فرارو- ما اغلب برخورد سیارک‌ها به زمین را با دوران گذشته مربوط می‌دانیم در حالی که این برخورد‌ها همیشه بوده و خواهند بود، هرچند که اغلب برخورد‌هایی که در دهه‌های گذشته رخ داده اند، کوچک بوده اند. با این همه زمین گاه شاهد برخورد سیارک‌های عظیمی نیز بوده است که در اینجا قصد داریم تا بزرگترین آن‌ها را معرفی کنیم.
به گزارش فرارو، در ۴.۵ میلیارد سال حیات سیاره ما، زمین توسط صد‌ها سیارک بزرگ که به سطح آن برخورد کرده اند، کوبیده شده است. حداقل ۱۹۰ مورد از این برخورد‌ها زخم‌های عظیمی بر جای گذاشته است که هنوز هم قابل مشاهده است. اما هر سنگ فضایی که به اتمسفر سیاره ما وارد می‌شود، به زمین نمی‌رسد؛ بنابراین چه چیزی لازم است تا یک سیارک را به زمین برساند و کدام رویداد‌های برخورد شناخته شده، بزرگترین دهانه‌ها را بر جای گذاشته اند؟
بیشتر سنگ‌های فضایی که در جو زمین فرو می‌روند اصلاً غول‌پیکر نیستند. به گفته ناسا، آن‌ها بسیار کوچک هستند که اغلب حدود ۳ فوت (۱ متر) عرض دارند. ناسا در این گزارش می‌افزاید که این برای زمینی‌ها خوب است، زیرا سنگ‌های فضایی با قطر کمتر از ۸۲ فوت (۲۵ متر) معمولاً از جو زمین عبور نمی‌کند. سرعت فوق العاده بالای این سنگ فضایی، گاز‌های موجود در اتمسفر را گرم می‌کند که در حین عبور، سنگ فضایی (که از نظر فنی پس از برخورد با جو تبدیل به شهاب می‌شود) را می‌سوزاند؛ بنابراین در بیشتر موارد، هر بقایای سنگ فضایی که از جو عبور کند، در صورت رسیدن به زمین، آسیب کمی ایجاد می‌کند یا هیچ آسیبی وارد نمی‌کند. پل چوداس، مدیر مرکز مطالعات اجسام نزدیک زمین ناسا در آزمایشگاه رانش جت (JPL) در پاسادنا کالیفرنیا، به لایو ساینس گفت: «جو از ما در برابر ضربه این سیارک‌ها محافظت می‌کند.»
به عنوان مثال، یک شهاب سنگ با عرض ۵۶ فوت (۱۷ متر) در سال ۲۰۱۳ بر فراز چلیابینسک روسیه منفجر شد و موجی ضربه‌ای ایجاد کرد که شیشه‌ها را شکست و جراحات انسانی ایجاد کرد. با این حال، این سیارک دهانه‌ای ایجاد نکرد، زیرا شهاب سنگ واقعاً به زمین برخورد نکرد و در آسمان سوخت. گرهارد درولشاگن، فیزیکدان متخصص در اجرام نزدیک به زمین در دانشگاه اولدنبورگ آلمان و مدیر سابق گروه مشاوره برنامه ریزی ماموریت فضایی سازمان ملل، گفت که اکثریت این سیارک به گرد و غبار و شهاب سنگ‌های کوچک تبدیل شد. بر اساس گزارشی از چهل و پنجمین کنفرانس علوم قمری و سیاره‌ای در سال ۲۰۱۴، یک شهاب‌سنگ با عرض ۵ فوت (۱.۵ متر) که در کف دریاچه‌ای در آن نزدیکی افتاد، و همچنین تعدادی قطعات کوچک‌تر، تنها چیزی بود که از این سیارک باقی ماند.
با این حال، ۱۹۰ دهانه برخوردی شناخته شده بر روی سطح زمین ثابت می‌کند که برخی از سیارک‌های بزرگتر نیز قادر به عبور از جو زمین هستند. بر اساس پایگاه داده Earth Impact Database، از بین چنین سیارک‌هایی که فرود زمینی داشته اند، بیشتر آن‌ها در آمریکای شمالی (۳۲ ٪) و پس از آن اروپا (۲۲ ٪) و روسیه و آسیا (۱۶ ٪) به زمین برخورد کرده اند. نکته جالب توجه این است که از میان دهانه‌های برخوردی شناخته شده، ۴۴ دهانه ۱۲ مایل (۲۰ کیلومتر) یا بیشتر عرض دارند که قطعاً برخورد‌هایی بسیار ویرانگر بوده اند. حالا ما قصد داریم سه مورد از بزرگترین آن‌ها را به شما معرفی کنیم که در ادامه ملاحظه خواهید کرد.
۱. بزرگترین دهانه برخوردی روی زمین، دهانه وردفورت در آفریقای جنوبی، ۹۹ مایل (۱۶۰ کیلومتر) عرض دارد و طبق رصدخانه زمین ناسا احتمالاً حدود ۲ میلیارد سال پیش ایجاد شده است. چوداس گفت که دهانه تا حد زیادی فرسایش یافته است، اما بر اساس آنچه از لبه باقی مانده است، دانشمندان تخمین زده اند که قطر سیارکی که به آنجا برخورد کرده است ۶ تا ۹ مایل (۱۰ تا ۱۵ کیلومتر) بوده است. وی می‌گوید: «این بزرگتر از آن چیزی است که دایناسور‌ها را منقرض کند، اما خیلی قبل از دایناسور‌ها به زمین برخورد کرد.»
درولشاگن به Live Science گفت: «اگر یک شی بزرگتر از ۱ کیلومتر [۰.۶ مایل]به زمین برخورد کند، می‌تواند اثرات جهانی ایجاد کند.» چوداس گفت، بنابراین سیارکی که دهانه وردفورت را ایجاد کرد، یک ضربه فاجعه بار بود که احتمالاً برابر با ضربه‌ای بود که دایناسور‌ها را منقرض کرد. او گفت: «این تأثیر احتمالاً باعث آتش‌سوزی در سراسر جهان شد و مقدار زیادی گرد و غبار به جو پرتاب کرد» که آب و هوای زمین را برای ماه‌ها و سال‌ها تغییر داد.
۲. دهانه Chicxulub در شبه جزیره یوکاتان مکزیک از نظر اندازه مشابه نمونه آفریقای جنوبی است و ۱۱۲ مایل (۱۸۰ کیلومتر) عرض دارد، اما بر اساس گزارش رصدخانه زمین ناسا بسیار جوانتر است. این دهانه توسط یک سیارک ۷.۵ مایلی (۱۲ کیلومتری) ایجاد شد که ۶۶ میلیون سال پیش به زمین برخورد کرد. اگرچه دهانه در حال حاضر تا حدی روی خشکی قرار دارد، اما در زمان برخورد، یوکاتان زیر یک دریای کم عمق قرار داشت. این برخورد منجر به انقراض ۷۵ درصد از گونه‌ها از جمله دایناسور‌های غیر پرنده شد. این برخورد احتمالاً «پاشیده‌ای» از سنگ و زباله را به فضا فرستاد. چوداس می‌گوید، این سنگ و غبار پس از بازگشت به زمین، شعله ور شده و احتمالاً قسمت اعظم سیاره را به آتش کشیده اند. این برخورد همچنین باعث ایجاد یک ابر گرد و غباری شد که سال‌ها جو زمین را در بر گرفت که حاصل آن انسداد مسیر نور خورشید به زمین و اختلال در زنجیره غذایی بود. چوداس می‌گوید، دایناسور‌های غیر پرندگانی که از برخورد اولیه جان سالم به در بردند، احتمالاً با مشکل کمبود مواد غذایی مواجه شدند و بسیاری از آن‌ها از بین رفتند.
۳. حوضه سادبری در انتاریو کانادا، از نظر اندازه در رتبه سوم قرار دارد و مانند وردفورت، یکی از قدیمی‌ترین دهانه‌های برخوردی شناخته شده روی زمین است. مطالعه‌ای در سال ۲۰۱۴ در مجله Terra Nova نشان داد که شاید این یک سیارک نبوده که حوضه را ساخته است، بلکه یک دنباله‌دار غول‌پیکر یا ترکیبی سنگی از تکه‌های سیارک و یخ بوده است. در ابعادی بین ۶ تا ۹ مایل قطر، این شی فضایی حدود ۱.۸ میلیارد سال پیش به زمین برخورد کرد. اکنون به دلیل فرسایش، دهانه تقریباً غیرقابل تشخیص است، اما صنعت معدن نیکل و آهن در آنجا شکوفا شده است. چوداس گفت: «چیزی که آن‌ها واقعاً استخراج می‌کنند، باقی مانده سیارک‌ها است.»
بر اساس پایگاه داده Earth Impact Database، از ۴۴ دهانه بزرگ روی زمین که از برخورد سنگ‌های فضایی تشکیل شده اند، ۳۹ مورد از این برخورد‌ها بیش از ۱۰ میلیون سال پیش رخ داده است. تنها دهانه کارا کول در تاجیکستان است که کمتر از ۵ میلیون سال پیش به زمین برخورد کرد. چوداس می‌گوید: «بسیاری از دهانه‌های بزرگ واقعا قدیمی هستند، زیرا در دوران اولیه شکل گیری منظومه شمسی، زباله‌های بیشتری در اطراف پرواز می‌کردند و برخورد‌ها بسیار بیشتر بود. اگر به ماه نگاه کنید، می‌بینید که با دهانه‌های زیادی پوشیده شده است. اگر اقیانوس‌ها و فرسایش‌ها نبودند، زمین به نیز به همین شکل دیده می‌شد.» او گفت، بنابراین احتمالاً برخورد‌های سیارکی بسیار بیشتری وجود داشته است و حتی موارد بسیار بزرگتر که ما اطلاعاتی در مورد آن‌ها نداریم.
منبع: livescience
ترجمه: مصطفی جرفی-فرارو