جمهوری اسلامی ایران و پادشاهی عربستان سعودی با سرعت مسیر عادی‌سازی رابطه دوجانبه را پیش برده و شمارش معکوس برای آغاز کار رسمی و تمام وقت سفارتخانه‌ها و کنسولگری‌های دو کشور آغاز شده است.
به گزارش اعتماد، دوازده سال پس از آغاز جنگ در سوریه، جهان عرب آماده بازگشت بشار اسد، رییس‌جمهور این کشور به اتحادیه عرب و عادی‌سازی رابطه دیپلماتیک با دمشق می‌شود. این بازگشت محور نشست اتحادیه عرب در روز یکشنبه خواهد بود.
بر همین اساس رفت و آمد‌های دیپلماتیک میان دمشق و پایتخت‌های کشور‌های عربی منطقه به شکل بی‌سابقه‌ای در جریان است.
متحدان سنتی ایالات‌متحده که تا همین چند سال پیش بدون اطلاع واشنگتن مهره‌ای را حتی در مناسبات داخلی هم جابه‌جا نمی‌کردند اکنون چین را واسطه آشتی خود با تهران کرده یا برای خوشامد روسیه در حال جنگ تمام عیار با غرب به مطالبه اروپا و امریکا در بازار انرژی نه می‌گویند. در این کشورها، اکنون متوازن‌سازی رابطه با غرب و شرق جایگزین اتحاد بی‌قید و شرط با امریکا شده است.
اقدام‌های تند بنیامین نتانیاهو در حوزه سیاست داخلی و خارجی در مواجهه با فلسطینی‌ها عملا هم از سرعت روند عادی‌سازی مدنظر میان اسراییل و کشور‌های عربی کاسته و هم دست دولت جو بایدن در حمایت بی‌قید و شرط از ائتلاف نتانیاهو را بسته است.
مجموع این شرایط کافی است تا جیک سالیوان، مشاور امنیت ملی کاخ سفید در حساس‌ترین و پرخبرترین روز‌های غرب آسیا راهی منطقه شود. سالیوان در آستانه سفر به عربستان سعودی در «موسسه واشنگتن برای سیاست خاور نزدیک» سخنرانی مفصلی داشت که در آن به نگاه واشنگتن به آشتی ایران و عربستان سعودی، آخرین وضعیت مذاکرات برای احیای برجام با ایران، شرایط پیش‌آمده برای عادی‌سازی رابطه اسراییل با کشور‌های عربی و، اما و اگر‌های پیش‌آمده در رابطه تل‌آویو و واشنگتن اشاره کرد.
شاید مهم‌ترین بخش از سخنان روز پنجشنبه سالیوان برای مخاطب ایرانی به اشاره‌های او به مساله برجام بازمی‌گشت. مذاکراتی که از تابستان سال گذشته (۱۴۰۱) عملا گرفتار نوعی انفعال و تکرار مواضع شفاهی بی‌اندک پیشرفتی در میدان عمل شده است. محور سخنرانی سالیوان همزمان با مهیا شدن برای سفر به عربستان سعودی، تبیین سیاست خارجی ایالات‌متحده در منطقه و تداوم سیاست حمایت از متحدانش به ویژه رژیم اسراییل بود. در این چارچوب، اشاره‌های سالیوان به فعالیت‌ها و جایگاه ایران در منطقه و همچنین فرجام برجام قابل توجه بود.
مشاور امنیت ملی جو بایدن در ابتدا با اشاره به موفقیت دولت امریکا در به تصویر کشیدن حمایت از متحدان و شرکای منطقه‌ای در غرب آسیا گفت: جو بایدن تنها چند هفته پس از مراسم تحلیف خود، با تداوم حملات به مواضع امریکا در عراق مواجه شد، بایدن بلادرنگ دستور داد یک دور حملات هوایی علیه شبه نظامیان مورد حمایت ایران انجام شود. از آن زمان، ما یک کارزار بازدارندگی و دیپلماسی را دنبال کرده‌ایم و با عراقی‌ها و سایر شرکای منطقه برای تقویت موقعیت خود و کاهش خطرات کار می‌کنیم. امروز، حملات در عراق به طور چشمگیری کاهش یافته و ما در حال همکاری نزدیک با دولت جدید عراق در یک دستور کار گسترده برای تقویت استقلال این کشور و حضور پررنگ‌تر بغداد در فعالیت‌های منطقه‌ای هستیم.
سالیوان در بخش‌های دیگری از سخنانش، تحولات جاری و جدید در منطقه با محوریت آشتی میان بازیگران متعدد را مورد حمایت امریکا قلمداد کرده و می‌گوید: نزدیکی میان ترکیه و امارات، ترکیه و اسراییل، قطر و بحرین، امارات و قطر، رقابت‌هایی که منطقه خاورمیانه را برای سال‌های متمادی گرفتار چندقطبی کرده بود با دیپلماسی و منافع متقابل تبدیل به پل‌هایی برای همکاری بیشتر شده است.
مشاور امنیت ملی دولت بایدن با طرح این ادعا که واشنگتن در جریان عادی‌سازی رابطه تهران و ریاض بوده، گفت: حتی دیپلماسی اخیر بین عربستان سعودی و ایران که ما در تمام مسیر آن از بغداد تا عمان و درنهایت تا رسیدن به توافق در پکن، در تماس نزدیک با سعودی‌ها بوده‌ایم؛ این نیز در راستای روند اساسی تنش‌زدایی است که ما همواره از آن حمایت کرده‌ایم، حتی درحالی که فشار بر ایران را از طریق تحریم‌ها و ابزار‌های دیگر ادامه می‌دهیم. در واقع، این آخر هفته من برای دیدار با رهبران عربستان سعودی در ریاض خواهد بود و همتایان اماراتی و هندی من برای دیدار‌هایی به عربستان سعودی خواهند آمد تا بتوانیم زمینه‌های جدید همکاری بین دهلی‌نو و خلیج‌فارس را نیز بررسی کنیم.
سالیوان در ادامه ادعا کرد که واشنگتن به برخورد با آنچه تهدید منافع خود در منطقه توسط ایران خواند، ادامه می‌دهد: در ۲۳ مارس در سوریه شاهد حمله دیگری بودیم که به کشته شدن یک پیمانکار و یک پرسنل از ما - اولین تلفات اینچنینی در این منطقه از زمان آغاز به کار دولت جو بایدن- منتهی شد. جو بایدن، رییس‌جمهور دستور واکنش فوری را صادر کرد و در عرض چند ساعت به تاسیساتی در سوریه که منتسب به نیرو‌های ایرانی بود حمله کردیم. ما اکنون حداقل در حال حاضر شاهد کاهش تهدیدات علیه پرسنل خود در سوریه بوده‌ایم، اما در صورتی که ایران یا هر دشمنی پرسنل ما را در سوریه یا عراق یا هر جای دیگر تهدید کند، آماده پاسخگویی هستیم.
مشاور امنیت ملی امریکا در بخش‌های دیگری از سخنانش ادعای مهیا شدن ایران برای حمله به عربستان سعودی را تکرار کرده و گفت: ما همچنین با شرکای خود برای به اشتراک گذاشتن هشدار‌ها درباره تهدیدات قریب‌الوقوع، مانند نوامبر گذشته، زمانی که ایران برای حمله به عربستان سعودی آماده می‌شد، همکاری کرده‌ایم. با همکاری نزدیک امنیتی بین عربستان سعودی و ایالات‌متحده، آن حمله صورت نگرفت. نمونه‌هایی از این همکاری در سراسر خاورمیانه گسترش یافته است. اوایل امسال در شرق مدیترانه، امریکا و اسراییل بزرگ‌ترین رزمایش نظامی مشترک خود را برگزار کردند. تعهد ما به امنیت اسراییل ادعا نیست بلکه واقعیت دارد. این رزمایش با یکی از بزرگ‌ترین رزمایش‌های نظامی نیروی دریایی در تاریخ منطقه همراه بود که بیش از پنجاه شریک بین‌المللی - ازجمله اسراییل و شرکای ما در خلیج‌فارس- در کنار یکدیگر در آن حضور داشتند.
مشاور امنیت ملی جو بایدن که از اعضای تیم باراک اوباما هنگام حصول برجام در سال ۲۰۱۵ بود با اشاره به مذاکرات برای احیای برجام و فعالیت‌های هسته‌ای ایران گفت: ما همچنین در حال تعامل دیپلماتیک با ایران در رابطه با برنامه هسته‌ای این کشور هستیم و همچنان معتقدیم که ترک توافق بدون وجود جایگزینی برای آن، اشتباه بود. ما برای ایران روشن کرده‌ایم که هرگز اجازه نمی‌دهیم به سلاح هسته‌ای دست یابد. رییس‌جمهور جو بایدن نیز بار‌ها تاکید کرده که برای مقابله با دستیابی ایران به سلاح اتمی هیچ محدودیتی قائل نیست ازجمله به رسمیت شناختن آزادی عمل اسراییل.
جیک سالیوان در ادامه این جلسه در پاسخ به پرسشی درباره برجام با تکرار اشتباه بودن خروج از برجام یکی از سختی‌های کارش را قرار گرفتن در موقعیت کشوری می‌داند که از برجام خارج شده در حالی که خود از معماران این توافق در دوره اوباما بوده است. او در ادامه پاسخ به این پرسش گفت: بهترین راه برای جلوگیری از دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای، توافق موثری است که آن‌ها را از این اقدام باز دارد. قبل از برجام، ایران نیز ذخیره‌ای از مواد اورانیوم غنی شده داشت که در نتیجه توافق آن‌ها را به خارج از کشور صادر کرد. ما باید به توافقی برگردیم که در آن - مواد دراختیار ایران چه برای پنج بمب باشد و چه ذخیره ۶۰ درصدی مواد این کشور باشد- از ایران خارج شود. بنابراین از دیدگاه من، ما به موقعیتی بازگشته‌ایم که قبلا در آن قرار داشتیم - جایی که غنی‌سازی ایران در حال پیشرفت است- و اینکه این برنامه هسته‌ای چالشی واقعی برای اهداف اساسی منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای ایجاد می‌کند. ما مصمم هستیم تا اطمینان حاصل کنیم که این چالش عبور از خط قرمز دستیابی به سلاح هسته‌ای نیست.
ما اقدامات لازم را انجام خواهیم داد تا اطمینان حاصل شود که ایران به سلاح هسته‌ای دست پیدا نمی‌کند. یک نکته مشخص است و آن‌هم این است که ایران نمی‌تواند سلاح هسته‌ای داشته باشد، امروز این سلاح‌ها را ندارد و بعدا هم نمی‌تواند داشته باشد. ایرانی‌ها در حال انباشت اورانیوم غنی شده هستند. اگر ما همچنان در معامله بودیم، آن‌ها اورانیوم غنی شده را انباشته نمی‌کردند. بنابراین برای من موقعیت عجیبی است که در دفاع از استراتژی خارج شدن از توافق حضور داشته باشم، درحالی که می‌دانید، من یکی از افرادی بودم که در وهله اول به نوعی به هموار کردن راه برای تولد این توافق کمک کردم.
سالیوان در ادامه با اشاره به اینکه امریکا سیاست بازدارندگی در مقابل ایران را هم حفظ کرده، گفت: ما در قالب این سیاست به کار مشترک با شرکای خود ازجمله اسراییل ادامه می‌دهیم. همزمان به تلاش برای یافتن راهکار دیپلماتیک با میانجیگری دیپلماتیک ادامه خواهیم داد تا مطمئن شویم که برنامه هسته‌ای ایران دوباره با قرار گرفتن در یک جعبه محدود می‌شود. این همان چیزی است که ما فکر می‌کنیم درنهایت بهترین راه برای رسیدن به نتیجه‌ای است که به دنبال آن هستیم. ما فکر می‌کنیم بهترین راه برای انجام این کار نیز انجام آن در کنار متحدان و شرکایی است که اساسا در این سیاست کلان با ما همراه هستند و این شامل متحدان و شرکای اروپایی ما می‌شود که هم در بخش بازدارندگی و هم در بخش دیپلماسی به ما پیوسته‌اند.
سالیوان با اشاره به اینکه بایدن روزانه مسائل مربوط به برجام را پیگیری می‌کند، ادعا‌ها درباره ماهیت برنامه هسته‌ای ایران را تکرار کرده و گفت: برنامه ایران پیشرفت چشمگیری داشته است. این یک خطر واقعی برای امنیت منطقه و امنیت جهانی و در واقع برای ایالات‌متحده امریکا است. ما به اقدامات خود ادامه می‌دهیم تا ایران را از دستیابی به سلاح هسته‌ای بازداریم و سپس به دنبال راه‌حلی دیپلماتیک باشیم که این موضوع را در مسیر بلندمدت ثبات قرار دهد.»
سخنان جیک سالیوان درباره برجام با موضع‌گیری‌های نخست‌وزیر و وزیر دفاع رژیم اسراییل درباره برنامه هسته‌ای ایران همراه شد. یوآو گالانت، وزیر دفاع اسراییل روز پنجشنبه با ابراز نگرانی از «پیشرفت چشمگیر» در برنامه هسته‌ای ایران ادعا کرد که تهران مواد لازم را برای ساخت پنج بمب هسته‌ای به دست آورده است. یوآو گالانت گفت: «اشتباه نکنید، ایران با یک بمب اتم راضی نمی‌شود، ایران تاکنون مواد غنی‌شده ۲۰درصدی و ۶۰درصدی را برای ساخت پنج بمب هسته‌ای به دست آورده است.» به گزارش شبکه خبری «آی۲۴» اسراییل، یوآو گالانت در ادامه با اشاره به موج اخیر پرتاب موشک از غزه و استقرار نیرو‌های ایرانی در سوریه، هشدار داد که «پیشروی‌های ایران و غنی‌سازی تا ۹۰درصد اشتباه بزرگی ازسوی ایران خواهد بود و می‌تواند منطقه را به آتش بکشد.»
همزمان بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر رژیم اسراییل هم روز پنجشنبه در دیدار با هیاتی از اعضای دو حزب کنگره امریکا ادعا کرد که جمهوری اسلامی ایران به اندازه «۵۰ کره‌شمالی»، خطرناک است.
برخی ناظران مسائل ایران با مقایسه سخنان سالیوان و مقام‌های اسراییلی ادعا کردند که ایالات‌متحده و اسراییل درباره برنامه هسته‌ای ایران اختلاف‌نظر دارند. ایالات‌متحده بر این نکته اصرار دارد که تهران بمب اتمی ندارد و با استناد به داده‌های اطلاعاتی تاکید دارد که فعلا تولید بمب در دستور کار مقام‌های ایرانی قرار نگرفته است. اسراییل، اما به ذخیره انباشت مواد غنی شده ایران و غنی‌سازی تا ۶۰ درصد اشاره کرده و وجود نشانه‌هایی از توانمندی ایران برای حرکت آسان به سمت غنی‌سازی ۹۰ درصد را زنگ خطر معتبر می‌داند.
درحالی که سخنان جیک سالیوان پیرامون رویکرد ایالات‌متحده در قبال برجام دربرگیرنده هیچ نکته جدیدی نبود همزمان سخنان محمد مرندی، از چهره‌های رسانه‌های نزدیک به دولت ابراهیم رییسی درباره آمادگی ایران برای پذیرش متن توافق ارایه شده در تابستان ۱۴۰۱ واکنش‌های بسیاری به دنبال داشت.
محمد مرندی که در هیات وزیران و مقامات ارشد جمهوری اسلامی ایران در سفر ابراهیم رییسی به سوریه در دمشق حضور داشت در گفتگو با المیادین ادعا کرد که امریکا «علاقه‌مند» و اروپا «موافق» امضای توافقی هستند که تا آخرین دور از مذاکرات در جریان بود و جمهوری اسلامی هم این آمادگی را دارد.
مرندی در این باره افزود: ایران «همچنان از احیای توافق هسته‌ای استقبال می‌کند و متن مورد توافق سال گذشته، قابل قبول است.»
این سخنان مرندی درحالی مطرح شده که ایران پیش از این متن مورد اشاره این چهره رسانه‌ای همگام با سیاست‌های دولت سیزدهم را ناکافی خوانده و از پذیرش آن سر باز زده بود.
به گزارش آسوشیتدپرس، برنامه جیک سالیوان در عربستان شامل دیدار با محمد بن سلمان، ولیعهد این کشور می‌شود. سالیوان ماه گذشته در بحبوحه نشانه‌هایی مبنی بر توافق بین حوثی‌ها و عربستان تلفنی با بن سلمان گفتگو کرد و گفته می‌شود که جنگ یمن موضوع مهم گفتگو در سفر او به عربستان است.
همزمان مساله سوریه و تلاش عربستان سعودی برای بازگرداندن این کشور به جمع اتحادیه عرب هم از دیگر محور‌های مورد گفتگو میان سالیوان و مقام‌های سعودی خواهد بود. اعضای اتحادیه عرب یکشنبه در عربستان جمع می‌شوند تا به بازگشت سوریه به اتحادیه عرب رای دهند. به گزارش سی‌ان‌ان، در صورت موافقت با بازگشت سوریه به اتحادیه عرب، احتمال دارد بشار اسد، رییس‌جمهور سوریه ریاست هیات سوری در نشست اتحادیه عرب به تاریخ ۱۹ ماه مه را برعهده بگیرد.
سرانجام عادی‌سازی رابطه ریاض با تل‌آویو هم سوژه دیگری است که احتمالا در ملاقات‌های جیک سالیوان با مقام‌های سعودی مطرح خواهد شد. بر همین اساس جیک سالیوان در بخش‌هایی از سخنرانی روز پنجشنبه خود گفت: دولت جو بایدن هنوز بر عادی‌سازی رابطه حکومت سعودی با اسراییل کار می‌کند، اما برای جلوگیری از اخلال احتمالی در این زمینه، نمی‌توان در این مقطع جزییات بیشتری در این باره ارایه کرد. رسیدن به عادی‌سازی کامل رابطه [میان عربستان و اسراییل]در راستای منافع ملی امریکا است و ما در این مورد صریح بوده‌ایم.
بنیامین نتانیاهو پنج ماه پیش در بازگشت به قدرت گفته بود گسترش «پیمان‌های صلح ابراهیم» و دستیابی به عادی‌سازی رابطه کشورش با عربستان، یکی از چهار هدف او در این دولت است. با این همه اخیرا آشتی ایران و عربستان سعودی، خشم نتانیاهو را به دنبال داشته و او در سخنانی به عربستان هشدار تلویحی داده که همه کشور‌هایی که به ایران نزدیک بودند، خود را «بدبخت کردند.»
همزمان با سفر جیک سالیوان به ریاض یک «مقام اسراییلی» به روزنامه «اسراییل هیوم» گفته بود عربستان هنوز برای احتمال برقراری رابطه با اسراییل چهار پیش‌شرط دارد که همگی آن‌ها به امریکا مربوط است: «برخورداری از حق برنامه صلح‌آمیز اتمی، افزایش رابطه دفاعی با امریکا، توسعه تجارت با امریکا و توقف انتقاد از ماجرای قتل جمال خاشقجی، روزنامه‌نگار سعودی.»