ترس واکنشی عاطفی، هیجانی و فیزیکی است که هر فردی هنگام روبرو شدن با خطر واقعی، از خود بروز می‌دهد و احساس امنیت خود را از دست می‌دهد. این واکنش از بدو تولد دیده می‌شود و پرهیز از خطر برای کودک زمانی که خیلی شدید نباشد بسیار مفید است.
کودکان هنگام مواجهه با ترس مضطرب می‌شوند، پس بهتر است چگونه کنار آمدن با این عواطف را به آن‌ها بیاموزید تا در آینده بهتر بتوانند با چنین احساساتی مواجه شوند. در این بخش به دانستنی‌های مهم درباره ترس کودکان خواهیم پرداخت.
ترس کودک از ۶ تا ۸ ماهگی آغاز می‌شود و قبل از یک سالگی طبیعی است، اما رفته رفته نوع ترس کودک با سن او تغییر می‌کند. کودک زیر یک سال از افراد نا آشنا افراد ناآشنا می‌ترسد و احساس ناراحتی می‌کند و به مادر می‌چسبد.
دومین دوره ترس طبیعی، هنگام شروع به راه رفتن کودک است، در این دوره کودک احساس استقلال می‌کند و از مادر جدا می‌شود وهنگام ورود به محیط‌های تازه و ناشناخته به علت نداشتن تجربه در برخورد با محیط تازه احساس ترس می‌کند.
محرک‌های ترسناک مانند صدای جیغ و داد، رعد و برق، هیجانات مثبت و منفی از طرف اطرافیان یا والدین همزمان با حرکت اسباب بازی در کودکان زیر دو سال سبب می‌شود که کودک شرطی شود و همزمان با حرکت اسباب بازی از آن بترسد. همچنین کودک ممکن است با دیدن ترسیدن سایر بچه‌های همبازی از آن اسباب بازی، ترس از آن اسباب بازی را از آنان یاد بگیرد.
هنگام استقلال کودک از مادر و راه رفتن او، ترسیدن هایشان بیشتر می‌شود و والدینی که نگران ترسیدن کودکانشان هستند، انسان‌های مضطرب یا وسواسی هستند که به روان شناختی نیاز دارند.
پدر و مادر این بچه‌ها به جای نگرانی، بهتر است در کنارشان باشند تا بعد از احساس ترس کودک، او را در آغوش بگیرند و به تدریج کودک را با محرک ترسناک روبرو کنند و به او خوراکی یا اسباب بازی را بدهند.
از علت‌های مهم ایجاد ترس در کودکان مشکلاتی مانند اضطراب، ترس از حیوانات، تاریکی و ترس از تنهایی است.
ترس از تاریکی در میان کودکان ۷-۵ ساله متفاوت بوده و در حال تغییر است، بیشتر کودکان در این سنین از مرگ می‌ترسند و سوال‌هایی درباره مرگ می‌پرسند. در ۷ سالگی و با آغاز دوره دبستان، ترس از مدرسه و پدیده‌ها و موقعیت‌های بی خطر در کودکان دیده می‌شود.
ترس‌های شدید در کودکان سلامت جسمی و فکری آن‌ها را تهدید می‌کند و در صورت عدم درمان این ترس‌ها سبب بروز اختلال‌های جسمی، فکری و تربیتی در کودک می‌شوند به طوریکه کودک نمی‌تواند مناسب از فرصت‌ها و توانایی هایش استفاده کند. برای درمان و کاهش میزان ترس در کودکان بهتر است نشانه‌های ترس، علل ایجادکننده و منشاء ترس را بدانیم.
منشاء ترس معقول یا نامعقول کودک را باید در تجارب او جستجو نمود وچنانچه در این بخش از نمناک می خوانید اغلب ترس های کودک از مراحل رشدش تاثیر می پذیرند. مهم ترین علل اساسی ایجاد ترس در کودکان عبارتند از :
۱. والدین الگو‌های ویژه‌ای از ترس را به کودکان خود آموزش و منتقل می‌کنند. (والدین ترسو، کودک ترسو).
۲. از علت‌های ترس کودک از ترس کودک از مراکز بهداشتی و فرآیند درمان، تهدید کردن کودک برای برقراری نظم و انضباط در خانه است مثلا هنگام گفتن این جمله: «باید قرصت را بخوری وگرنه می‌میری» یا «اگر غذا نخوری، می‌گم دکتر آمپولت بزنه».
۳. انتظارات و توقعات نامتناسب و افراطی والدین از کودک
۴. از علت‌های ترس کودکان تجربه‌ها و خاطرات ناگوار و وحشتناک کودک می‌باشد
۵. از علت‌های ترس کودکان ویژگی‌های شخصیتی خود کودک، عوامل زیستی، سرشتی و آمادگی‌های فطری اولیه و داشتن بدنی آسیب پذیر و نحیف می‌باشد.
۶. رشد ناکافی عاطفی و مغزی کودک از دیگر عوامل ترس در کودک است
۷. یکی از عوامل ایجاد ترس در کودک داشتن والدین بیش از حد حمایت کننده، محافظه کار و محتاط می‌باشد.
۸. سخت گیر بودن والدین و اعمال تنبیه‌های شدید می‌تواند در کودک ترس ایجاد کند.
۹. نداشتن برنامه ریزی قبلی و آماده کردن کودک بیمار برای انجام فرآیند درمان موجب بروز ترس در کودک می‌شود.
۱۰. یکی از عوامل ایجاد ترس در کودک مواجهه با افراد بیگانه، اشیای جدید، صدا‌های غیرعادی، ناگهانی و بلند و موقعیت‌ها و مکان‌های ناآشنا است.
۱۱. جدایی از مادر، خانه، سایر اعضای خانواده و دوستان از دیگر عوامل ایجاد ترس در کودک است.
۱۲. ترس از نقص عضو و صدمات فیزیکی ناشی از بیماری و ترس از مردن موجب بروز ترس در کودک می‌شود.
۱۳. ایجاد ترس در کودک به علت پرورش نیافتن کافی قدرت درک کودک در مورد ارتباط زمان و مکان، علت و معلول
۱۴. از عواملی که موجب ترس در کودک می‌شوند هنگامی است که کودک احساس کند والدین نمی‌توانند تمام پیشامد‌های زندگی را کنترل کنند.
۱۵. تاثیر نامطلوب بعضی فیلم ها، کتاب‌ها موجب بروز ترس در کودک می‌شود.
۱۶. ندانسته‌ها در مورد بیماری و روند درمان موجب بروز ترس در کودک می‌شود.
۱۷. ترس از گم شدن در مدرسه یا بیمارستان موجب بروز ترس در کودک می‌شود.
۱۸. دادن پاسخ‌های اشتباه به سوالات کودک موجب بروز ترس در کودک می‌شود.
۱۹. ایجاد ترس در کودک به دلیل:نگفتن حقایق به کودک درخصوص مکان‌هایی مانند مدرسه_بیمارستان که می‌خواهیم او را ببریم.
هر علتی ممکن است سبب ترس دائمی کودک گردد و این ترس بر بر جسم و روان اواثر نامطلوب و مضر می‌گذارد و کودک را غمگین می‌کند به طوری که کودک علائمی مانند:گوشه گیر، خجول، فاقد قدرت تصمیم گیری و وابسته به سایرین از خود بروز می‌دهند.
در آینده این کودکان نمی‌توانند پست‌های حساس شغلی داشته باشند و از آن ترس دارند و همچنین قادر به حل مشکلات زمان حال نمی‌باشند. مهم‌ترین علایم ترس کودکان عبارتند از:
۱. فرار از موقعیت ترس آور
۲. کمک خواستن
۳. چنگ زدن بدن
۴. خشک شدن دهان
۵. جیغ کشیدن
۶. لرزش اندام
۷. پریدن رنگ صورت
۸. تنگی نفس و گرفتگی صدا
۹. افزایش ضربان قلب
۱۰. عرق کردن
۱۱. احساس خستگی شدید
۱۲. از دست دادن کنترل ادرار
۱۳. تضعیف قدرت اندیشه و تصمیم گیری
۱۴. لکنت زبان
۱۵. نگاه‌های غیرطبیعی
۱۶. گوشه گیری، انزواطلبی و کمرویی
۱۷. اختلال خواب
۱۸. اختلال گوارشی
۱۹. شب ادراری
۲۰. خشم و عصبانیت
۲۱. حسادت
۲۲. ناخن جویدن
قبل از آنکه کودک در موقعیت ترسناک قرار بگیرد، او را آگاه کنیم:
۱. برای برطرف شدن ترس کودک از رعد و برق در یک روز توفانی کودک را به حیاط یا بالکن ببرید و اگر آسمان برق زد، به او بگویید الان صدای بلندی صدای بلندی می‌آید که نباید از آن بترسی.
۲. هنگامی که کودک به علت بیماری مجبور است در بیمارستان بستری شود و می‌ترسد، قبل از بردن او به بیمارستان او را پیش از مواجه شدن با این موقعیت آماده کنید تا نترسد.
۳. هیچگاه به علت ترس کودک از بیماری و مرگ واقعیت‌ها را از پنهان نکنید و پاسخ کودک خود را بر اساس سطح درک و اعتقادات مذهبی او بدهید. مطابق با سن و شخصیت کودکتان با او درباره بیماری صحبت کنید واجازه دهید او به بیان احساساتش بپردازد.
۴. کودک هنگام روبرو شدن با مرگ یا بیماری شخصی، احساساتی مانند احساس انکار، ناراحتی، ناامیدی، تقصیر یا ترس را از خود بروز می‌دهد و او ترس از افتادن این اتفاق برای خود یا افراد وابسته به آن را دارد پس بهتر است اجازه دهید کودک احساس خود را بیان کند و شما به جای انکار احساساتش، به او اطمینان دهید و حمایتش کنید.
۵. براساس سن و شخصیت کودک و موقعیت او تصمیم بگیرید که او را به مراسم تشییع جنازه یا تدفین ببرید یا خیر. اعتقاد روانشناسان براین است که حضور کودکان حساس زیر ۵ تا ۶ سال در مراسم تدفین مناسب نیست.
۶. اگر کودک دوست ندارد در مراسماتی مانند ختم یا تشییع شرکت کند، او را مجبور به شرکت نسازید و به خواست او احترام بگذارید. اما برنامه‌های مراسم را در قبرستان، مجلس ختم و .. را به کودکتان توضیح دهید و به او بگویید چگونه در این مراسم با چه صحنه‌هایی روبرو می‌شوند و چطور عمل می‌کنند.
ترس کودک خودبه خود برطرف نمی‌شود و باید با آن مقابله نمود. ۲ روش برای برخورد با ترس کودک موثر است:
۱. شیوه پیشگیری
۲. شیوه کاهش ترس
۱. کودک خود را به خاطر ترس هایش مسخره یا تهدید و سرزنش نکنید و از گفتن جملاتی مانند، تو دیگر بزرگ شدی، یا ببین مگر من می‌ترسم، پرهیز کنید.
۲. کودک برای غلبه بر ترس خود باید به مهر و محبت والدین اطمینان کند و والدین باید در این خصوص هر عمل شجاعانه و کوچک او را تحسین کنند.
۳. برای کاهش ترس باید با آن روبرو شد تا محرک‌های جدید را رفته رفته بتوان با محرک ترسناک جانشین کرد. درباره از بین بردن ترس در کودکان اصول یادگیری، بخصوص اصل خاموشی بسیار پر کاربرد است.
مثلا، هنگام ترس کودک از گربه، گربه را به کودک نشان دهید (محرک نامطبوع) و سپس به او مقداری شیرینی (محرک مطبوع) دهید و این کار را چند بار تکرار تا کودک موضوع ترسناک قبلی را فراموش کند.
هنگام مواجهه با کودکی که از تاریکی می‌ترسد، ابتدا باید کودک را با تاریکی آشنا کرد و سپس با او بازی پیدا کردن اشیا در تاریکی را انجام می‌دهیم تا محیط ترسناک برای او جالب گردد و ترسش از بین برود، برای عادت کردن کودک به تاریکی کم کم میزان تاریکی را افزایش می‌دهیم.
۴. سرمشق دهی می‌تواند ترس کودک را کاهش دهد مثلا برای کاهش ترس کودک از حیوانات، بهتر است به او کودکی که از حیوان نمی‌ترسد نشان دهید و یا برای او نقاشی آن حیوان را بکشید و یا عروسک یا مجسمه آن حیوان را نشان دهید تا ترس او برطرف شود.
۵. نقاط مثبت رفتاری – اخلاقی کودکتان را بیابید و برروی آن تمرکز کنید و شهامت کودک خود را بزرگ جلوه دهید و کودک را تشویق نمایید. برای کاهش بخشی از ترس‌های کودکان می‌توان از راه نزدیکی تدریجی کودک به موقعیت و منبع ترسناک همزمان با ایجاد همخوانی و محیطی نشاط آور مانند روش اجرای تزریقات را به طریق بازی درمانی همراه با پخش موسیقی شعر‌های شاد کودکانه انجام داد تا میزان ترس کودکان از مراکز بهداشتی و فرآیند درمان کاهش یابد.
۶. هنگام مواجهه با ترس شدید کودک و عدم موفقیت هنگام به کارگیری این روش‌ها بهتر است به روانشناس کودک مراجعه شود تا مشکل کودک حل گردد.
منبع: نمناک