تابويی كه شكسته شد

جاويد قربان‌اوغلي در روزنامه اعتماد نوشت:

سال قبل در چنين روزهايي (قبل از انتخابات 24 خرداد) حتي تصور اينكه ايران و امريكا اين‌گونه فارغ از جنجال‌ها بتوانند دور يك ميز رودرروي هم به گفت‌وگو بنشينند فرضي محال مي‌نمود. ماجراي گفت‌وگوي سعيد جليلي با ويليام برنز در پاييز 89 را از ياد نبرده‌ايم، رويدادي كه با تكذيب شداد و غلاظ در تهران روبه‌رو شد و با وجود اعتراف صريح احمدي‌نژاد به آن، متحدان اصولگراي او پذيرش شكست تابويي كه از مذاكره ساخته شده بود را بر نتابيدند.

اخبار و شايعات جسته گريخته مذاكره بين نمايندگان ايران و امريكا در يك سال آخر دولت دهم نيز از همين قماش بود كه هيچ‌كس حاضر نشد درباره صحت يا سقم آن سخن بگويد بلكه اصرار بر عدم وقوع چنين رويدادي در عرصه سياسي اصولگرايان كاملا مشهود بود هر چند پس از دستاورد بزرگ توافق ژنو برخي عقلاي جبهه اصولگرايان مجبور به رمزگشايي از آن مذاكرات شده و به آن اعتراف كردند. اما امروز و تنها يك سال پس از آن تاريخ، تابوي مذاكره به گونه‌يي شكسته كه گفت‌وگوي بين مقامات عاليرتبه ايران و امريكا به اخباري نسبتا عادي تبديل شده و تعجبي را برنمي‌انگيزد. قبلا در جايي نوشته‌ام كه اگر بزرگ‌ترين دستاورد جديد مذاكرات ايران با قدرت‌هاي جهاني موسوم به 1+5 را شكست اين تابو بدانيم، بيراهه نرفته و سخن به گزاف نگفته‌ايم.

 اينكه چه عامل يا عواملي در اين ديوار بي‌اعتمادي با استحكام بيش از 30 سال شكاف و ترك انداخت موضوع اين يادداشت مختصر نيست و شايد پرداختن به آن در اين مقطع نيز اهميت چنداني نداشته باشد. مهم اين است كه رويكرد مذاكره بين دو طرف براي برون رفت از مشكلات و برطرف كردن موانع حداقل در موضوع پرونده هسته‌يي و دستيابي به توافق، خواست و نيازي دوطرفه است كه تهران و واشنگتن را به پشت سر گذاشتن فضاي به ‌شدت تيره گذشته وادار كرده است.

روشن است اين سخن به آن معنا نيست كه دو كشور وارد بهشت روياهاي خود شده‌اند و به قول عوامانه همه‌چيز گل و بلبل شده است و ديگر هيچ مانع و رادعي بين دو كشور وجود ندارد. اينك در گرماگرم مذاكرات حساس و سرنوشت‌سازي كه از سپتامبر گذشته شروع و در زماني كمتر از 100 روز به توافق مهم ژنو منجر شد، نمايندگان ايران و امريكا در ژنو گرد آمده و رودرروي هم نشسته‌اند، گفت‌وگوهاي نمايندگان دو كشور اما، اين بار نه در حاشيه مذاكرات 1+5 بلكه مذاكره‌يي است دوجانبه و بدون حضور ديگر اعضاي كشورهاي 1+5.

در يك طرف ميز ويليام برنز قائم‌مقام وزير خارجه به همراه دو ديپلمات كهنه‌كار وندي شرمن و ساليوان به عنوان نمايندگان امريكا و در طرف ديگر ميز عراقچي، تخت روانچي و بعيدي‌نژاد. هدف از اين مذاكرات عبور از موانعي است كه چهارمين دور مذاكرات وين را با وقفه‌يي تامل‌برانگيز روبه‌رو و دلواپسان داخلي را ذوق‌زده كرد. حساسيت مذاكرات ژنو بر كسي پوشيده نيست. رصد رفتار امريكا به خصوص رييس‌جمهور آن طي يك سال گذشته از اراده‌يي قوي براي غلبه بر موانع و حصول توافقي آبرومندانه در مناقشه ديرپاي پرونده هسته‌يي ايران حكايت دارد.

توافق ژنو محصول مشترك اين رويكرد امريكا و راهبرد جديد ايران در مذاكرات پس از روي كار آمدن دولت تدبير و اميد است. ورود ويليام برنز كه گفته مي‌شود نقشي كليدي در توافق ژنو داشت، به اين دور از مذاكرات، شايد با همين رويكرد رييس‌جمهور امريكا همخواني داشته باشد. اگر راهبرد دور جديد مذاكرات آنچنان كه گفته‌اند، مبتني بر برد- برد است، عدم اصرار بر تحقير حريف جز و لاينفك اين راهبرد خواهد بود و بايد از هر مطالبه‌يي كه ظن تحقير (هر يك از طرفين) را در پي داشته باشد، پرهيز كرد.

به زودي زمان رقابت‌هاي مقدماتي انتخابات امريكا آغاز خواهد شد. بر هيچ‌كس پوشيده نيست كه نه‌تنها در امريكا بلكه در همه جاي جهان فصل انتخابات زمان شعارهاي داغي است كه شايد چندان هم با روح سياست سازگاري نداشته باشد لذا بايد در نهايت ظرافت تلاش كرد قبل از اينكه شرايط پيش‌روي امريكا بر فضاي به‌شدت مثبت مذاكرات سايه افكند از آن عبور كرده و به نتيجه‌يي مرضي‌الطرفين رسيده و توافق ژنو را به مرحله پاياني آن نزديك كرد. دنياي سياست، دنياي منافع است كه براساس واقعيت‌ها بنا نهاده مي‌شود. به گفته يكي از سياستمداران نامدار جهان در چنين دنيايي دوست و دشمن دائمي وجود ندارد و آنچه هست منافع دائمي كشورهاست.