فرارو- همزمان با سفر منطقه ای "جو بایدن" رئیس جمهور آمریکا به منطقه خاورمیانه، تحلیل ها و تفسیرهای مختلفی در مورد اهداف و نیات اصلی این سفر و پیامدهای احتمالی آن مطرح می شود. در این راستا، تحلیلگران مختلف هرکدام انگیزه ها و اهداف متفاوتی را در مورد سفر منطقه ای بایدن مطرح می سازند و تحقق آن را برای واشینگتن مهم ارزیابی می کنند. با این حال در این میان، مساله تلاش بایدن جهت میانجی گری در روند گسترش دستورکار عادی سازی روابط اعراب با اسرائیل و به طور خاص زمینه چینی برای عادی سازی روابط عربستان سعودی با این رژیم، توجهات زیادی را به خود جلب کرده است.
به گزارش فرارو، در این چهارچوب، برخی بر این باورند که تاکیدات بایدن مبنی بر اینکه وی نخستین رئیس جمهوری است که از اسرائیل با هواپیما به عربستان سعودی سفر خواهد کرد و در عین حال اقدام عربستان در بازگذاشتنِ حریم هوایی خود به روی پروازهای تجاری اسرائیلی و البته انتشار گزارش های مختلف مبنی بر دیدارهای مخفی مقام های عربستانی و اسرائیلی با یکدیگر(آخرین نمونه این گزارش ها به ماه ژوئنِ سال جاری و دیدار مقام های اسرائیلی و سعودی در مصر باز می گردد)، همه و همه گواهی بر این مساله هستند که بایستی به زودی و در جریان سفر بایدن به عربستان سعودی، انتظار شنیده شدنِ خبر عادی سازی روابط عربستان با اسرائیل را داشته باشیم.
با این حال، شماری از تحلیلگران و مفسران بر این باورند که هیات حاکمه سعودی در شرایط کنونی، جدای از تمایل خود جهت عادی سازی روابط با اسرائیل، با چالش و موانع متعدد داخلی، منطقه ای و بین المللی در این رابطه رو به رو است و اساسا توان مدیریت این چالش ها را در شرایط کنونی ندارد. از این رو، در سفر جاری بایدن به منطقه نیز سعودی ها سعی خواهند کرد تا به هر نحو ممکن از اصرارهای طرف های خارجی جهت پیشبرد دستورکار عادی سازی روابط با اسرائیل طفره روند و آن را به آینده موکول سازد. در عین حال، سعودی ها بر آن خواهند بودند تا روند عادی سازی روابط خود با اسرائیل را به صورت تدریجی به پیش برند و در این چهارچوب، قرار گرفتن با اسرائیل در قالب پیشبرد طرح سپر دفاع هوایی منطقه ای و یا پذیرش پروازهای تجاری و مسافری و حتی نظامی اسرائیلی را به مثابه زمینه سازی هایی جدی جهت عادی سازی آشکار روابط خود با اسرائیلی ها در آینده ارزیابی می کنند.
فرارو در گفتگو با سه کارشناس حوزه سیاست خارجی، به بررسی این سوال بنیادین در شرایط کنونی پرداخته که آیا همزمان با سفر بایدن به عربستان سعودی، زمان عادی سازی روابط عربستان و اسرائیل و رونمایی آشکار از این پروژه نیز فرارسیده است؟ در واقع، شانسِ تحقق دستورکار مذکور در جریان سفر بایدن به عربستان سعودی چقدر است؟
مشروح پاسخ "رحمان قهرمانپور"، "امیر دبیری مهر" و "جلال خوشچهره" به این پرسش را در ادامه بخوانید:
"رحمان قهرمان پور"؛ استاد علوم سیاسی و کارشناس سیاست خارجی معتقد است: «به نظر من در جریان سفر جاری جو بایدن رئیس جمهور آمریکا به منطقه و به طور خاص به عربستان سعودی، ریاض اقدام به عادی سازی روابط با رژیم اسرائیل نخواهد نکرد. دلیل اصلی این موضوع نیز این است که موانع زیادی در این مسیر وجود دارند و شواهد و قراین هم حاکی از این هستند که عربستان توانسته آمریکا و اسرائیل را قانع کند که فعلا در این مرحله نمی تواند عادی سازی کاملِ روابط با اسرائیل را در دستورکار داشته باشد و این روند اساسا زمان بَر است.
از این رو، در سفر جاری بایدن به منطقه، بخشی از برنامه بلند مدت عادی سازی روابط اسرائیل و عربستان اعلام خواهد شد. این بدان معناست که مثلا عربستان آسمان خود را به روی پروازهای تجاری و مسافری و نظامی اسرائیلی باز خواهد کرد. مساله ای که به طور خاص به واسطه انتقال امتیاز حاکمیتی جزایر طیران و سنافیر به عربستان و با توجه به این که این دو جزیره در خلیج عقبه هستند، یکسری ارتباطات نظامی و دریایی بین عربستان و اسرائیل را برقرار می سازد. از سویی، احتمال فروش سامانه سپر موشکی اسرائیل به عربستان نیز وجود دارد».
قهرمانپور در ادامه افزود: «در این چهارچوب، در این مرحله مجموعه ای از این اقدامات و سیاست ها در پیش گرفته خواهد شد که به طور کامل به معنا عادی سازیِ روابط اسرائیل و عربستان نیست اما روندی را ایجاد می‌کند که در قالب آن زمینه جهت دستورکار مذکور فراهم می شود. به هر حال عربستان موقعیت خاصی در جهان عرب دارد و دشواری های پیش رویِ عربستان در قالب طرح عادی سازی روابط با اسرائیل به مراتب بیشتر از دیگر کشورهای عربی نظیر امارات و بحرین و مراکش است".
این کارشناس سیاست خارجی در پایان گفت: «جدای از این ها، حساسیت ها و مخالفت های داخلی نیز در درون حاکمیت عربستان با دستورکار عادی سازی روابط با اسرائیل وجود دارد. البته که سعودی ها پیشتر در سال 2002 و در زمان "ملک عبدالله" طرح صلحی را ارائه کردند که در قالب آن به رسمیت شناختنِ اسرائیل نیز گنجانده شده بود و شرط محقق شدن آن این بود که اسرائیلی ها حقوق فلسطینی ها را به رسمیت بشناسند و دولت مستقل فلسطینی نیز ایجاد گردد. از این رو، وقتی موضوعات مذکور را در کنار موقعیت عربستان در جهان عرب و سازمان کنفرانس اسلامی می گذاریم، حداقل در شرایط کنونی، وضعیت برای این کشور جهت عادی سازی روابطش با اسرائیل به شدت سخت و پیچیده می شود. اما به هر حال این مسیری است که به نظر می رسد با انتقال سلطنت به "محمد بن سلمان"، در نهایت محقق خواهد شد».
"جلال خوشچهره"، روزنامه نگار و کارشناس سیاست خارجی می‌گوید: «به اعتقاد من از سفر بایدن به اسرائیل و عربستان کوهی ساختند که انتظار این وجود داشت تا شاید تپه ای از دلِ آن بیرون آید. با این حال چنین نشده است. این بدان معناست که در پایان سفر بایدن به اسرائیل، اسرائیلی ها مایوس تر از آنچه که تصور می کردند، شدند. در واقع، آن ها انتظارِ همراهی و هم سویی کامل از سوی بایدن با اسرائیل در مساله ایران را داشتند.
با این حال، بایدن عملا همان صحبت هایی را انجام داد که از ابتدای ریاست جمهوری خود در قبال ایران مطرح کرده است. در واقع وی بیشتر بر راه حل دیپلماتیک تاکید کرد. اما در مورد سفر بایدن به عربستان سعودی نیز من بر این باورم که این سفر آنچه را هم عربستان و هم اسرائیل در پی آن بوده و هستند را محقق نخواهد کرد و بایدن در این رابطه همراهی انجام نمی دهد».
این کارشناس سیاست خارجی در ادامه تصریح کرد: « اصلی ترین هدف سفر بایدن به عربستان، به کرسی نشاندن خواست آمریکا جهت تامین نیازهای انرژی جهان غرب از سوی عربستان و دیگر کشورهای عربیِ منطقه است. البته که مسائل مختلفی نیز در مورد تلاش های دولت بایدن جهت ایجاد یک ائتلافِ اسرائیلی و عربی با رهبری آمریکا جهت مقابله با ایران مطرح می شود. با این حال، این دستورکار نیز یک طرح بلند مدت است و تحقق آن به آسانی محقق نخواهد شد.
با این همه، آمریکایی ها تعدیل هایی را در مورد فروش تسلیحات به عربستان سعودی انجام خواهند داد و بیشتر در پِی آن هستند تا به سعودی های تضمین هایی را بدهند که همچنان حامی آن ها هستند و در عین حال مانع از وابستگی آن ها به روسیه و چین نیز خواهند شد. در این فضا، اینکه گفته شود در جریان سفر جاری بایدن به عربستان، زمینه هایی فراهم می شود تا عربستان و اسرائیل اقدام به عادی سازی روابط دیپلماتیک کنند، به نظر من فاصله نزدیکی با واقعیت ها ندارد و بعید است که یکچنین دستورکاری در شرایط فعلی محقق شود».
جلال خوشچهره در پایان گفت: «به نظر من عربستان ضعیف تر از آن است که بتواند در شرایط فعلی، از این توانایی برخوردار باشد که تبعات عادی سازی روابط خود با اسرائیل را هضم کند و با آن ها مقابله کند. اگرچه این سفر امکان دارد همکاری های کشورهای عربی منطقه با اسرائیل را افزایش دهد. فراموش نکنیم در همین روزهای سفر بایدن به منطقه، دو کشور اصلی که بیرون از سازوکارِ شورای همکاری خلیج فارس هستند یعنی اردن و مصر، به صراحت اعلام کردند که خواهان روابط نزدیک و عادی و به دور از تنش با ایران هستند. مساله ای که عملا بر میزان و حجم محذورات و چالش هایی که دولت عربستان در شرایط کنونی جهت عادی سازی روابط خود با اسرائیل با آن ها رو به رو است، می افزاید».
"امیر دبیری مهر"، استاد علوم سیاسی و پژوهشگر مسائل خاورمیانه نیز در پاسخ به این سوال که آیا سفر بایدن به عربستان را باید نقطه آغازی بر رونمایی از پروژه عادی سازی روابط رژیم اسرائیل و عربستان سعودی دانست؟ گفت: "من بر این باورم که دستورکار عادی سازی روابط اسرائیل و عربستان به زودی محقق می شود زیرا اگر این مساله قرار نبود محقق شود، اسااسا اعلام نمی شد و سفر بایدن نیز انجام نمی گرفت. با توجه به عرف جاری در دیپلماسی و حوزه روابط بین الملل، کارشناسان و مدیرانِ سیاست خارجی کشورها، تمامی ابعاد یک موضوع را سنجیده و ارزیابی می کنند و پس از رفع همه موانع و ایجاد زمینه های یک توافق، مقامات عالی‌رتبه کشورها در مورد آن ها اظهارنظر می کنند یا حتی توافقاتی را امضا می کنند.
در موردعادی سازی روابط اسرائیل و عربستان نیز همین وضعیت برقرار است و من فکر می کنم عادی سازی روابط ریاض و تل آویو به زودی اتفاق خواهد افتاد. حال اگر در آینده موانعی بر سر راه اجرای یکچنین توافقی ایجاد شود، ان ها در واقع رویدادهایی پیش بینی ناپذیر هستند و نمی توان آن ها را مانع اراده طرفین توافقنامه به حساب آورد. در این چهارچوب مثلا می توان به مخالفت هایی که در دورن جامعه عربستان و از سو طیف ها و گروه های مختلف این کشور مطرح می شود و یا ایران و یمنی ها و دیگر بازیگران منطقه ای و به طور کلی جهان عرب نیز آن ها را بروز خواهند داد و همین مسائل می توانند پیامدهایی را برای عربستان به دنبال داشته باشند اشاره کرد".
این تحلیلگرِ مسائل خاورمیانه در پایان گفت: "با این حال، هم عربستان و هم اسرائیل در مسیر عادی سازی روابط خود مصمم هستند. البته که هیچکدام از این مسائل درنهایت به نفع ایران تمام نخواهند شد. تردیدی نیست که سفر بایدن به عربستان و اسرائیل بر ضد منافع ایران خواهد بود و در همین چهارچوب شاهد بودیم که بایدن در بدو ورود به اسرائیل و مصاحبه با تلویزیون این رژیم تاکید کرد که سپاه را از فهرست گروه های تروریستی خارج نخواهد کرد (حتی به قیمتِ شکست مذاکرات احیای برجام). این در حالی است که در مذاکرات غیرمستقیم اتمی میان ایران و آمریکا، قرار بود که سپاه از فهرست مذکور(FTO) خارج شود اما در عین حال، تحریم های سپاه باقی بماند. با این حال موضع اخیر بایدن در جریان سفر به اسرائیل نشان می دهد که شرایط به هیچ عنوان به نفع ایران نیست و وضعیت برای ما با محذوراتِ بیشتر و بیشتری همراه خواهد شد".