من حدس می‌زنم یکسان‌سازی به کاهش نرخ ارز منجر شود.

او با اشاره به نگرانی‌های مخالفان یکسان‌سازی نرخ ارز ادامه می‌دهد: برخی از این نگرانی‌ها بجاست. مثلا، قیمت گندم وارداتی درحال حاضر پایین است، اگرچه در رسانه‌ها مدعی صادرات این محصول باشیم. همچنین قیمت بسیاری از داروهای بیماری‌های خاص افزایش می‌یابد. بنابراین هرگونه برنامه‌ای برای یکسان‌سازی باید با رفع ابهام این نقاط کور انجام بگیرد.