بازار بدهی ایران نیز همانند بازار سهام دارای بازیگران دولتی و خصوصی است که دولت نقش اصلی را در این بازار ایفا می‌کند.
به گزارش اکو ایران، گزارش تغییرات بازارهای مالی در فروردین ماه 1402 به تازگی توسط کانون نهادهای سرمایه گذاری ایران منتشر شده است. بازار های مالی، بازار بدهی و بازار سهام را شامل می‌شوند. طبق این گزارش تسهیلات بانکی نزدیک به 90 درصد تامین مالی بدهی را به خود اختصاص داده و با 5 هزار و 614 میلیارد تومان حدود نیم درصد نسبت به اسفند ماه سال گذشته رشد داشته است. از طرفی اوراق بدهی با 708 هزار میلیارد تومان نسبت به اسفند ماه با کاهش روبرو شده است. دلیل این کاهش را می‌توان کاهش حجم انتشار و افزایش تعداد سررسیدها دانست.
ارزش بازار بدهی به تفکیک ناشران
بر اساس گزارش فروردین‌ماه خالص مانده بدهی دولت 501 هزار میلیارد تومان بوده است. این مقدار را اگر بخواهیم برای سه سال گذشته مقایسه کنیم؛ این‌طور نشان می‌دهد که در سال 99 این رقم 293 هزار میلیارد تومان بوده و در سال 1400 به رقم 424 هزار میلیارد تومان افزایش یافته که در نهایت در سال 1401 نیز به رقم 501 هزار میلیارد تومان رسیده است.
بخش خصوصی نیز به‌عنوان دومین بازیگر در فروردین‌ماه رقم 89 هزار میلیارد تومان خالص بدهی داشته که نسبت سه سال گذشته با رشد همراه شده است. گفتنی است در سال 1399 رقم آن 21 هزار میلیارد تومان بوده و به 33 هزار میلیارد تومان برای سال 1400 رسیده تا در نهایت در سال 1401 نیز رقم 88 هزار میلیارد تومان را به‌عنوان خالص بدهی شناسایی کند.
ارزش بازار بدهی به تفکیک نوع اوراق
طبق آمار منتشر شده از معاملات انجام شده در بازار بدهی، اوراق مرابحه در بین سایر اوراق بیشترین حجم انتشار را در بازه زمانی سال 99 تا 1401 اختصاص داده است. حجم انتشار این اوراق در فروردین ماه سال جاری حدود 313 هزار میلیارد تومان بوده است. اوراق مرابحه به همراه اوراق اسناد خزانه اسلامی تقریبا 72 درصد بازار بدهی را شامل می‌شوند.
نکته قابل توجه در مورد حجم انتشار اوراق گام است که حدود 51 هزار میلیارد تومان در سال 1401 بوده است که می‌توان گفت رشد قابل ملاحظه‌ای نسبت به دو سال گذشته داشته است.
انتشار و سررسید اوراق بدهی دولتی
مطابق آمارها و بررسی‌ها، دولت در سال گذشته 204 هزار میلیارد تومان اوراق منتشر کرده است که در مقایسه با سال‌های 1400 و 1399 حجم بیشتری به خود اختصاص داده است. نکته حائز اهمیت این است که نه تنها حجم انتشار این اوراق سال گذشته بیشتر بوده؛ بلکه سررسید آن نیز افزایش داشته است.
دولت در سال گذشته عدد 77 هزار میلیارد تومان را به‌عنوان خالص تأمین مالی شناسایی کرده است. در سال 1400 خالص تأمین مالی دولت رقم 131 هزار میلیارد تومان بود و در سال 99 نیز 151 هزار میلیارد تومان بوده است. روند کاهش خالص تأمین مالی از سال 99 تاکنون این سؤال را در ذهن ایجاد می‌کند که آیا نیاز دولت به تأمین مالی کمتر شده است؟
دولت در سال گذشته نه تنها اقدام به انتشار اوراق برای تأمین مالی کرده بلکه حتی برای جبران کسری و منایع خود به سراغ بانک مرکزی و بانک‌های دیگر رفته و به استقراض از این بانک‌ها دست‌زده است.
آمارها نشان می‌دهد در سال 1400 بدهی دولت به بانک مرکزی 30 هزار میلیارد تومان بوده که سهم این بدهی به بانک‌های دیگر به 65 هزار میلیارد تومان رسیده است. در سال 1401 بدهی‌های دولت به بانک مرکزی و بانک‌های دیگر افزایش می‌یابد که در نهایت این بدهی برای بانک مرکزی رقم 52 هزار میلیارد تومان و بانک‌های دیگر رقم 138 هزار میلیارد تومان می‌رسد؛ بنابراین خالص انتشار اوراق در بازار بدهی که در سال 1400 از 131 هزار میلیارد تومان به 77 هزار میلیارد تومان در سال گذشته رسیده است.
دولت این کاهش و کسری را با استقراض از بانک مرکزی و سیستم بانکی جبران کرده است. در نتیجه مجموع تأمین مالی دولت از سیستم بانکی و بازار بدهی از 226 هزار میلیارد تومان به 267 هزار میلیارد تومان افزایش پیدا کرده است. این آمار بر این ادعا اذعان دارد که خالص انتشار اوراق به‌تنهایی نشان‌دهنده کسری بودجه دولت نیست.
بر اساس گزارش‌های موجود می‌توان گفت سال گذشته برای بخش خصوصی سال خوبی بوده است. درست است که خالص تامین مالی بخش خصوصی نسبت به دولت آمار و ارقام متفاوتی را نشان می‌دهد اما آمارها حاکی از رشد آن است. محدودیت‌ها و سیاست‌های انقباضی سیستم بانکی برای ارائه خدمات و تسهیلات بانکی به بخش خصوصی، بنگاه‌های خصوصی را ناگزیر به سمت بازار بدهی هدایت کرده است.
بخش خصوصی در سال گذشته به طور خالص رقم 54 هزار میلیارد تومان از بازار بدهی تأمین مالی کرده است؛ یعنی حدود 59 هزار میلیارد تومان اوراق منتشر کرده که از این مقدار رقم 4 هزار میلیارد تومان سررسید شده است.
بخش خصوصی در نخستین ماه سال 1402 هزار میلیارد تومان انتشار اوراق داشته که سررسیدی هم در این یک ماه نداشته است.
هدف دولت از انتشار اوراق در سال 1401
همان‌طور که طبق داده‌ها و گزارش‌ها گفته شد، دولت در سال گذشته 204 هزار میلیارد تومان اوراق منتشر کرده است که حدود 92 هزار میلیارد تومان در اسفندماه بوده است. دولت بر این تلاش بود تا قبل از پایان سال 1401 حجم کمتری از اوراق را منتشر کند تا از تعداد سررسیدها کمتر باشد. از ابتدای سال تا بهمن‌ماه می‌توان گفت تقریباً این مهم عملی شد؛ اما در اسفندماه موفق عمل نکرد و قسمتی از آن را از طریق سیستم بانکی تأمین کرد.