آخرین شب تابستان، معدنچیان در معدن معدنجوی طبس در حال کار بودند که انفجار گاز متان حادثه هولناکی را رقم زد. در جریان این حادثه و تا لحظه تنظیم خبر، ۳۵ نفر جانشان را از دست دادند و ۲۰ نفر هم مجروح شدند و تلاش برای دسترسی به ۱۹ فرد گرفتار شده همچنان در جریان است.
به گزارش جوان، قرار بود واگن‌ها حامل زغال سنگ باشند، اما روز گذشته واگن‌هایی که از معدن معدنجوی طبس خارج می‌شدند، حامل پیکرهای سیاه شده معدنچیانی بود که برای استخراج زغالسنگ به قعر معدن رفته بودند. از ساعت ۲۳ شامگاه شنبه ۳۱ شهریور ماه که حادثه انفجار در یکی از کارگاه‌های معدن اتفاق افتاد، چشم‌های بسیاری به دهانه معدن دوخته شده‌بود؛ همانجایی که هر شب و هر روز معدنچیان با عبور از آن به قعر زمین می‌رفتند و در تاریکی و سیاهی مشغول کار می‌شدند، جایی که هیچ نشانه‌ای از روز و شب‌بودن آن مشخص نیست. معدنچیانی که نجات پیدا کرده یا هنوز شیفت‌کاری‌شان نرسیده بود با گریه چشم به داخل واگن‌ها می‌دوختند و با پیکر دوستانشان وداع می‌کردند. یکی از معدنچیان در شرح ماجرا می‌گوید همه در حال کار بودیم که دود زیادی همه جا را فرا گرفت. نمی‌دانستیم دود از کجا بلند شده، اما وقتی نفس‌مان تنگ شد، احتمال دادیم که حادثه‌ای در پیش باشد برای همین فرار کردیم، اما خیلی‌ها فرصت فرار پیدا نکردند.
حوادث معدن در کشور اتفاق تازه‌ای نیست، به طوری که بروز گاه و بی‌گاه این حوادث مدام قربانی گرفته‌است؛ از جمله حادثه‌ای که ۱۳ اردیبهشت ماه سال ۱۳۹۳ در معدن یورت گلستان اتفاق افتاد و ۴۳ نفر را به کام مرگ کشاند.
در حادثه‌ای که در معدن طبس اتفاق افتاد، شمار افرادی که آخرین‌بار در معدن مشغول کار بودند به روشنی اعلام نشد، اما گفته شده‌است بیش از ۷۰ معدنچی هنگام حادثه در بلوک‌های B و C معدن مشغول کار بودند که انفجار اتفاق افتاد. به دنبال وقوع حادثه، تیم‌های امداد و نجات خود را به محل رساندند و عملیات نجات به جریان افتاد. در اولین گام ۴۰ تیم تخصصی معدن وارد عمل شدند و بعد از بررسی‌های اولیه، تیم‌های امداد پشتیبان وارد عمل شدند. همزمان با عملیات امداد، جواد قناعت، استاندار خراسان جنوبی، در توضیح بیشتر حادثه اعلام کرد: «طبس یک منطقه زغالی است و معدنی که انفجار در آن صورت گرفته، زیر نظر شرکت «معدنجو» فعال است. این حادثه در بلوک B و C اتفاق افتاده که البته بیشتر حادثه در بلوک C رقم خورده است. فاصله این دو بلوک حدود ۲ کیلومتر است.»
در شاخه دیگری از عملیات امداد، تلاش برای خارج کردن گاز از محل هم ادامه پیدا کرد تا امکان دسترسی امدادگران به افراد گرفتار شده فراهم شود. علی اکبر رحیمی، فرماندار شهرستان طبس گفت: «انفجار به صورت آتش‌سوزی یا تخریب دیواره‌های شدید نبوده، بلکه تصاعد گاز متان در تونل‌ها موجب خفگی معدنچیان شده‌است. غلظت گاز در تونل‌ها موجب انفجار در عمق ۲۵۰ متری به صورت ارتفاعی و ۷۰۰ متری به صورت مورب شده‌است و امدادرسانی در این محوطه توسط هشت تیم تخصصی پنج نفره به جریان افتاد.»
عبداللهی، رئیس کل دادگستری استان خراسان جنوبی هم در توضیح عملیات امداد گفت: «در بلوک B،۴۷ نفر و در بلوک C، حدود ۲۳ نفر محبوس بودند که در بلوک C،۳۰نفر فوت و ۱۷ نفر مصدوم شدند، ابتدا بلوک B کاملاً آواربرداری شد و عملیات جست‌وجو در بلوک C ادامه پیدا کرد. پزشکی قانونی هم در محل حاضرشد و نسبت به شناسایی مصدومان و متوفیان اقدام کرد. همچنین دستور‌های لازم برای شناسایی عوامل حادثه و مقصران صادر شده‌است.»
عملیات امداد نیاز به آرامش دارد و امدادگران برای دسترسی به افراد گرفتار شده باید آرامش خود را به صورت کامل حفظ کنند. افرادی که در چنین حوادثی گرفتار می‌شوند هر لحظه در خطر مرگ قرار دارند، بنابراین در چنین شرایطی زمان طلایی محسوب می‌شود و ارزش بسیار زیادی دارد. تجربه بروز این دسته از حوادث در کشور نشان می‌دهد که تجمع انسانی یکی از موانع مهم پیش روی امدادگران است. افرادی که حضورشان هیچ کمکی به تیم‌های امداد نمی‌کند، بلکه تجمع آن‌ها مانع حضور عملیات امداد می‌شود. در بسیاری موارد حضور مدیران و مسئولان هم باعث ایجاد اختلال در سیستم امداد می‌شود. تردیدی وجود ندارد که حفظ امنیت محلی که قرار است مسئولان کشوری یا لشکری به آنجا سرکشی کنند، نیازمند تدابیر امنیتی است، بنابراین بخشی از توان امنیتی صرف مراقبت از شخصیت‌ها می‌شود و در چنین شرایطی سرتیم‌های امداد هم که باید تمرکز خود را روی نیرو‌های امداد صرف کنند برای ادای توضیح ناچارند در کنار مدیران و مسئولان حاضر شوند. این موضوع منافی حضور مسئولان نیست، بلکه این حضور می‌تواند باعث تألم بازماندگان شود. با این حال باید در نظر گرفت تا حد ممکن باید نسبت به تیم‌های گسترده‌ای که مسئولان را در این حضور‌های میدانی همراهی می‌کنند، تجدیدنظر کرد یا در شیوه این حضور، بازنگری به گونه‌ای صورت گیرد که مانعی بر سر امداد قرار نگیرد.
به سیاق اتفاق‌های مشابه که عمدتاً در حال بروز است، صدور فرمان رسیدگی به وضعیت افراد گرفتار شده و مصدومان اولین واکنش مسئولان بود که البته در جای خود امری درست است، اما بهتر است فرمان رسیدگی به وضعیت پس از حوادث، قبل از بروز آن و برای تأمین امنیت بیشتر صادر شود. در کشور معادن، کارخانه و کارگاه‌های زیادی وجود دارد که از بدیهی‌ترین امکانات برای حفظ صیانت از جان کارگران برخوردار نیستند و تا زمانی که حادثه‌ای مرگبار روی ندهد، کسی از آن باخبر نمی‌شود. با این حال رئیس‌جمهور قبل از سفر به مقر سازمان ملل با خانواده قربانیان حادثه ابراز همدردی کرد و وزرای کشور، صنعت، معدن و تجارت، بهداشت، درمان و آموزش پزشکی را مسئول بررسی علت حادثه کرد. رئیس جمهور البته موضوع چرایی وقوع حادثه را هم مورد نقد قرار داده و تأکید کرده‌است: «در صحبتی که با وزیر صنعت داشتم، تأکید کردم این روند درسی شود که در معادن کشورمان سیستمی را ایجاد کنند که دیگر چنین اتفاقی رخ ندهد. استاندارد معادن باید در حدی باشد که عزیزانی که آنجا شبانه‌روز تلاش می‌کنند، خطری به این شکل تهدیدشان نکند. امیدوارم این اتفاق رخ دهد. ما هر کاری از دستمان بر بیاید برای پشتیبانی از آنان انجام خواهیم داد.» رؤسای مجلس و قوه قضائیه هم ضمن ابراز همدردی با بازماندگان برای مساعدت در امدادرسانی تأکید کردند.
وزرای کشور، کار و صمت هم برای پیگیری حادثه راهی محل شدند. اسکندر مؤمنی در مقام وزیر کشور اولین تجربه حضور میدانی خود را در حادثه‌ای مرگبار تجربه کرد. وزیر کشور قبل از حضور در محل با استاندار خراسان جنوبی به صورت تلفنی حرف زده و فرمان‌های لازم را اعلام کرده‌بود، با این حال ترجیحش این بود به سیاق وزیر سابق خود هم در محل حاضر شود. وزیر صمت هم از تشکیل تیم ویژه‌ای برای بررسی علت حادثه خبر داد.
محمد علی رحیمی، فرماندار شهرستان طبس گفت که تعداد فوتی‌های حادثه به ۳۵ نفر رسیده و تعداد مجروحان هم ۱۷ نفر بوده‌است.
هرمز ناصرنیا، استاد دانشگاه صنعتی امیرکبیر درباره دلایلی احتمالی وقوع حادثه گفت: این معدن زغالسنگ به لحاظ تجهیزات یکی از پنج معدن برتر کشور بود و سیستم تهویه مناسب نیز در آن وجود داشت. تجمع گاز متان در معادن طبس طبیعی است، اما آنچه غیرطبیعی است، جرقه‌ای است که زمینه انفجار را فراهم می‌کند.
وی افزود: اگر گاز متان فراتر از ۵ درصد از کل فضای معدن را دربر گیرد، زمینه انفجار مهیاست و مهندسان معدن سعی می‌کنند، درصد متان را بین یک تا ۵ درصد نگه دارند. ناصرنیا چنین اتفاقات مرگباری را به دلیل بی‌توجهی به ایمنی می‌داند و می‌گوید که تمامی افرادی که در معدن مشغول به کار هستند باید توسط کارفرما آموزش کامل دیده باشند، اما این امر سال‌هاست که فراموش شده است. وی ادامه داد: تمامی تجهیزات مورد استفاده در معادن زغالسنگ هم باید خاصیت ضدانفجار داشته باشند و این خاصیت نیز توسط شرکت‌های ایمنی تأیید شده باشد. متأسفانه این مسئله نیز سال‌هاست که به فراموشی سپرده شده است.
براساس این گزارش، شهریور ماه سال گذشته نیز بر اثر انفجار در معدن زغالسنگ در استان سمنان در شمال کشور شش کارگر جان خود را از دست داده‌بودند. همچنین در چند ماه گذشته نیز ریزش معدنی در شهرستان شازند از توابع استان مرکزی منجر به جان باختن چهار کارگر در پی این حادثه شده‌بود. بر اساس آمار‌ها بیش از ۷ هزار کارگر در بخش معدن مشغول به کار هستند. حوزه زغال‌دار طبس با وسعت بیش از ۳۰ هزار کیلومتر مربع و ذخیره اکتشافی ۲/۷۵ میلیارد تن زغالسنگ کک شو و حرارتی، غنی‌ترین و بزرگ‌ترین ناحیه زغالی ایران محسوب می‌شود.
در پی حادثه اندوه‌بار انفجار معدن در طبس و جان‌باختن شماری از کارگران، حضرت آیت‌الله خامنه‌ای رهبر معظم انقلاب اسلامی در پیامی ضمن تسلیت به خانواده‌های داغدار، بر لزوم بیشترین تلاش برای امدادرسانی به کارگران تأکید کردند.
متن پیام رهبر انقلاب به این شرح است:
بسم‌الله الرحمن‌الرحیم
حادثه تلخ و اندوه‌بار، در معدن زغالسنگ در طبس را که در آن تعدادی از کارگران قربانی یا مصدوم شدند، به خانواده‌های این عزیزان و مردم آن منطقه تسلیت عرض می‌کنم. به مجموعه امداد که از سوی مقامات دولتی برای کمک به محل حادثه رفته‌اند، تأکید می‌کنم که بیشترین تلاش خود را مصروف نجات آنان کنند و برای کاهش ابعاد این مصیبت هر اقدام لازم را انجام دهند. رسیدگی فوری به وضع مصدومان نیز باید مورد اهتمام قرار گیرد.
سید علی خامنه‌ای
اول مهر ۱۴۰۳