عراق پیشتاز در تامین نفت جهان

گزارش اخیر آژانس بین‌المللی انرژی آمریکا تحت عنوان افق انرژی جهان حکایت از افزایش قیمت نفت طی 20 سال آینده دارد، به طوری که کارشناسان در این گزارش پیش‌بینی می‌کنند قیمت نفت تا سال 2035 به 128 دلار در هر بشکه خواهد رسید.

 این گزارش می‌افزاید افزایش قیمت نفت در این محدوده می‌تواند به افزایش تولید در کشورهای تولیدکننده نفت جهان منجر شود، در حالی که تا آن زمان تقاضا نیز در بازارهای جهانی افزایش یافته است. این گزارش می‌افزاید تولید نفت که در حال حاضر 89 میلیون بشکه در روز است تا سال 2035 به 101 میلیون بشکه خواهد رسید که رشد 5/13 درصدی را نشان می‌دهد. این گزارش معتقد است این افزایش تولید بیشتر (حدود نیمی از افزایش تولید) توسط دو کشور برزیل و عراق صورت خواهد گرفت.

بر این اساس عراق که در حال حاضر پنجمین کشور دارنده ذخایر نفت جهان با رقم 141 میلیارد بشکه ذخایر نفتی است امیدوار است بتواند میزان تولید خود را افزایش دهد. چندی پیش حسین شهرستانی، معاون نخست وزیر عراق از عقد قرارداد با 19 شرکت خارجی برای افزایش تولید نفت این کشور تا 9 میلیون بشکه خبر داد. این در حالی است که در حال حاضر میزان تولید عراق 3 میلیون و 250 هزار بشکه است و لااقل باید 5 میلیون و 750 هزار بشکه میزان تولید خود را افزایش دهد. بر این اساس عراق قراردادهایی را در زمینه‌های اکتشاف، استخراج، خطوط انتقال و... با شرکت‌های خارجی امضا کرده و این مساله به افزایش میزان تولید این کشور کمک شایانی خواهد کرد. این در شرایطی است که عراق رایزنی‌های گسترده‌ای را برای بازاریابی نفت آغاز کرده است. در حال حاضر بیشتر نفت عراق را کشورهای آسیایی می‌خرند (50 درصد) و کشورهای آمریکایی و اروپایی به ترتیب با 27 و 23 درصد خریداران نفت این کشور محسوب می‌شوند.

در این میان گزارش آژانس بین‌المللی انرژی اذعان می‌کند که بیش از نیمی از افزایش تولید جهان را این کشور تامین خواهد کرد. به نظر می‌رسد اگر عراق در دستیابی به اهداف تعریف شده این کشور موفق باشد قطعا تا سال 2035 قادر خواهد بود تولید خود را بیش از این افزایش دهد به این دلیل که طبق برنامه قرار است تولید نفت عراق تا سال 2020 در حدود 6 میلیون بشکه در روز افزایش یابد (در فاصله 7 سال) و اگر در فاصله 15 سال باقیمانده قادر به افزایش میزان تولید تا 50 درصد دیگر باشد می‌تواند تولید خود را به 9 میلیون بشکه در روز افزایش دهد و این به معنای آن است که عراق تا سال 2035 در حدود 75 درصد افزایش تولید جهانی را محقق خواهد کرد. البته در این بین مشکلات فراوانی در مسیر این برنامه وجود دارد. به هر حال باید پذیرفت عراق علاوه بر مشکلات اقتصادی که دارد هم در زمینه امنیت نفت و هم در زمینه موضوعات سیاسی مشکلات متعددی را تجربه می‌کند.

همچنان انفجارها در شهرهای این کشور و تهدید خطوط نفتی پابرجا است. اختلافات فرقه‌ای را نیز نباید از نظر دور داشت، به علاوه این که مناطق کردنشین عراق قوانین خاص خود را دارند و چندان به دولت مرکزی وقعی نمی‌گذارند و این مساله به خصوص در مورد نفت مشهود است. نفت عراق لااقل به 150 میلیارد دلار سرمایه نیازمند است، در حالی‌که این رقم برای ما 100 میلیارد دلار اعلام شده است. مقایسه اقتصاد دو کشور ایران و عراق نشان می‌دهد مشکلات عراق برای تامین این میزان سرمایه جدی است. این در حالی است که زیرساخت‌های نفتی در این کشور نیز با مشکلات جدی مواجه است، در حالی که هنوز پس از گذشت سال‌ها امنیت عراق نیز معضلی دیگر برای سرمایه‌گذاران است. با این حال البته این کشور به موفقیت‌های بالایی دست یافته و توانسته برنامه‌های مهمی را عملی سازد.

در حال حاضر کردستان عراق معاملات خود را به صورت خودمختار با کشورها و شرکت‌های دیگر منعقد می‌کند و امیدوار است بتواند خط لوله انتقال نفت به ترکیه را راه‌اندازی کند. این موضوع می‌تواند اختلافات دولت مرکزی را برانگیزد و به نظر می‌رسد این چالش به راحتی قابل حل و فصل نخواهد بود. موضوع دیگر آن است که پس از تحریم و جنگ و مشکلات مرتبط با خرابکاری‌های تروریستی در این کشور که هزینه‌های زیادی به آن وارد ساخته دولت باید تلاش کند منابع مرتبط با توسعه زیرساخت‌ها را تامین کند و این مساله ممکن است هزینه‌های دولت را در بخش نفت افزایش دهد. متاسفانه سال 2013 مرگبارترین سال از 2008 تاکنون لقب گرفته است و این موضوع نشان دهنده آن است که عراق نتوانسته امنیت را در این کشور با وجود گذشت این همه مدت تامین کند و این به زیان اقتصاد نفت در عراق است.

گزارش اخیر آژانس بین‌المللی انرژی به جایگاه برزیل در تامین نیاز نفت جهانی اشاره می‌کند. بر اساس این گزارش تولید نفت برزیل تا سال 2035 به 3 برابر میزان کنونی آن افزایش خواهد یافت که با این میزان قادر خواهد بود یک سوم افزایش تولید نفت جهان را تامین كند. کارشناسان معتقدند زمینه‌های کافی در این کشور برای تامین این میزان تولید وجود دارد. بر این اساس گزارش آژانس بین‌المللی انرژی معتقد است اگر این دو کشور قادر نباشند برنامه‌های خود را برای افزایش تولید عملی سازند، در آن صورت انتظار می‌رود قیمت نفت بیش از برآوردهای گذشته این مرکز تا سال 2035 افزایش يابد. این در حالی است که پیش‌بینی می‌شود در آینده ترکیب بازیگران بازار جهانی نفت نیز تغییر کند، در این صورت احتمالا آمریکا بزرگترین تولیدکننده نفت جهان تا سال 2016 خواهد بود (گزارش آژانس بین‌المللی انرژی). همچنین گزارش اخیر می‌افزاید در سال ٢٠٢٠ با افت تولید شیل اویل (برداشت نفت از سنگ‌های رسی) در ایالت‌های تگزاس و داکوتای شمالی، خاورمیانه دوباره جایگاه خود را به عنوان عرضه‌کننده نفت عمده به‌ویژه به آسیا، باز خواهد یافت.

آژانس بین‌المللی انرژی که به کشورهای بزرگ صنعتی در زمینه سیاست انرژی مشورت می‌دهد در گزارش خود با عنوان «دورنمای انرژی جهانی» در سال ٢٠١٢ پیش‌بینی کرده بود که آمریکا در سال ٢٠١٧ با پیشی گرفتن از عربستان به بزرگ‌ترین تولید‌کننده نفت جهان تبدیل می‌شود. فاتح بیرول، اقتصاددان ارشد آژانس بین‌المللی انرژی در معرفی گزارش این سازمان در مورد دورنمای بازار جهانی نفت گفت که آژانس اکنون انتظار دارد این دگرگونی در دیرترین زمان در سال ٢٠١٦ رخ دهد. وی در گفت و گو با رویترز اعلام کرد که بازار نفت شاهد دو دوره متفاوت خواهد بود، در دوره نخست تا سال ٢٠٢٠ انتظار داریم تولید نفت سبک و شیل اویل افزایش یابد و با توجه به افزایش تولید برزیل نیاز به نفت خاورمیانه بی تردید کاهش خواهد یافت.

وی ادامه داد: اما از آنجا که منابع شیل‌اویل در آمریکا محدود است تولید نفت آمریکا به سطح ثابتی خواهد رسید و سپس کاهش خواهد یافت از این رو پس از سال ٢٠٢٠ نفت خاورمیانه جایگاه خود را به عنوان عمده‌ترین تامین‌کننده نفت بازخواهد یافت.

براساس گزارش آژانس بین‌المللی انرژی قیمت‌های نفت روند رو به افزایش خود را ادامه خواهد داد و از این رو انگیزه لازم را برای توسعه منابع نفت نامتعارف مانند نفت سبک و شیل اویل در آمریکا، افزایش تولید از ذخایر ماسه‌های نفتی در کانادا و تولید نفت از آب‌های عمیق در برزیل و نیز مایعات گاز طبیعی را فراهم خواهد آورد. این گزارش پیش‌بینی می‌کند که دیگر کشورها از نظر تولید شیل اویل قادر نخواهند بود موفقیت‌های آمریکا را تکرار کنند. آژانس معتقد است که در اواسط دهه ٢٠٢٠ تولید نفت غیر اوپک دوباره کاهش خواهد یافت و کشورهای خاورمیانه که هسته اصلی کشورهای عضو اوپک به شمار می‌آیند بخش عمده افزایش عرضه نفت را تامین خواهند کرد. به گفته فاتح بیرول خاورمیانه برای سالیان سال کانون صنعت نفت جهانی بوده و خواهد بود. همچنین آژانس اعلام می‌دارد که در حدود سال ٢٠٣٠ چین از آمریکا به عنوان بزرگ‌ترین مصرف‌کننده نفت پیشی خواهد گرفت و در همان حال انتظار می‌رود مصرف نفت خاورمیانه در این سال از اتحادیه اروپا پیشی گیرد.