فراز نوشت: طی روز‌های اخیر ماجرای رمز قانونی بین دو کشور ایران و افغانستان خبرساز شده است. ماجرا از این قرار است که ایران برای حفظ امنیت منطقه و برای مقابله با تردد‌های غیرقانونی، در بخشی از مرز خود در منطقه زابل دیوار مرزی کشیده است. اما این دیوار روی نقطه صفر مرزی نیست و همین فاصله مابین دیوار مرزی تا مرز قانونی دو کشور، برای ایران و مردم منطقه بخصوص کشاورزان دردسر ساز شده است.
در همین راستا پیرمحمد ملازهی کارشناس مسائل افغانستان با اشاره به تاریخچه مرز قانونی بین دو کشور ایران و افغانستان، گفت: مرز رسمی بین دو کشور ایران و افغانستان براساس معاهده «گلداسمیت» سال ۱۸۷۲ بین ایران و افغانستان امضا شد.
در سال ۱۸۷۲ منطقهٔ سیستان به دو قسمت اصلی و خارجی تقسیم شد. سیستان اصلی که مناطق غربی هیرمند از نیزار تا ملک‌سیاه کوه (دره ذوالفقار هم به آن گفته می‌شود) را شامل می‌شد به ایران و سیستان خارجی که مناطق شرقی هیرمند را تشکیل می‌داد به افغانستان واگذار شد. بخشی از مرز میان ایران و افغانستان خشکی و بخشی هم رودخانه است. رودخانه هیرمند، در منطقه سیستان و زابل قرار دارد. براساس این معاهده مرز در رودخانه هیرمند، خط القعر یا خط تالوگ است یعنی عمیق‌ترین نقطه رودخانه هیرمند مرز میان دو کشور است.
او ادامه داد: در حقیقت دیوار کشیده شده، دیوار مرز قاونی بین دو کشور نیست. یک دیوار امنیتی است. برای اینکه تردد‌های غیرقانونی گرفته شود دیوارکشی کرده‌اند که این دیوار ندانسته در جایی کشیده شده است که بخشی از زمین‌های کشاورزی پشت آن مانده است. این اتفاق به قبل از زمان طالبان برمی‌گردد، اما طالبان الان مدعی است که مرز همانی است که شما خود آن را تعیین کرده و کشیده‌اید.
کارشناس مسائل افغانستان گفت: برای حل این مشکل باید وزارت امور خارجه وارد شود. این یک موضوع سیاسی است. قرارداد گلداسمیت در اختیار همگانی است. براساس این قرارداد، باید وزارت امور خارجه با افغانستان وارد مذاکره شود. در حقیقت طالب از این قرارداد خبری ندارد.
طالب در مدارس دینی درس خوانده و از تاریخ چیزی سر در نمی‌آورد. طالب نمی‌داند این مرز‌های چگونه تعیین شده است. چه اتفاقاتی صد سال گذشته افتاده است که منجر به نوشتن این قرارداد شده است. طالبان اطلاعات تاریخی ندارد و سرباز‌های که در مرز گذاشته است، عمدتا سرباز بی‌سواد است و به هیچ صورتی نمی‌توان برای این افراد موضوع را تشریح کرد.
او درباره سابقه ممانعت نیرو‌های طالبان از ورود کشاورزان به زمین‌های خود پشت دیوار‌ها گفت: از زمان دیوارکشی کشاورزان با مشکل روبرو هستند. حتی زمان اشرف غنی، رئیس جمهور قبلی افغانستان، این ماجرا وجود داشت. اما اکنون نه تنها کشاورز نمی‌تواند در زمین خود کار کند، طالب مدعی شده است که مرز همان است که خود تعیین کرده‌اید.
ملازهی تصریح کرد: نگاهی که به این نقطه از کشور وجود دارد، نگاه نظامی_امنیتی است. دیوار را برای حفظ امنیت کشیده‌اند، اما زمان دیوارکشی به این موضوع توجه نداشته‌اند که بخشی از زمین‌های کشاورزی پشت دیوار قرار می‌گیرد، پس این موضوع را چگونه باید حل کرد؟ آیا وقعا امنیت را از این طریق می‌توان تامین کرد؟ به نظر می‌آید رسیدن به امنیت، با این روش دور از ذهن باشد.
او افزود: در حال حاضر کشاورزانی که آن طرف دیوار مرزی زمین دارند حق رفت‌و‌آمد به زمین‌های خود ندارند. به طور مثال چند وقت پیش یک کشاورز با تراکتور به زمین خود، پشت دیوار می‌رود تا آن را شخم بزند، اما نیرو‌های طالب او را مورد ضرب وشتم قرار داده و اجازه این کار را به او نمی‌دهند. طالب مدعی است زمین‌های پشت دیوار مرزی، برای افغانستان است.
او ادامه داد: نیرو‌هایی که این اشتباه را کرده و دیوار برای جلوگیری از تردد غیرقانونی کشیده اند به نظر خود روش درستی را انتخاب کرده بودند، اما حالا دیگر نمی‌توانند جبران اشتباه کنند، باید وزارت امور خارجه وارد شود و از طریق گفتگو و مذاکره این مشکل را حل کند.
ملازهی در آخر گفت: مرز ایران و افغانستان مرزی طولانی به مساحت ۹۴۷ کیلومتر است که بیشتر این مرز به صورت دشت است. نمی‌توان با ۱۰ یا ۲۰ کیلومتر دیوارکشی مانع ورود قاچاق شد. به هر حال قاچاق از راه‌های متفاوت وارد می‌شود. در این منطقه به خاطر نزدیک بودن به شهر و رودخانه هیرمند کنترل شدید‌تر است تا حدودی از نظر امنیتی توجیه پذیر است، اما از نظر سیاسی و اجتماعی توجیه‌پذیر نیست. اگر می‌خواستیم دیوار بکشیم باید روی مرز می‌کشیدیم.
محسن روحی‌صفت، دیپلمات سابق ایران در افغانستان نیز در اینباره گفت: ماجرای مرز بین ایران و افغانستان باید با مذاکره بین وزیر امور خارجه حل شود. تمام اسناد و نقشه‌ها نشان دهنده این است که دیوار کشی در خاک ایران ارتباطی به رمز قانونی بین دو کشور ندارد.
او گفت: مرز مشخص است و این موضوع منازعه‌آمیزی نیست. در طول سال‌های اختلافی بین دو کشور این این مسائل نبوده و نخواهد بود. ما دو کشور همسایه هستیم و نباید به طرف نزاع و درگیری کشیده شود. راهی بجز گفتگو و مذاکره دو طرف نیست، باید طالبان را فهماند نقشه کجاست؟ مرز کجاست؟
محمدعلی بهمنی قاجار، کارشناس مسائل افغانستان گفت: صد‌ها هکتار زمین ایران پشت دیوار مرزی قرار گرفته است. در اینکه این منطقه جز خاک ایران است هیچ شکی نیست و خود افغانستان هم ادعایی برای این خاک ندارد. ما اراضی کشاورزی و همچنین آرامگاه شهید پشت دیوار مرزی داریم و به اشتباه موقع ترسیم دیوار مرزی پشت دیوار قرار گرفته است.
او گفت: گویا در زمانی که ماموران مرزی رفته‌اند و خواسته‌اند این دیوار را تغییر بدهند و اصلاح کنند، ممانعت ایجاد شده است، ولی افغانستان ادعایی برای این بخش ندارد. این دیوار باید هرچه زودتر برداشته شود تا بعد‌ها موجب ادعایی از طرف افغانستان نشود.
او تصریح کرد: راهکار را در برداشتن دیوار می‌دانم. دیوار باید برداشته شود. اصلا چیزی برای مذاکره وجود ندارد. ما در مورد خاک خود با کسی مذاکره نمی‌کنیم. دیوار باید خراب شود و به نقطه صفر مرزی منتقل شود. ما باید در نقطه صفر مرزی استحکامات ایجاد کنیم و نیازی به مذاکره با افغانستان نیست. اگر زمان اصلاح دیوار به مشکل خوردیم و مزاحمتی از طرف کشور افغانستان صورت گرفت، آن وقت با قوه قهریه باید با آن‌ها برخورد کرد. این بحثی است که اصلا نباید به سمت مذاکره رفت و صرفا باید با قاطعیت اقدام کرد.