فرارو- سفر مسعود پزشکیان، رئیس جمهور ایران به روسیه در میانه تحولات منطقه ای، به اعتقاد بسیاری از کارشناسان منطقه‌ای و بین المللی از اهمیت بسزایی برخوردار است. اما مهمترین اهداف این سفر چیست و از این سفر چه انتاظاراتی داریم؟
فرارو در این زمینه با علی بمان اقبالی زارچ، سرپرست سابق سرکنسولگری ایران در جمهوری تاتارستان روسیه، سفیر پیشین ایران در آلبانی و کارشناس ارشد اوراسیا، گفتگو کرده است:
اگر قرار باشد علت اهمیت سفر رئیس جمهور را بررسی کنیم، مهمترین دلایل چیست؟ آیا فقط رایزنی با چین و روسیه حائز اهمیت است؟
علی بمان اقبالی زارج: به این سفر بیشتر باید به عنوان حضور مقام محترم ریاست جمهوری در یک اجلاس مهم بین المللی و یک سازمان قوی منطقه‌ای که حدود ۲۰ سال از عمر آن می‌گذرد و روز به روز در حال تقویت است نگاه کرد که در فرایند حرکت جهان از نظام تک قطبی به نظامی چند قطبی یا دوقطبی شکل نظم بین المللی را تغییر می‌دهد.
بریکس یک نشست بسیار مهم است که از ۳۳ کشور، هیئت‌هایی عالی رتبه در آن شرکت می‌کنند و از ۲۴ کشور در سطح روسای جمهور حضور دارند که قاعدتا در این نوع اجلاس‌ها در کنار نشست اصلی، سلسله دیدار‌ها و گفتگو‌های سیاسی دو و چند جانبه هم انجام می‌شود و حضور شخصیت‌های عالی رتبه از چین، هند، روسیه، ترکیه و دیگر کشور‌ها موید این است که حتما موضوعات مهم بین المللی در اجلاس بریکس در کازان تاتارستان، مورد تبادل نظر قرار می‌گیرد.
سفر آقای پزشکیان به روسیه و حضور در اجلاس بریکس در شرایط فعلی منطقه چه اهدافی را دنبال می‌کند؟
اقبالی زارج: طبیعتا یکی از دیدار‌های بسیار مهم، دیدار دکتر پزشکیان با رئیس جمهور روسیه است که قطعا ابعاد مختلف همکاری‌های دو جانبه و چند جانبه در این دیدار، مورد بحث و تبادل نظر قرار خواهد گرفت. روابط ایران و روسیه، روابطی تاریخ، سنتی و دوستانه به عنوان ۲ کشور مهم و تاثیر گذار در محور اوراسیا است. محور اوراسیا در هزاره سوم یک نقش کلیدی و مهم در تحولات ژئوپلیتیک اقتصادی و سیاسی دارد و اگر، زمانی این موضوع مطرح بود که معادلات تعیین کننده جهانی در منطقه بالکان، صورت می‌گیرد، امروز این نظریه به سمت محور اوراسیا تغییر پیدا کرده.
محور اوراسیا، منطقه مهم بالکان و پیرامونی دریای سیاه، دریای خزر، قفقاز جنوبی و آسیای مرکزی را در بر می‌گیرد. به هر حال، این منطقه در مباحث تامین انرژی و تامین مواد اولیه جهانی، بسیار مهم است و راه‌های مواصلاتی و کریدور‌های انتقال انرژی و کالا و بازار مصرف چند صد میلیونی را شامل می‌شود که نقش این منطقه را در تحولات جهانی، بسیار برجسته کرده است.
آیا این سفر می‌تواند دیپلماسی منطقه‌ای ایران را بهبود بخشیده و سیاست کاهش تنش را محقق کند؟
اقبالی زارج: همانطور که وزیر محترم امور خارجه نیز در مصاحبه‌ای اعلام کرده اند، مرحله دوم دیپلماسی که ایشان در منطقه غرب آسیا، خاورمیانه و کشور‌های حاشیه خلیج فارس داشته اند، در کازان روسیه ادامه پیدا خواهد کرد و مفهوم این حرف این است که موضوع بحران خاورمیانه، غزه و نسل کشی مسلمانان فلسطین، قطعا مورد بحث و تبادل نظر قرار خواهد گرفت. دیپلماسی دولت چهاردهم، مبتنی بر گفتگو، مذاکره و تلاش حداکثری برای صلح و ثبات منطقه‌ای و پرهیز از گسترش درگیری‌ها و ... است. روسیه هم به عنوان یک کشور تاثیرگذار، مورد رایزنی و مشورت ریاست محترم جمهوری قرار خواهد گرفت. همکاری‌های ۲ کشور ابعاد مختلف سیاسی، نظامی و امنیتی دارد که مرتبط با دیروز و امروز هم نمی‌شود و فرایندی است که تقریبا از دوره روی کار آمدن پوتین، شکل جدیدی به خود گرفته و روز به روز در حال گسترش است. در عین حال از اولویت‌های مهم جمهوری اسلامی ایران نیز، بسط ارتباطات و روابط با کشور‌های همسایه و مناطق پیرامونی در حوزه‌های تجاری، امنیتی، سیاسی و نظامی است.
به جز مواردی که اشاره کردید این احتمال وجود دارد که چه مسائلی در دستور کار کشور‌های عضو بریکس باشد؟
اقبالی زارج: قطعا در مذاکرات روسای جمهور ایران و روسیه، موضوع تحولات سوریه، تحولات در منطقه قفقاز جنوبی و آسیای مرکزی و بحث نظام چندقطبی، مورد بحث و تبادل نظر قرار می‌گیرد که هر دو کشور با گسترش درگیری‌ها در منطقه مخالفند. گرچه جمهوری اسلامی ایران، اولویت خود را بر دیپلماسی مذاکره قرار داده، در عین حال آمادگی برای مباحث دفاعی درباره هر نوع تعرض غیرقانونی و مغایر با هنجار‌های بین المللی را دارد. قطعا ۲ کشور ایران و روسیه می‌توانند نقشی قابل توجه داشته باشند و در عین حال که با سران دیگر کشور‌هایی که در اجلاس بریکس حضور دارند همین موضوعات را مطرح می‌کند، یکی از اولویت‌های مهم نیز بحران غزه و تلاش برای توقف کشتار مردم بیگناه، به ویژه زنان و کودکان است.
البته در اجلاس بریکس یکی از موضوعات مهم، تقویت نقش بریکس است در تجارت جهانی و مبادلات بین المللی. سهم تبادلات تجاری بریکس با جهان خارج، رقم بسیار بالایی است که بعد از اتحادیه اروپا، بالاترین سهم را دارد که روز به روز در حال افزایش است. بحث دیگر نیز، تلاش بریکس برای دلارزدایی و حذف دلار و ایجاد مکانیسم‌های مالی برای بهره گیری از ارزهای ملی در چارچوب بریکس است که این هم می‌تواند برای وزارت خارجه کشور، صادرات و واردات و عرصه بازرگانی خارجی جمهوری اسلامی ایران، کمک کننده باشد. همچنین باید فکری برای این موضوع داشته باشیم که تعدادی از کشور‌های حاضر در بریکس مثل ایران و روسیه، مورد تحریم‌های غیرقانونی و یک جانبه غرب هستند. طبعا رایزنی‌ها و گفتگو‌های طرفین می‌تواند نقشی تاثیرگذار برای مقابله با این تحریم‌ها داشته باشد. هم اکنون ۲ کشوری که دارای حق وتو در شورای امنیت هستند، در بریکس حضور دارند و این موضوعی بسیار مهم و تاثیرگذار است.
این موضوع هم مهم است که کازان مرکز یکی از جمهوری‌های مهم و مسلمان نشین روسیه است و از دیرباز ارتباط دیرینه‌ای بین منطقه تاتارستان و فرهنگ ایرانی - اسلامی وجود داشته و در دوران معاصر نیز اگر نگاهی به تاریخچه مطالعات داشته باشیم، اولین مرکز فرهنگی آموزش زبان فارسی، ابتدا در کازان بوده و سپس به سن پطرزبورگ و مسکو رفته است. اگر مراجعه‌ای به کتابخانه یا آرشیو‌های ملی تاتارستان داشته باشیم میبنیم که صد‌ها کتاب و اسناد ارزشمند به زبان فارسی وجود داد. به هر حال مجموعه‌ای از عوامل دوجانبه و چندجانبه، چه درباره موضوعیت خود بریکس و چه درباره دیگر موضوعات وجود دارد. برخی کشور‌ها از جمله ترکیه، کوبا، صربستان، عربستان نیز تمایل به عضویت در بریکس دارند که در این ۲ روز مورد بررسی قرار خواهد گرفت و در نتیجه بریکس یک مجمع مهم بین المللی در شرایطی است که جهان با بحران‌های مختلف دست و پنجه نرم می‌کند.