پشت میز‌نشین‌ها بخوانند!

ارگونومیک علم طراحی سازگار محیط و محصولات با کاربران است. لغت ارگونومیک از لغات یونانی «ارگون» به معنای«کار» و «نوموس» به معنای «قانون» گرفته شده است و اصطلاحا به معنی انطباق کار برای افراد، از طریق طراحی وظیفه و روش‎ها و نیز انطباق افراد با کار از طریق استفاده مناسب از چیدن روش‎های صحیح است.

باید توجه داشت که آنچه برای یک نفر مناسب است می‎تواند برای دیگری مناسب نباشد. بنابراین روش‎های مجزا باید مدنظر قرار گیرند. ارگونومیک در نظر اول ممکن است آگاهی و علم جلوگیری از صدمات و ناراحتی‎های پیش بینی نشده معنی شود در حالی که موضوع اصلی آن پیش از بررسی وقوع ضایعه‎ای، تقویت راحتی و روانی عملکرد است.

فراموش نباید کرد که انسان‎ها دارای محدودیت هستند و برای اینکه بتوان با وجود محدودیت‎ها فعالیت مناسبی داشت، شرایط محیط باید به گونه‎ای مناسب طراحی شود. در اداراتی که از موارد و مسائل ارگونومیک تبعیت می‎کنند، دستورالعمل‎های ارگونومیکی مخصوص محل کار برای طراحی محیط کاری ارگونومیکی بکار گرفته می‎شوند.

لوازم اداری ارگونومیکی و کاملاً قابل تنظیم، کارمندان را در خط وضعیت طبیعی قرار داده و در نتیجه صدمات کاری(عضلانی اسکلتی) ناشی از عدم لحاظ موارد ارگونومیک را از بین می‎برند.

ناهید شفیعیان، کارشناس مسئول بهداشت حرفه‎ای حوزه معاونت بهداشت دانشگاه علوم پزشکی لرستان بااشاره به علم ارگونومی گفت: ارگونومی علم تطابق مشاغل با افراد است. یکی از عمده‎ترین دغدغه‎های مهندسین، طراحی کار برای بهینه سازی ایمنی و بهره‎وری است.

وی ادامه داد: ارگونومی در جستجوی افزایش ایمنی، کارایی و راحتی افراد توسط ساماندهی محیط کار متناسب با قابلیت‎های کاربران است؛ این علم به مطالعه و تحلیل چگونگی انجام وظایف توسط افراد، نوع تجهیزات مورد استفاده آن‎ها، چارچوب زمانی و جنبه‎های فیزیکی و روانشناسی محیط کار می‎پردازد.

شفیعیان اظهار کرد: افزایش بهره‎وری، ایمنی و بهداشت شغلی نیروی کار از جمله نگرانی‎های اصلی در صنایع است. برخی مشکلات معمول در صنایع شامل طراحی نامناسب محل کار، عدم انطباق بین قابلیت‎های کارگر و الزامات شغلی، وجود محیط کار و مشاغل زیان‎آور، طراحی نامناسب سیستم انسان- ماشین و برنامه‎های ضعیف مدیریت است.

این محقق افزود: این مشکلات منجر به ایجاد مخاطرات در محل کار، ضعف سلامتی کارگران، صدمات ناشی از کار با تجهیزات، معلولیت‎ها و در عوض کاهش بهره‎وری کارگر و کیفیت تولید و افزایش هزینه می‎شود.

وی تصریح کرد: کاربرد مؤثر ارگونومی در طراحی سیستم کاری می‎تواند تعادلی را بین ویژگی‎های کارگر و نیازهای شغلی برقرار کند. این علم، گستره وسیعی را در زمینه طراحی کار، ابزار، تجهیزات، ماشین‎آلات، ایستگاه کار و سیستم‎ها در موارد مختلف صنعتی، آموزشی، ورزشی و غیره در بر می‎گیرد.

این کارشناس ارشد بهداشت حرفه‎ای اظهار کرد: یکی از مهمترین مشکلات شغلی که توسط ACGIH شناسایی شده آسیب‎های اسکلتی–عضلانی مرتبط با کار(MSDs) است که با به کارگیری برنامه‎های بهداشتی، ایمنی و ارگونومیکی می‎توانند مدیریت شوند.

شفیعیان تصریح کرد: بیماری‎های اسکلتی عضلانی مهمترین عامل روزهای از دست رفته کاری و عدم کارایی و هزینه‎های پزشکی در محیط کار هستند. به طوری که سال 1999 در آمریکا 13 بیلیون دلار هزینه‎های ناشی از پرداخت غرامت کمر درد و بیماری اسکلتی اندام فوقانی بوده است.

وی خاطرنشان کرد: بنا به گزارش BLS در سال 1995 در آمریکا 65 درصد از کل بیماری‎های محیط کار، مربوط به اختلالات اسکلتی– عضلانی بوده‎اند و در مجموع این بیماری‎ها بالاترین شیوع را در محیط‌های کاری به خود اختصاص داده‎اند.

این پژوهشگر بهداشت حرفه‎ای افزود: افزایش شیوع بیماری‎های اسکلتی- عضلانی در محیط های کاری، ارتباط مستقیم با علل ارگونومیک محیط کار دارند، به طوری که عواملی همچون حرکات تکرار شونده، وضعیت‎های نامطلوب بدنی با حمل و نقل بار یا ارتعاش و سایر عوامل ارگونومیک باعث افزایش شیوع این بیماری‎ها می‎شوند.

شفیعیان یادآور شد: عوامل زمینه‎ای همچون سن، وزن، استرس‎ها، مصرف سیگار یا وجود بیماری‎های زمینه‎ای اسکلتی- عضلانی شیوع این بیمارها را تغییر می‎دهد.

به گفته وی، بررسی‎های ارگونومیک محیط کار و برنامه‎های ارگونومیک کمک مؤثری می‎کند تا بتوان این بیماری‎ها و علل آنها را در محیط کار شناسایی کرد و آنها را تحت کنترل قرار داد.

این کارشناس مسئول بهداشت حرفه‎ای استان بیان کرد: یکی از اساسی‎ترین مراحل در یک برنامه ارگونومیک کار شناخت واحدها و شغل‎هایی بوده که بیماری‎های اسکلتی- عضلانی در آن از شیوع بالاتری برخوردار هستند.

شفیعیان یکی از روش‎های ارزیابی بیماری‎های اسکلتی– عضلانی در محیط های کاری را استفاده از پرسش‎نامه استاندارد نوردیک دانست و افزود: اصطلاح آسیب اسکلتی عضلانی هر‌گونه آسیب مزمن به عضلات، تاندون‎ها و اعصاب است که به علت فشارهای تکراری، حرکات سریع، اعمال انرژی و فشار زیاد، وضعیت غیر عادی بدن حین کار، ارتعاش‌ یا سرما باشد.

وی اضافه کرد: سایر اصطلاحاتی که برای آسیب اسکلتی– عضلانی به کار می‎روند، آسیب‎های تجمعی ناشی از ضربات CTDs، ناشی از حرکات تکراری RMIs و آسیب‎های ناشی از فشارهای تکراری RSIs است.

این محقق بهداشت حرفه‎ای تصریح کرد: برخی از این آسیب‎ها علائم تشخیصی ثابت و نام اختصاصی دارند مثل سندروم تونل کارپال یا تاندونیت. سایر آسیب‎های اسکلتی-عضلانی ممکن است به وسیله دردهای غیر اختصاصی ظاهر شوند.

شفیعیان افزود: برخی ناراحتی‎های موقتی و زودگذر، نتیجه طبیعی کار و غیر قابل اجتناب هستند، اما ناراحتی‎هایی که روز به روز بیشتر شده و با فعالیت‎های شغلی یا زندگی روزانه تداخل می‎کنند، نباید به عنوان نتیجه طبیعی کار مطرح شوند.

به گفته وی، با بکارگیری برنامه همه جانبه و وسیع ارگونومیکی به بهترین نحو می‎توان میزان بروز و شدت MSDs را کنترل کرد.

این پژوهشگر گفت: اجزای عمده این برنامه شناسایی مشکلات، ارزیابی مشاغل مشکوک به داشتن ریسک فاکتور، مشخص کردن و ارزیابی عوامل بوجود آورنده، مشارکت فعالانه و آگاهانه کارگران و معاینات شغلی اختصاصی برای کارکنانی که دچار آسیب‎های پیشرفته اسکلتی- عضلانی هستند.

شفیعیان تصریح کرد: زمانی که عللMSDs شناسایی شد برنامه کنترلی باید به صورت جامع به مرحله اجرا درآید که این برنامه شامل سه بخش آموزش کارگران، سرپرستان، مهندسان و مدیران، گزارش علائم اولیه بروز آسیب توسط کارگران و پایش مستمر و ارزیابی اطلاعات جمع‎آوری شده در خصوص بیماری‎ها و حوادث است.

وی با بیان اینکه اقدامات کنترلی با توجه به ارتباط هرشغل به طور جداگانه با MSDs جهت گیری می‎شوند، افزود: این اقدامات شامل کنترل‎های مهندسی و مدیریتی است. حفاظت‎های فردی ممکن است بعلت شرایط محدود کننده، به طور اختصاصی انجام شوند.

این کارشناس بهداشت حرفه‎ای اظهار کرد: از میان روش‎های کنترلی مهندسی به منظور کاهش یا محدود سازی ریسک فاکتورهای شغلی باید مهندسی متد انجام کار از جمله مطالعه زمان و آنالیز حرکتی به منظور محدود کردن اعمال فشار و حرکات غیرضروری مد نظر قرار گیرند.

شفیعیان ادامه داد: همچنین به کارگیری لوازم مکانیکی کمکی به منظور محدود کردن یا کاهش اعمال نیروی لازم برای نگه داشتن ابزار و اشیاء انتخاب یا طراحی ابزارهایی که میزان نیروی مورد نیاز و زمان در دست داشتن را کاهش داده و باعث بهبود POSTURE می‎شوند.

وی اضافه کرد: تهیه ایستگاه‎های کاری قابل تنظیم برای کاربران به منظور نزدیک کردن محل دسترسی و بهبود POSTURE انجام کنترل کیفیت و نگهداری تجهیزات به منظور کاهش مقدار انرژی مصرفی و کار اضافی که به ویژه با ارزش افزوده کالا در ارتباط است.

این محقق بیان کرد: یکی از راهکارهای مدیریتی برای کنترل آسیب‎های اسکلتی-عضلانی بکارگیری تعداد بیشتری کارگر است که موجب کاهش مدت زمان مواجهه آنان و نهایتاً کنترل خطرات می‎شود.

شفیعیان اظهار کرد: نمونه‎هایی از این دست عبارتند از اجرای استانداردهای کاری که به کارگران اجازه توقف یا ادامه کار را برحسب نیاز می‎دهد(حداقل یکبار در هر ساعت کاری) طراحی مجدد وظایف شغلی(بعنوان مثال استفاده از کارگران چرخشی یا توسعه وظایف کاری) بدین ترتیب یک کارگر در طول یک شیفت کاری به طور کامل در معرض مخاطرات شغلی نخواهد بود.

وی خاطرنشان کرد: از آنجایی که آسیب‎های اسکلتی عضلانی ماهیتی پیچیده دارند، برای همه آنها رویکرد واحدی به منظور کاهش شدت و بروز موارد ابتلا وجود ندارد.

این کارشناس بهداشت حرفه‎ای با بیان اینکه راهکارهای اختصاصی مهندسی و مدیریتی برای کنترل مخاطرات در هر صنعت و شرکتی متفاوت است، ادامه داد: به منظور انتخاب روش‎های پیشگیری جهت کنترل مخاطرات نیاز به اظهار نظرهای متخصصین آگاه در این زمینه است.

شفیعیان تصریح کرد: زمان استراحت جهت بهبود علائمMSDs مرتبط با کار به صورت دوره‎ای از چند هفته تا چند ماه درخواست می‎شود؛ به منظور تعیین اثر بخشی راهکارهای پیشگیری و کنترلی باید نتایج ارزیابی شود.

وی در خاتمه گفت: فاکتورهای غیر شغلی از طریق اجرای کنترل‎های مهندسی و مدیریتی محدودسازی تمام آسیب‎های اسکلتی- عضلانی امکان‎پذیر نیست، برخی از مواردی که ممکن است باعث آسیب‎های اسکلتی عضلانی شده و با شغل مرتبط نباشند، آرتریت روماتوئید، مشکلات غدد درون ریز، ترومای حاد، چاقی، بارداری و فعالیت‎های ورزشی و تفریحی هستند.