فرارو- بسیار دیده شده که خانم‌ها با توجه به شرایط زندگی ترجیح می‌دهند مهریه خود را هبه کنند (ببخشند) حال خانمی تمام یا قسمتی از مهریه خود را پس از ازدواج به شوهر بخشیده است یکی از سوالی که همواره مطرح می‌گردد این است که آیا امکان رجوع برای زن به آنچه بخشیده وجود دارد؟
به گزارش فرارو، برای پاسخ به این سوال لازم است ابتدا با مفهوم عقد هبه و مهریه به طور خلاصه آشنا شویم سپس رجوع از بخشش مهریه، شرایط و تشریفات آن را مورد بررسی قرار می‌دهیم.
هبه در لغت به معنی بخشیدن مالی به دیگری است هبه بیشتر به صورت رایگان یا معوض است یعنی هبه کننده در مقابل مالی که به دیگری می‌بخشد چیزی دریافت نمی‌کند، اما این قرارداد می‌تواند به صورت معوض هم واقع شود یعنی هبه کننده هبه را به دریافت مال یا شرط خاصی مشروط کند.
مهریه یا صداق مالی است که زوج به مناسبت عقد نکاح ملزم به پرداخت آن به زوجه است. هر مال مشروع و قانونی که زوج مالک آن باشد را می‌توان به عنوان مهریه تعیین نمود. به مجرد عقد ازدواج زن مالک مهریه می‌شود و می‌تواند هر نوع تصرفی که بخواهد در آن انجام دهد.
هبه مهریه به شوهر یکی از این تصرفات است منظور از هبه همان طور که ذکر شد بخشیدن مهریه است زن می‌تواند در هر زمان مهریه خود را به مرد ببخشد تا دیگر مرد دینی در خصوص پرداخت مهریه بر گردنش نباشد.
چنانچه مهریه دین باشد (مانند اغلب موارد رایج مثلاً به صورت مقداری وجه نقد یا سکه) مورد مشمول مقررات ابراء (اسقاط دین) خواهد بود، نه هبه بنابراین اگر تمام یا بخشی از مهریه‌ای که به صورت سکه تعیین شده از سوی زوجه به زوج بخشیده شود، دیگر امکان رجوع از عملِ انجام شده برای وی متصور نیست؛ ولو در سند بخشش مهریه، عنوان هبه بر آن اطلاق شده باشد. زیرا برخلاف هبه که قابل رجوع است ابراء قابل رجوع نیست.
اما اگر مهریه زن عین معین باشد مانند شش دانگ یک منزل یا یک اتومبیل، در این صورت بخشش آن مشمول مقررات هبه خواهد بود و رجوع از بخشش مهریه، امکان‌پذیر خواهد بود.
منظور از عین معین مالی است که در عالم خارج جدای از اموال دیگر قابلیت مشخص کردن را داشته باشد مثل پژو ۴۰۵ سفید با فلان شماره پلاک، در مقابل سکه یک مال کلی است که در عالم خارج مصداق‌های مختلفی دارد که با هم فرقی ندارند به عنوان مثال اگر ۱۰۰۰ عدد سکه بهار آزادی در یک جا باشد هیچ کدام از نظر اوصاف با هم فرقی ندارند، اما پژو ۴۰۵ سفید با فلان شماره پلاک فقط یک عدد است که قابلیت مشخص شدن دارد.
چند حالت برای بخشیدن مهریه قابل تصور است که در ادامه هر یک را به تفکیک مورد بررسی قرار می‌دهیم:
زمانی است که زن دینی را که به عنوان مهریه بر عهده شوهر قرار گرفته را ابراء می‌کند به این صورت که می‌گوید از نظر من تو دیگر تکلیفی برای پرداخت مهریه نخواهی داشت. این بیان باعث می‌شود تا تکلیف شوهر در ادای مهر به طور کلی ساقط شود و در هیچ زمانی دیگر زن نمی‌تواند به مهریه خود رجوع کند.
در این مورد زوجه در قبال طلاق مهریه خود را به شوهر می‌بخشد. بخشش مهر در طلاق‌های خُلع و مُبارات انجام می‌شود، خلع و مبارات دو نوع طلاق توافقی هستند که در آن زن با واگذاری مالی به شوهر از وی طلاق می‌گیرد.
این طلاق‌ها مربوط به زمانی است که زن از شوهر به قدری تنفر پیدا کرده باشد که حاضر شود با پرداخت پول از قید همسری وی رها شود. این مال ممکن است مهریه زن یا معادل آن باشد، به همین جهت در فرهنگ عامه از عبارت «مهرم حلال و جانم آزاد» در اشاره به این نوع طلاق‌ها استفاده می‌کنند.
بنابراین زن با پرداخت مالی به شوهر از او می‌خواهد که طلاقش دهد؛ هرگاه بخشش مهریه در ازای طلاق باشد و در دوران عده زن از مهریه رجوع کند یعنی خواهان پس گرفتن مالی باشد که به شوهر بخشیده است با رجوع زن به مهریه، مرد هم می‌تواند از طلاق رجوع کند پس در این حالت زن حق رجوع از مهریه را تا پایان مدت عده دارد.
در این حالت زوجه مهریه خود را به زوج هبه می‌کند. به این بیان که می‌گوید من مهر خود را به تو بخشیدم؛ در این حالت تکلیف شوهر در پرداخت مهریه به طور کلی از بین نمی‌رود؛ چراکه زن می‌تواند تحت شرایطی از هبه مزبور رجوع و مهر خود را مطالبه کند.
برای اینکه هبه طبق قوانین معتبر شناحته شود به حکم ماده ۴۷ قانون ثبت باید در دفاتر اسناد رسمی به ثبت برسد حال اگر در مواردی هبه مهریه با سند عادی صورت گرفته باشد باید اصالت آن در محکمه به اثبات برسد.
اگر بخشش مهریه در قالب هبه صورت بگیرد (یعنی مهریه عین معین باشد) و این بخشش، به صورت سند رسمی در دفترخانه اسناد رسمی تنظیم شده باشد، زن می‌تواند بدون اثبات بخشش مهریه، مراتب حقوقی رجوع از بخشش را انجام دهد.
یعنی با سند رسمی که به موجب آن مهریه را بخشیده است به دادگاه مراجعه می‌کند و دادخواست رجوع می‌دهد در این مورد نیازی نیست که زوجه ثابت کند که مهریه را بخشیده است، چون سند رسمی نشان دهنده این امر است، اما اگر هبه مهریه به صورت رسمی صورت نگرفته باشد، زن می‌بایست در محکمه ابتدا بخشش مهریه را ثابت نماید و سپس از آن رجوع نماید.
رجوع یک عمل حقوقی است که تنها به اراده‌ی هبه کننده احتیاج دارد در واقع اگر هبه کننده پس از انعقاد قرارداد هبه، به هر دلیلی خواستار باز پس‌گیریِ مال خود از شخص دریافت کننده شد، می‌تواند قصد رجوع خود از هبه را به او اعلام کند و مال را پس بگیرد.
۱- مدارک شناسایی زوجین از قبیل: شناسنامه و کارت ملی
۲- عقد نامه زوجین یا رونوشت سند ازدواج که از دفتر رسمی ازدواج محل عقد قابل تهیه است.
۳- اقرارنامه یا هرگونه سند رسمی یا عادی در خصوص بخشش مهریه
۴- سایر مستنداتی که بخشش مهریه و یا رجوع از آن را ثابت نماید.
اگر زوجین در «عقد خارج لازمی» برعدم رجوع از هبه بین خود شرط کرده باشند هبه غیر قابل رجوع است عقد خارج لازم عقدی است غیر از عقد هبه که در آن هیچ یک از طرفین عقد نمی‌توانند به صورت یک طرفه در هر زمان عقد را بر هم بزنند. به عنوان مثال زوجین در عقد لازمی مثل بیع شرط می‌کنند که هبه مهریه از سوی زوجه غیر قابل رجوع است.