چندسالی است که کشور با کمبود برق مواجه شده و خروجی آن قطع برق مصارف خانگی و حتی صنعتی است. البته مسئولان دولت سیزدهم در سال جاری تلاش زیادی حتی به اشتباه برای مدیریت مصرف کردند تا قطعی برق خانگی به حداقل برسد، اما با این حال هفته گذشته در تصمیمی عجیب دو روز کشور به دلیل شدت گرما تعطیل شد.
به گزارش هم‌میهن، دولت در آستانه دو ساله شدن است و تمایل نداشت دستاوردهایش تحت‌الشعاع خاموشی قرار گیرد اگرچه در این دو روز تعطیلی شاهد افزایش قیمت نان بودیم. با این حال در کنار این موضوع حواشی زیادی برای این دو روز تعطیلی مطرح می‌شود؛ برخی نیز به کشور همسایه مرتبط است و برخی نیز داخلی، با این حال هیچ‌کدام از این دلایل که در فضای مجازی عنوان می‌شد، قابل اثبات نیست، اما تردیدی وجود ندارد که شدت گرما از سویی و ناتوانی و اورهال بودن بخش عمده نیروگاه‌های برق در تامین و تولید برق مصرفی مورد نیاز در کشور علت اصلی این تصمیم است.
روز سه‌شنبه هفته گذشته بود که سخنگوی دولت از تصمیم دولت برای تعطیلی سراسری در روز‌های چهارشنبه و پنجشنبه خبر داد؛ در این میان برخی از سایت‌های خبری به نقل از یک منبع آگاه اعلام کردند: «شدت گرمای هوا و افزایش مصرف برق در روز‌های گذشته باعث شده تا نیروگاه‌های برق‌آبی سد‌های کارون سه و چهار بیش از ظرفیت عرفی برق تولید کنند.»
البته مصطفی رجبی‌مشهدی، مدیرعامل شرکت مدیریت شبکه برق ایران هرگونه کمبود برق را به صورت جدی رد می‌کند. او با اشاره به اینکه افزایش مصرف برق در تابستان به دلیل استفاده از وسایل سرمایشی و کولرهاست که ۳۲هزار مگاوات از مصرف برق کشور را به خود اختصاص می‌دهد، گفت: «از هر ۱۰نیروگاه ۴ نیروگاه مشغول تولید برای تامین برق کولرهاست. در تابستان هریک درجه افزایش دما موجب افزایش ۱۸۰۰مگاوات مصرف برق در کشور می‌شود و در دما‌های ۳۸ و ۳۹ درجه فعلی افزایش یک‌درجه‌ای حدود ۴۰۰ مگاوات را به مصرف برق اضافه می‌کند و به حداکثر مصرف برق وسایل سرمایشی رسیده‌ایم.»
رجبی اظهار داشت: «میزان مصرف برق کشور در دوم مردادماه جاری نصاب جدید ۷۲هزارو ۷۰۰مگاوات را ثبت کرد و برای روز چهارشنبه ۱۱مرداد هم پیش‌بینی کرده بودیم به عدد ۷۳هزار مگاوات برسیم. صنعت برق مشکلی در تامین برق پایدار مشترکان ندارد و نیروگاه‌ها کاملاً آماده و درحال تولید هستند و شایعه اختلال در نیروگاه‌ها و برق‌رسانی را از اساس تکذیب می‌کنم.»
پدرام پاک‌آیین، سخنگوی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی نیز درباره درخواست وزیر بهداشت گفت: «در ۲ تا ۳ هفته گذشته افزایش ۱۰درصدی مراجعه بیماران قلبی و فشار خون را شاهد بودیم که بی‌ارتباط با افزایش دمای هوا نبود؛ وزارت بهداشت پیشنهاد تعطیلی را به هیئت دولت داد و دولت هم این تعطیلی را تصویب کرد.» او تعطیلی مجدد را هم پیش‌بینی و تاکید کرده است: «اگر دمای هوا از دامنه مشخصی بالاتر رود و برای سلامت مردم مخاطره‌آمیز باشد، باز هم پیشنهاد تعطیلی مطرح خواهد بود. به همه مراکز درمانی به‌رغم تعطیلی این سه روز برای پذیرش بیماران به‌ویژه بیماران گرمازده آماده‌باش داده‌ایم.».
اما هیچ‌کدام از دلیل‌هایی که مسئولان به‌ویژه در وزارت بهداشت عنوان کردند، اکثریت جامعه را قانع نکرد و بیشتر آن‌ها بر این باورند که این تعطیلی‌ها به دلیل کمبود انرژی به‌ویژه برق است که با تعطیلی ادارات کمی فروکش کرده و از افت یا فشار قطعی برق مسکونی جلوگیری می‌کند. از سوی دیگر این سوال مهم مطرح می‌شود که چرا ما در مقابل تمام دنیا ایستاده‌ایم تا انرژی هسته‌ای داشته باشیم، اما مسئولان امر نتوانسته‌اند حق مسلم کشور را برای ملت تامین کنند. زیرساخت‌های نیروگاه‌های تولید برق آنقدر فرسوده است که هزینه‌های بسیاری بر ایران تحمیل می‌شود و بیش از آنکه تولید برق داشته باشند هدررفت منابع دارند.
در کنار این مباحث باید به آثار این تعطیلی‌ها بر اقتصاد کشور نیز توجه کرد به‌طوری‌که دو روز تعطیلی سایه بر کشور انداخت؛ آن‌هم در دولتی که سخنگویش می‌گوید «مشکلات خواب را از چشم‌های رئیس دولت ربوده است.» این تعطیلی‌ها نشان داد که بی‌خوابی‌های رئیس‌جمهور هم نتوانسته مشکلات اولیه کشور را حل کند. دولت سیزدهم حالا زمستان سخت و تابستانی سخت‌تر را به‌عنوان هدیه در کارنامه خود ثبت کرده است. درست است که برخی معتقد بودند این تعطیلات به مسائل سیاسی گره خورده، اما اخبار مبنی بر آن بود که گرما بهانه و کمبود برق سبب اصلی این تعطیلی است.
در این میان برخی هم به تعطیلی شهر‌ها به‌ویژه تهران، ابرشهری که تمام امکانات، ادارات و مراکز بهداشتی را در خود جای داده، انتقاد کرده و واکنش نشان دادند. چراکه هر روز تعطیلی در ایران با این اقتصاد بیمار ضربه جبران‌ناپذیری بر کشور تحمیل می‌کند. دولت رئیسی، اما وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی را سپر بلای خود کرده و این وزیر بهداشت بود که اعلام کرد به دلیل افزایش اشعه ماورابنفش در تهران و گرمی هوا درخواست تعطیلی دوروزه شهر‌ها را دارد.
در روز‌هایی که کشور در تعطیلی به دلیل گرما به سر می‌برد، اخبار غیررسمی از افزایش قیمت نان از سوی نانوایی‌ها حکایت دارد، اگرچه این موضوع توسط نهاد‌های مسئول میانی رد شده است، اما گزارش‌های مردمی در شبکه‌های مجازی نشان‌دهنده این افزایش است.
علی‌اصغر پابرجا، رئیس اتحادیه نانوایان سنگک استان تهران در برنامه گفت‌وگوی ویژه با موضوع بررسی وضعیت نان هرگونه افزایش رسمی نرخ نان را رد کرد و گفت: «نانوایان از سال ۱۴۰۰ به بعد نرخ جدید نگرفته‌اند و افزایش قیمتی رخ نداده است. اما تورم سالانه بالا رفته و نانوا مجبور است به‌نحوی هزینه‌های خود را جبران کند. فقط آرد یارانه‌ای می‌گیرد که تنها ۱۰ تا ۱۲ درصد در نرخ نان تاثیر دارد. نرخ مایه خمیر، اجاره مغازه، مزد کارگر افزایش پیدا کرده، اما قیمت نان هنوز ثابت مانده است. از این رو نانوایان برای جبران هزینه‌های خود به گران‌فروشی و کم‌فروشی روی آورده‌اند. با سرکوب قیمت، نانوایی‌ها نمی‌توانند به کار خود ادامه دهند.» حال باید منتظر ماند تا مشخص شود این گرانی تا چه میزان صحت دارد.
مصطفی نخعی، عضو کمیسیون انرژی مجلس درباره زیرساخت‌های نیروگاه‌ها تاکید کرد: «بار اصلی تولید برق روی دوش نیروگاه‌های حرارتی است که قدمت‌های طولانی و راندمان‌های بسیار پایین دارند. راندمان این نیروگاه‌ها ۳۵-۳۰ درصد و اتلاف انرژی در این نیروگاه‌ها بسیار زیاد است. قسمت سیکل ترکیبی بسیاری از این نیروگاه‌ها تکمیل نشده و راندمان آن بسیار پایین است.»
او با اشاره به جانمایی این نیروگاه‌ها، افزود: «نیروگاه‌ها در مناطق خشک و کم‌آب احداث شده‌اند. علاوه بر سرمایه بسیار زیادی که نیاز دارند و هزینه‌های بالا، کمبود آب هم یکی از دلایلی است که سیکل ترکیبی این نیروگاه‌ها تکمیل نمی‌شود. در زیرساخت‌ها هم در بحث تولید مشکل داریم و هم در شبکه‌های انتقال. این دو موضوع را باید از هم تفکیک کنیم و در شبکه انتقال به مراتب مشکل بیشتری داریم. بسیاری از این شبکه‌های انتقال با تکنولوژی روز فعال نشده‌اند و اتلاف انرژی بسیار زیاد است و انرژی به صورت گرما تلف می‌شود. در نتیجه اینکه گفته می‌شود زیرساخت‌های تولید و انتقال برق در ایران مشکلاتی دارد و یکی از دلایل عمده ناترازی تولید برق است، درست است.»
نخعی در پاسخ به این سوال که چرا با وجود شرایط بسیار خوب کشور تولید و توزیع انرژی‌های تجدیدپذیر مانند انرژی خورشیدی و توربین‌های بادی راه‌اندازی نمی‌شود؟ گفت: «ایران علاوه بر آنکه روز‌های آفتابی، زیاد دارد، از نقاط خوب و دارای پتانسیل باد زیادی برخوردار است. در شرق ایران مانند نهبندان، سیستان و سربیشه و... ظرفیت‌های بادی بسیار خوبی وجود دارد چراکه یکی از دالان‌های بادی دنیا در این منطقه است.
اما چندین سال است که درباره انرژی‌های تجدیدپذیر سخن گفته می‌شود، یعنی شعار داده می‌شود، اما تبدیل به عمل نمی‌شود. به دلایل متعدد و بسیار به مرحله اجرا نمی‌رسد؛ دلایلی مانند اینکه خرید تضمینی برق نیروگاه‌ها تناسبی با سرمایه‌گذاری ندارد و بخش خصوصی وارد این صنعت نمی‌شود، عدم ثبات قیمت‌ها در تجهیزات انرژی‌های تجدیدپذیر که هر روز قیمت آن تغییر می‌کند و نوسانات بازار ارز تاثیر مستقیم روی قیمت این تجهیزات دارد، چون بخش اعظم این تجهیزات وارداتی است و...»
این عضو کمیسیون انرژی مجلس با اشاره به اینکه دلایل بسیار زیادی در اجرایی نشدن انرژی‌های تجدیدپذیر وجود دارد، بیان کرد: «طبق برنامه‌های توسعه کشور حداقل باید بخشی از انرژی کشور از طریق انرژی‌های تجدیدپذیر تامین شود و در برنامه ششم توسعه تاکید شده که ۵ هزار مگاوات تولید برق تجدیدپذیر داشته باشیم که به هزار مگاوات هم نرسیده است. یعنی حتی ۲۰ درصد ۵ هزار مگاوات هدفگذاری شده هم تحقق نیافته است.»
او افزود: «آقای محرابیان در دولت سیزدهم برنامه‌هایی را در روز رای اعتمادش مطرح کرد و در جلسات بعدی مجلس روی تولید انرژی‌های تجدیدپذیر هم تاکید کرده و متعاقب آن چند مناقصه نیز برگزار شده است. اتکا به سرمایه دولت برای تولید انرژی‌های تجدیدپذیر هیچ اتفاقی را رقم نمی‌زند و هدفگذاری مدنظر محقق نمی‌شود؛ بنابراین باید زمینه حضور بخش خصوصی در این زمینه را فراهم کنیم و با ایجاد تسهیلات و شرایط مناسب جاذبه ایجاد کنیم تا بخش خصوصی به مشارکت ترغیب شود و سرمایه‌گذاری کند.
البته باید خیال بخش خصوصی راحت باشد که برق تولیدی این بخش به‌موقع و با قیمت مناسب خریداری می‌شود و حتی امکانی فراهم شود که برق تولیدشده را به‌راحتی صادر کند. این موضوعات را در قانون «مانع‌زدایی از تولید در صنعت برق» به دولت تکلیف کرده‌ایم.»
نخعی در پاسخ به این سوال که آیا این قانون در بودجه ۱۴۰۲ پیش‌بینی شده یا خیر؟ گفت: «بله عدد و رقم خوبی برای خرید تضمینی برق تجدیدپذیر و سرمایه‌گذاری در این حوزه برای دولت پیش‌بینی کرده‌ایم، اما به‌رغم اینکه پتانسیل‌های تجدیدپذیر بسیار خوبی در کشور داریم، اصلا استفاده درستی از آن نشده است. مشکل اساسی هم در نحوه سیاستگذاری و اجرا نشدن دقیق و به‌موقع قوانین و سلیقه‌ای برخورد کردن است. اگر به این تجدیدپذیر‌ها توجه شود، به گره‌گشای مشکلات انرژی در کشور ختم می‌شود و چاره‌ای به جز این هم نداریم و باید سبد انرژی کشور را متنوع کنیم.»
این عضو کمیسیون انرژی در پاسخ به این سوال که چرا از انرژی هسته‌ای جهت تولید برق استفاده نمی‌کنیم؟ تاکید کرد: «انرژی هسته‌ای پیچیدگی‌های خاص خود را دارد و متاسفانه موضوع هسته‌ای در کشور ما سیاسی شده و جنبه‌های امنیتی بیشتری پیدا کرده و کاربرد‌های صلح‌آمیز آن تحت‌الشعاع امنیتی شدن قرار گرفته است. کاربرد‌های صلح‌میز آمیزآمیز انرژی هسته‌ای زیاد است و در حوزه‌های پزشکی، سلامت، کشاورزی و... کاربرد دارد.»
او با اشاره به اینکه در حال حاضر برق هسته‌ای هم در کشور تولید می‌شود، گفت: «در نیروگاه بوشهر هزار مگاوات تولید می‌شود و هدفگذاری آن تولید ۲۰ هزار مگاوات برق هسته‌ای تا سه چهار سال آینده است. در بازدیدی که از سازمان انرژی هسته‌ای داشتیم، اعلام کردند که برای راه‌اندازی نیروگاه‌هایی با سایز بزرگ‌تر برای تولید برق هسته‌ای در نقاط ساحلی برنامه‌ریزی شده است. راه‌اندازی نیروگاه‌های کوچک‌تر را هم برنامه‌ریزی کرده‌اند. برای اینکه تولید برق هسته‌ای داشته باشیم نیاز به تکنولوژی داریم، چون صنعت های‌تکی است.»
این عضو کمیسیون انرژی در پاسخ به این سوال که تکنولوژی این صنعت را نداریم؟ تاکید کرد: «تولید چند مرحله دارد و تکنولوژی تولید سوخت را داریم و بخش عمده تکنولوژی‌های مورد نیاز را هم داریم، اما در سطح صنعتی اگر بخواهیم این کار را انجام دهیم نیازمند تجارب جدیدی است که فکر نمی‌کنم مشکلی از این بابت داشته باشیم. مشکل اصلی در این حوزه تامین سرمایه است که سرمایه بسیار زیادی می‌طلبد. تامین سرمایه باید در دستور کار قرار گیرد. سازوکار جذب این سرمایه نیز وجود دارد و دولت می‌تواند از ماده ۱۲ قانون «رفع موانع تولید رقابت‌پذیر» استفاده کند و بخش خصوصی را ترغیب کند تا در تولید انرژی هسته‌ای سرمایه‌گذاری کند.»
نخعی در پاسخ به این سوال که با موضوع امنیتی شدن انرژی هسته‌ای می‌توان بخش خصوصی را برای سرمایه‌گذاری ترغیب کرد؟ گفت: «فکر نمی‌کنم در تولید برق هسته‌ای مشکلی وجود داشته باشد. چون ما سوخت را در اختیارش قرار می‌دهیم و او فقط برق را تولید می‌کند. صرفاً بخش تولید سوخت است که جنبه امنیتی دارد.»
پرویز غیاث‌الدین، دبیر اسبق سندیکای صنعت برق گفت: «در این فصل بسیار گرم کمبود برق و ناترازی در تولید و مصرف زیاد است. این تعطیلی‌ها کمک می‌کند که برق قطع نشده و شهروندان بتوانند گرما را راحت‌تر تحمل کنند.» او درباره شرایط زیرساخت‌های برق کشور بیان کرد: «در این بخش سال‌هاست که با ناترازی مواجه هستیم. سال‌هاست که حداکثر ظرفیت تولید برق در روز‌های گرم تابستان بسیار پایین‌تر از میزان مورد نیاز است. به همین دلیل مجبورند به صنایع و کشاورزی خاموشی بدهند تا بتوانند ناترازی را کنترل کنند.»
این کارشناس برق درباره علت عدم رفع این ناترازی و ارتباط موضوع با تحریم‌ها اظهار کرد: «موضوع مربوط به تحریم‌ها نیست. برق نیاز به سرمایه‌گذاری بسیار زیادی دارد، اما نه بخش خصوصی و نه دولت آمادگی سرمایه‌گذاری ندارند. علت اینکه بخش خصوصی به سرمایه‌گذاری در این بخش ورود نمی‌کند این است که این نوع تجارت یا زیان‌ده است یا سود اندکی دارد. درحالی‌که سرمایه‌گذار سرمایه خود را جایی می‌برد که حداکثر سود را برایش به‌دنبال داشته باشد. سرمایه‌گذار پول خود را وارد صنعت برق نمی‌کند که دو سه سال بعد بخواهد پول خود را دریافت کند آن‌هم با قیمت بسیار نازلی که خریدار تعیین می‌کند و فروشنده هیچ نقشی در تعیین قیمت ندارد.»
او افزود: «همچنین در سایر زمینه‌های تجاری، سرمایه‌گذار اگر مشاهده کند که در حال ضرر است کار و عرضه خود را متوقف می‌کند، اما در صنعت برق این امکان وجود ندارد و همواره باید برق تولید شود.» غیاث‌الدین گفت: «دولت نیز برای سرمایه‌گذاری در این صنعت پول ندارد. صنعت برق نیاز به سرمایه‌گذاری سنگین و هنگفتی دارد که در شرایط فعلی دولت قادر به انجام آن نیست و بخش خصوصی نیز تمایلی به آن ندارد.»
او با تکذیب تامین برق عراق توسط ایران، تاکید کرد: «معمولاً یکی از شکایت‌های کشور عراق این است که در فصل تابستان که ما به برق نیاز داریم شما این نیاز ما را تامین نمی‌کنید. به علاوه برقی که به عراق منتقل می‌شود در برابر مصرف داخلی عدد قابل توجهی نیست.
تولید برق در کشور برای سرمایه‌گذار اقتصادی نیست. تولید برق به وسیله انرژی‌های تجدیدپذیر نسبت به نیروگاه سوخت فسیلی نیاز به سرمایه‌گذاری بیشتری دارد. به بیان دیگر هزار مگاوات نیروگاه خورشیدی بسیار گران‌تر از هزارمگاوات نیروگاه گازی است. اما در طول زمان به دلیل عدم مصرف سوخت می‌تواند توجیه داشته باشد.»