سوم خردادماه که مصادف با آزادسازی خرمشهر است، یکی از پیروزهای بزرگ رزمندگان اسلام در تاریخ معاصر ایران محسوب می‌شود که سینمای ایران به سهم خود در تصویر کشیدن این واقعه نقش بسزایی داشته و تا حدودی توانسته در این مسیر موفق عمل کند.
سوم خرداد و آزاد سازی خرمشهر یکی از مهم‌ترین اتفاقات در تاریخ معاصر ایران است، حادثه‌ای بزرگ و عظیم که مردان خدا با سلحشوری‌های بی‌اندازه خود این حماسه را خلق کردند و توانستند نام خود را جاودانه کنند. بدون شک آزادسازی خرمشهر یکی از مهم‌ترین مقاطع جنگ تحصیلی محسوب می‌شود. از همان روزهای شکل گیری سینمای دفاع مقدس، فیلمسازان ما به سراغ خرمشهر رفتند و تلاش کردند که به سهم خود این واقعه مهم را به زبان سینما به تصویر بکشند. نام شهید محمد جهان آرا با فتح خرمشهر عجین شده و تا به امروز سینماگران ایرانی نتوانستند فیلمی از نقش این شهید بزرگوار در فتح خرمشهر بسازند.
مرحوم رسول ملاقلی‌پور یکی از کسانی بود که در این مسیر گام نهاد و جزو نخستین کارگردانان سینمای ایران بود که دوربین خود را برای ساخت فیلمی با موضوع خرمشهر روشن کرد. بعد از او احمدرضا درویش، محمدحسین لطیفی، عبدالحسن برزیده، حمید فرخ‌نژاد، مسعود نقاش‌زاده و جواد اردکانی در فیلم‌های خود به سراغ موضوع خرمشهر رفتند.
به زعم برخی از کار‌شناسان شاید سینمای ایران تا به امروز نتوانسته تصویر درستی از آزادسازی خرمشهر را به تصویر بکشد و در حد و اندازه‌های این واقعه به آن بپردازد اما در این سال‌ها بیکار هم نبوده و تمام تلاش خود را انجام داده تا ساده از کنار این حماسه عبور نکند. در این گزارش به نقش سینمای ایران در ثبت این واقعه و فیلم‌هایی که در این زمینه ساخته شدند اشاره می‌کنیم.
«بلمی به سوی ساحل» اولین فیلم سینمایی با موضوع خرمشهر
نام مرحوم رسول ملاقلی‌پور شناسنامه سینمای جنگ است. کسی که تمام عمر خود را برای ساخت فیلم در حوزه دفاع مقدس و ترسیم فضای جنگ و جبهه برای کسانی که آن دوران را ندیدند، صرف کرد. کارنامه ملاقلی‌پور در حوزه سینمای دفاع مقدس درخشان است. «بلمی به سوی ساحل» یکی از فیلم‌های مهم سینمای دفاع مقدس و اولین فیلمی است که به طور مستقیم به فتح خرمشهر از سوی رزمندگان اسلام اشاره می‌کند.
فیلم «بلمی به سوی ساحل» اولین فیلم تاریخ سینمای ایران با موضوع خرمشهر است. این فیلم در سال ۱۳۶۴ و در شرایطی ساخته شد که جنگ تحمیلی هنوز ادامه داشت. «بلمی به سوی ساحل» نه تنها از نظر ساختاری و دراماتیک واجد ویژگی‌های قابل توجهی است، بلکه به بازنمایی یکی از زوایای مهم اشغال خرمشهر نیز می‌پردازد. ملاقلی‌پور در این فیلم سعی کرد واقعه خرمشهر را به طور درستی روایت کند.
خسرو ضیایی، عطاءاله سلمانیان، بهزاد بهزادپور، جعفر دهقان، فرید کشن‌فلاح و اکبر منصور فلاح بازیگرانی بودند که جلوی دوربین ملاقلی‌پور رفتند و اولین فیلم با موضوع حماسه خرمشهر را تولید کردند. تهیه کنندگی این فیلم بر عهده محسن علی اکبری بود.
احمدرضا درویش با «کیمیا» به سراغ خرمشهر رفت
ناصر غلامرضایی یکی از دیگر کارگردانان سینمای ایران بود که با فیلم «حریم مهرورزی» در سال ۱۳۶۵به سراغ موضوع خرمشهر رفت و این واقعه را از زاویه دید خود روایت کرد. مضمون این فیلم پیرامون تبعات اجتماعی اشغال خرمشهر شکل گرفته و در آن به زندگی بازماندگان و کوچ کنندگان این شهر به سایر نقاط کشور پرداخته می‌شود.
اما به طور عمده احمدرضا درویش کسی بود که دومین فیلم را با موضوع خرمشهر جلوی دوربین برد. «کیمیا» حرف‌های تازه برای گفتن داشت و درویش با «کیمیا» قصه‌اش را درباره آزاد سازی خرمشهر به گونه دیگری روایت کرد. «کیمیا» یکی از آثار تحسین برانگیز سینمای ایران محسوب می‌شود. این فیلم در قالب یک ملودرام اجتماعی، به زندگی آدم‌های خرمشهر می‌پردازد. «کیمیا» که در سال ۱۳۷۳ ساخته شد روایتگر داستانی از روزهای اشغال خرمشهر است.
مرد جوانی به نام رضا در تلاش است تا همسر باردار خود را به بیمارستان برساند تا فارغ شود. در ادامه به اسارت دشمن درمی‌آید و در ضمن، همسرش نیز در حین زایمان از دنیا می‌رود. رضا پس از ۱۰ سال از اسارت بر می‌گردد و متوجه می‌شود که فرزندش توسط یکی از پزشک‌های بیمارستانی که همسرش در آن بود، نگهداری می‌شود و به دنبال او به شهر مشهد می‌رود. اما اگر بخواهد بچه را پس بگیرد، هم زندگی خانواده‌ای از هم می‌پاشد و هم آینده درخشان دخترش را از او می‌گیرد. به همین دلیل از این خواسته خود صرف نظر می‌کند.
صحنه‌های حمله متجاوزین به خرمشهر و تلاش مردم آن شهر برای نجات خود، یکی از سکانس‌های ویژه این فیلم است که درون مایه مستند گونه‌ای دارد. مرحوم خسرو شکیبایی نقش اصلی این فیلم را بازی کرد و سهیلا رضوی از دیگر بازیگران «کیمیا» بود.
احمدرضا درویش با فیلم «سرزمین خورشید» هم به مساله خرمشهر اشاره و سعی کرد که ادای دینی به این واقعه داشته باشد. عده‌ای فیلم «دوئل» را که کارگردانی‌اش بر عهده درویش بوده، بی‌ربط به مساله خرمشهر نمی‌دانند. در این فیلم هم اشاره‌ای به واقعه سوم خرداد و آزادسازی خرمشهر شده است.
«روز سوم» مهم‌ترین فیلم در ارتباط با خرمشهر
محمدحسین لطیفی با ساخت فیلم «روز سوم» حجت را تمام کرد و فیلم متفاوتی را به لحاظ مضمون و محتوا و ساختار جلوی دوربین برد. لطیفی در این فیلم تلخ‌ترین صحنه‌های تجاوز عراقی‌ها را به خاک خرمشهر به تصویر کشید و توانست نام خود را در کنار فیلمسازان بزرگی همانند رسول ملاقلی‌پور قرار دهد.
روایتی متفاوت از داستان خرمشهر را در روز سوم مشاهده می‌کنیم، داستان خواهر و برادری که در حساس‌ترین مقطع زندگی خود در یک خانه اسیر می‌شوند و با حس میهن پرستی و دفاع از وطن تا آخرین قطره خون خود به جنگ ادامه می‌دهند.
«روز سوم» در جشنواره فیلم فجر مورد استقبال قرار گرفت و خیلی از مخاطبان را با خود همراه کرد. باران کوثری، حامد بهداد، پوریا پورسرخ بازیگران اصلی این فیلم بودند.
حصر آبادان و مقاومت مردم خرمشهر در «دکل»
یکی دیگر از فیلمسازان کشورمان که به حماسه جنوب ایران توجه داشته، حسن برزیده است. او با کارگردانی فیلم «دکل» لحظاتی از حصر آبادان و مقاومت مردم خطه خرمشهر را به تصویر کشیده است. در فیلم «دکل» همراهی خواهر قهرمان قصه در مبارزه علیه دشمن روایت می‌شود و به جز دو بازیگر اصلی، سایر بازیگران نامهای آشنایی نیستند. فیلم «دکل» از جمله شاخص‌ترین آثار دفاع مقدس در زمینه مقاومت شهری محسوب شده و ضمن کسب جوایز متعدد، بار‌ها از تلویزیون پخش شده است.
حمید فرخ‌نژاد و به تصویر کشیدن جنگ در خرمشهر با «سفر سرخ»
حمید فرخ‌نژاد به عنوان یکی از بازیگران شناخته شده در سینمای ایران، تجربه کارگردانی فیلمی با موضوع خرمشهر را دارد. این بازیگر که خود اهل جنوب است و جنگ را با پوست و خون خود لمس کرده، در نخستین فیلمش موضوع خرمشهر را دستمایه قرار داده است. «سفر سرخ» نام فلیم فرخ‌نژاد است که حماسه‌ها و رشادت‌های مردان خدا را به تصویر کشیده است. حمید فرخ‌نژاد این فیلم را در سال ۱۳۷۹ ساخت.
داستان «سفر سرخ» در روز سقوط خرمشهر می‌گذرد. تعدادی نیروی‌های مردمی به همراه 2 مجروح و 2 پرستار و گروهی از مردم به قصد خروج از شهر به پلی می‌رسند که به دست نیروهای ارتش عراق افتاده است. گروه تصمیم می‌گیرد برای نجات غیرنظامیان، جدا از آن‌ها طی مسیر کند و در گذر از مسیرهای مختلف با ماجراهایی از جنگ درگیر می‌شوند.
حبیب دهقان‌نسب، غزل صارمی، صادق صفایی، برزو ارجمند و احمد کاوری بازیگران «سفر سرخ» بوده‌اند.
«کودک و فرشته» یک فیلم اولی با موضوع خرمشهر
مسعود نقاش‌زاده یکی از کارگردانان سینمای ایران است که در اولین فیلمش به سراغ موضوع خرمشهر رفت. فیلمی که توانسته تصویری متفاوت و تازه درباره سقوط این بخش از خاک کشورمان و وضعیت مردم آن را ارائه دهد. ویژگی متمایز این فیلم و محور اصلی آن حضور کودکان و نوجوانان و به خصوص دختران نوجوان در مقاومت خرمشهر است. «کودک و فرشته» با موضوع مقاومت مردم خرمشهر در روزهای اول جنگ ایران و عراق، برای اولین بار در بیست و هفتمین جشنواره بین‌المللی فیلم فجر نمایش داده شد.
این فیلم برنده ۷ جایزه از مراسم تجلی اراده ملی بیست و هفتمین جشنواره بین‌المللی فیلم فجر شد. همچنین با دریافت ۵ جایزه (بیشترین جوایز) از بیست و سومین جشنواره بین‌المللی فیلم کودک و نوجوان بهترین فیلم بلند آسیایی و بهترین فیلم ایرانی شد. همچنین این فیلم کاندیدای بهترین طراحی صحنه، جلوه‌های ویژه، نقش اول زن، نقش مکمل مرد و تدوین در جشنواره فیلم فجر بوده است.
قسمت‌هایی از فیلم «کودک و فرشته» برگرفته از کتاب «دا» است.
«آخرین روزهای زمستان» تصویر رشادت‌های شهید باقری در آبادان و خرمشهر
«آخرین روزهای زمستان» فیلم مستندی درباره شهید حسن باقری است که در سال ۱۳۹۱ ساخته شد. این فیلم به موضوع حصر آبادان اشاره می‌کند و رشادت‌های این شهید را در آزاد سازی خرمشهر به تصویر می‌کشد. این فیلم، مستند داستانی است اما در حد و اندازه یک فیلم بلند سینمایی ارزش دارد.
«آخرین روزهای زمستان» به نویسندگی و کارگردانی محمدحسین مهدویان و تهیه‌کنندگی حبیب‌الله والی‌نژاد تهیه و تولید شده است. مهم‌ترین و جذاب‌ترین بخش این کار استفاده از تصویربرداری ۱۶میلی‌متری است که به سبک و سیاق برنامه‌های «روایت فتح» ساخته شده است.
«بزرگمرد کوچک» و مقاومت نوجوانی برای دفاع از خرمشهر
صادق دقیقی جزو نخستین فیلم اولی‌هایی بود که در فیلم‌اش به سراغ موضوع خرمشهر رفت و نگاهی به این وافعه داشته است. داستان فیلم به اوایل جنگ و حمله عراق به خرمشهر مربوط می‌شود و نوجوانی را نشان می‌دهد که به انگیزه دفاع از آب و خاک و ناموس، رشادت‌های بسیاری را بروز داده است. او در ابتدا به دست نیروهای عراقی می‌افتد و مورد ضرب و شتم قرار می‌گیرد اما اعتماد عراقی‌ها را جلب کرده و مواد غذایی، مهمات و گرای دشمن را به نیروهای ایرانی می‌رساند.
شبنم قلی‌خانی، پویا امینی و سوگل طهماسبی در این فیلم به ایفای نقش پرداختند.
«به کبودی یاس» فیلم تازه‌ای با محوریت خرمشهر
جواد اردکانی در فیلم به «کبودی یاس» اشاراتی به واقعه خرمشهر داشت و این فیلم توانست جایزه بهترین فیلم از نگاه ملی را در بیست و هفتمین جشنواره بین‌المللی فیلم فجر از آن خود کند.
این کتاب برگرفته از کتاب «خاک‌های نرم کوشک» است که خاطراتی از شهید عبدالحسین برونسی را از زبان خانواده و آشنایان وی روایت می‌کند. در دیداری بین هنرمندان و مقام معظم رهبری، رهبر انقلاب در پاسخی به پرسش هنرمندان در باب سوژه مناسب برای پرداختن به آن، این کتاب و زندگی شهید برونسی را پیشنهاد کردند.
دغدغه خرمشهر در سکانس پایانی «در چشم باد»
مجموعه تلویزیونی «در چشم باد» به کارگردانی مسعود جعفری جوزانی که به تاریخ معاصر ایران پرداخته بود، در سکانس پایانی‌اش که در خرمشهر اتفاق می‌افتد به طور مستقیم به این واقعه اشاره کرده است.
«عصر روز دهم» فیلمی در ارتباط با حماسه سوم خرداد
«عصر روز دهم» را همچون مجموعه تلویزیونی «در چشم باد» نمی‌توان به طور مستقیم در دسته بندی فیلم‌های در خصوص آزادی خرمشهر دانست اما سکانس اولیه این فیلم با موضوع خرمشهر آغاز می‌شود.
فیلم با سقوط خرمشهر در جنگ تحمیلی آغاز می‌شود. خانواده‌ای قصد نجات از مهلکه را دارند، اما پدرشان شهید می‌شود. در جریان این اتفاقات نوزاد خانواده نیز به وسیله یکی از نظامیان عراقی دزدیده می‌شود و زن و تنها دختر آن خانواده باقی می‌مانند. ۲۵ سال بعد از آن، دختر پزشک شده و موقع حمله آمریکا به عراق، یک گروه هلال احمر قصد رفتن به عراق را دارند و این بهترین فرصت است تا دختر به آنجا برود و خواهر گمشده‌اش را پیدا کند اما ...
فیلم‌های دیگری نیز با موضوع آزاد سازی خرمشهر در سینما ساخته شده‌اند که این فیلم‌ها بیشتر مستند و کوتاه بودند و در جشنواره‌های مختلف اکران شدند.فیلمسازان سینمای ایران تا حدودی توانسته‌اند فیلم‌هایی را با محوریت آزاد سازی خرمشهر را جلوی دوربین ببرند. این واقعه آنقدر مهم و تاثیر گذار است که باید با نگاه دقیق تری به آن پرداخته شود. ابراهیم حاتمی کیا با ساخت فیلم «چ» و استقبالی که از این فیلم شد، ثابت کرد که مردم و مخاطبان سینما هنوز به موضوع دفاع مقدس و شهیدان خود پایبند هستند و اگر فیلمی در ارتباط با زندگی شهیدان ساخته شود با آن ارتباط برقرار خواهند کرد.
در سینمای ایران به شدت جای محمد جهان آرا خالی است، شهید بزرگواری که نقش بسزایی در این واقعه مهم داشته است. امید است که سازمان سینمایی هرچه زود‌تر دست به کار شود و حمایت‌های لازم را از فیلمسازان شناسنامه دار سینمای دفاع مقدس صورت دهد تا آن‌ها بتوانند فیلمی با با موضوع شهید محمد جهان آرا و نقش او در واقعه خرمشهر بسازند.
ویدیو | کیفِ کوک علیرضا بیرانوند در کنسرت 
پشت‌پرده تاخیر پرداخت معوقات فرهنگیان چیست؟ 
ترکیب جدید خودروهای مونتاژی/ گران‌ترین سواری؛ سه میلیارد 
شرایط دریافت وام فرزندآوری 1403 
عکس | دیدار مجدد عادل فردوسی پور و محمدحسین میثاقی پس از سال ها 
عکس | واکنش خلیل‌زاده و کنعانی‌زادگان به حمله موشکی به اسرائیل 
