فرارو- دمنوش‌های گیاهی در فصل پاییز بیش از فصول دیگر مورد استفاده قرار می‌گیرند. حساسیت‌های فصلی و ابتلا به بیماری‌های ویروسی مثل سرماخوردگی و آنفولانزا در فصل پاییز شایع است. استفاده از دمنوش‌های گرم گیاهی تاثیر قابل توجهی در درمان و پیشگیری از چنین بیماری‌هایی در این فصل دارد. ترکیبات دارویی و طبع گرم برخی از گیاهان دارویی می‌تواند از سردی طبع افراد در فصول پاییز و زمستان بکاهد و به روند بهبودی بیماری آنها سرعت ببخشد.
به گزارش فرارو، در این مطلب به یکی دیگر از گیاهان دارویی پرداختیم که ممکن است در فصل سرد پاییز و زمستان به آن نیاز داشته باشید. گیاه دارویی کاکوتی با طبع گرم و خشک خود گیاهی معطر است که خواص دارویی زیادی دارد. در ادامه با ما همراه باشید تا با گیاه کاکوتی و خواص باورنکردنی آن آشنا شوید.
گیاه‌شناسی
کاکوتی با نام علمی Ziziphora tenuior گیاهی دارویی، یک ساله یا چندساله متعلق به خانواده بزرگ نعناعیان است. جالب است بدانید که در ایران ۴۹ جنس از تیره تعنا با چندگونه انتشاری پراکنده‌اند. گیاه یک ساله و خودرو کاکوتی به صورت بوته‌ای در مناطق مرتفع و سنگلاخی، کوهپایه‌ها و تپه‌های کنار مزارع می‌روید. گیاه کاکوتی در بسیاری از مناطق دنیا ازجمله غرب، مرکز و جنوب آسیا، دامنه‌های جنوبی رشته کوه هیمالیا، افغانستان، ترکیه، جنوب روسیه و ترکمنستان به صورت خودرو می‌روید. در ایران گیاه کاکوتی پراکنش وسیعی دارد. از شمال غرب تا ارتفاعات زاگرس جنوبی و بخش‌هایی از کرمان تا مناطقی از مرکز و شرق کشور رویش‌گاه این گیاه معطر دارویی است.
مشخصات ظاهری
در طبیعت کاکوتی را به‌راحتی می‌توان از طریق عطر منحصر به فردش تشخیص داد. ساقه این گیاه از پایین منشعب و از شاخ و برگ پوشیده است. برگ‌های گیاه کرک‌دار و سبز کمرنگ هستند. گل‌ها نیز به صورت متراکم است که به رنگ‌های سفید، قرمز و ارغوانی در اردیبهشت و خرداد ماه ظاهر می‌شوند.
تاریخچه استفاده از گیاه کاکوتی
در مصر از گیاه کاکوتی برای مومیایی کردن استفاده می‌کردند. کاکوتی از گذشته‌های دور در بسیاری از مناطق دنیا به عنوان آنتی بیوتیک و ضد عفونی کننده کاربرد داشته است. حکیمان از قدیم مصرف کاکوتی را برای درمان بیماری‌هایی مثل آشفتگی روحی، بی‌خوابی، یبوست، عفونت‌های کبدی، تشنج، تب برفکی و سرفه و سرماخوردگی موثر می‌دانستند. سربازان در جنگ جهانی اول روغن کاکوتی را به عنوان یک ماده ضد میکروب روی پوست می‌زدند.
اسامی محلی گیاه کاکوتی
گیاه کاکوتی در مناطق مختلف به اسامی متفاوتی شناخته می‌شود. داغ نعناسی، پونه کوهی، پیدم کوهی، کاکاتو، اشتو، کهلیک اوتی و آنخ یا آنوخ ازجمله اسامی محلی گیاه کاکوتی هستند.
طبع و طعم کاکوتی
گیاه کاکوتی ازجمله گیاهان با طبع گرم و خشک است. همه گیاهانی که از تیره نعناعیان باشند، دارای این طبع هستند. کاکوتی تا حدی خواص نعناع را دارد. عطر و طعم آن شبیه به آویشن، مرزنجوش و پونه است. مصرف بیش از حد کاکوتی برای افرادی که دارای مزاج گرم و خشک هستند، توصیه نمی‌شود.
ترکیبات موجود در گیاه کاکوتی
کاکوتی حاوی مقادیر بالایی از کلسیم، پتاسیم، منیزیم، تانن، فیبر، تیمول و پلی‌فنول‌هاست. این گیاه دارویی خاصیت ضد ویروسی، ضد‌باکتریایی و آنتی‌اکسیدانی قوی دارد.
کاربرد کاکوتی
کاکوتی علاوه‌بر اینکه گیاهی دارویی است، در صنایع مختلف ازجمله ساخت انواع عطر و ادکلن، خوشبو کننده‌های هوا، طعم دهنده‌ها، دارو‌های ضد عفونی، نگه‌دارنده‌های مواد غذایی و... کاربرد دارد. از گیاه کاکوتی در طب سنتی به صورت عرق گیاهی، دمنوش، شربت و ادویه استفاده می‌شود. در برخی از مناطق کشور پودر کاکوتی را روی پنیر، ماست یا دوغ می‌ریزند تا علاوه‌بر تعادل طبع طعم مطبوعی به این گونه لبنیات بدهند.
خواص گیاه دارویی کاکوتی
کاکوتی در طب نوین برای درمان اختلالات گوارشی مانند اسهال و دل‌پیچه کاربرد دارد. این گیاه دارویی برای رفع سرماخوردگی و کاهش علائم آزار دهنده آن مانند گلودرد و سرفه مورد استفاده قرار می‌گیرد. طبق تحقیقات اخیر گیاه کاکوتی دارای اثرات ضد تومور است و از رشد تومور بدخیم و سرطانی تا حد قابل توجهی جلوگیری می‌کند. اما این گیاه دارویی در طب سنتی جایگاه مهمی دارد.
کاکوتی مانند مورفین ضد درد است
عصاره هیدروالکلی کاکوتی همانند مورفین دارای اثرات ضد درد است. تحقیقات اخیر نشان دادند که ترکیباتی مانند کارواکرول، فلاونوئید و استروئید در گیاه کاکوتی می‌تواند باعث کاهش درد شود. در علم پزشکی پی بردند که ترکیبات موجود در گیاه کاکوتی مانند "پولگون" با مهار آزادسازی اسیدآراشیدونیک و جلوگیری از سنتز پروستاگلاندین و فعال کردن سیستم اپیوئیدی می‌تواند موجب کاهش انواع درد‌ها در بدن شود.
کاکوتی خلط‌آور و ضد سرفه
بیشتر بیماری‌های ویروسی مثل سرماخوردگی، آنفولانزا و کرونا با گلودرد و سرفه همراه هستند. سرفه‌های مداوم باعث خشکی گلو می‌شود و علائم آزاردهنده را تشدید می‌کند. در این موقع نوشیدن مایعات گرم می‌تواند تا حدی علائم را کاهش بدهد. پیشنهاد ما استفاده از دمنوش گیاه کاکوتی است. کاکوتی خاصیت خلط‌آور و ضد التهاب دارد؛ در نتیجه می‌تواند برای کاهش التهاب گلو و رفع سرفه موثر باشد.
درمان نفخ و مشکلات گوارشی با کاکوتی
گیاه کاکوتی در طب سنتی برای درمان مشکلات گوارشی ازجمله درد و ورم معده استفاده می‌شود. این گیاه خاصیت ضد میکروب دارد و مقوی معده است. برای درمان دل‌پیچه، اسهال و نفخ معده می‌توانید کمی از پودر برگ‌های خشک کاکوتی را به عنوان طعم دهنده به ماست، دوغ و حتی انواع غذا‌ها اضافه کنید. برای درمان اسهال توصیه می‌شود از عرق کاکوتی استفاده کنید. کاکوتی برای هضم بهتر غذا نیز مفید است. بهتر است دمنوش گیاه کاکوتی را پس از غذا بنوشید.
کاکوتی گیاهی با خواص آنتی‌اکسیدانی بالا
آزمایشات متعدد قدرت آنتی‌اکسیدانی بالای گیاه کاکوتی را تائید می‌کنند. آنتی‌اکسیدان‌های موجود در ترکیبات این گیاه نقش مهمی در عملکرد سیستم ایمنی ما دارند. این مواد رادیکال‌های آزادی را که ناشی از مصرف انرژی است، از بدن پاک می‌کنند. اگر رادیکال‌های آزاد در بدن باقی بمانند، می‌توانند به جدار سلول‌ها آسیب برسانند و موجب مرگ سلولی شوند. آنتی‌اکسیدان‌های موجود در گیاه کاکوتی محیط بدن را از سموم ناشی از مصرف انرژی در سلول‌ها پاک می‌کنند. همچنین ترکیبات آنتی اکسیدانی این گیاه دارویی خاصیت ضد توموری دارد و می‌تواند جلوی رشد برخی از تومور‌های بدخیم و غدد سرطانی را بگیرد.
کاکوتی می‌تواند برای تسکین علائم روماتیسم مفصلی مفید باشد
آرتریت روماتوئید یا روماتیسم مفصلی یک نوع بیماری خودایمنی است که موجب درد و التهاب مفاصل بدن به‌خصوص مفاصل زانو، پا‌ها و دست‌ها می‌شود. متاسفانه تاکنون علم پزشکی نتوانسته است به طور کامل درمانی را برای این نوع بیماری کشف کند؛ اما روش‌هایی برای کاهش التهاب و درد بیماری روماتیسم مفصلی پیشنهاد شده است. یکی از این روش‌ها تغذیه مناسب است. معمولا غذا‌های دارای طبع سرد علائم بیماری را تشدید می‌کنند. گیاه دارویی کاکوتی علاوه‌بر اینکه طبع گرم و خشک دارد، دارای خاصیت ضد التهابی نیز هست. از گذشته تا به امروز در طب سنتی این گیاه دارویی برای تسکین درد و کاهش التهاب مفاصل در بیماری روماتیسم مفصلی تجویز می‌شده است.
کاکوتی ممکن است برای افراد دیابتی مفید باشد
تحقیقات اخیر نشان دادند که عصاره هیدروالکلی گیاه کاکوتی سبب افزایش ترشح انسولین و سپس کاهش قند خون در موش‌های دیابتی نوع ۱ شده است. این کاهش قند خون با افزایش تعداد سلول‌های بتا در پانکراس پس از مصرف عصاره هیدروالکلی گیاه کاکوتی همراه بود. پس به نظر می‌رسد که گیاه کاکوتی علاوه‌بر خاصیت ضد‌التهابی و آنتی‌اکسیدانی موجب کاهش قند خون نیز می‌شود. این آزمایش تاکنون به طور مستقیم روی انسان انجام نگرفته است. شاید گیاه کاکوتی تاثیر قابل قبولی در کاهش میزان قند خون افراد دیابتی داشته باشد.
خواص گیاه کاکوتی برای قاعدگی
یکی دیگر از فواید کاکوتی خاصیت قاعده‌آوری طبیعی این گیاه است. در طب سنتی از گیاه کاکوتی برای تنظیم دوره قاعدگی و کاهش علائم آن استفاده می‌شود. خاصیت ضد‌التهابی و ضد دردی گیاه به تسکین درد‌های ناشی از دوران قاعدگی ازجمله کمر درد و درد زیر شکم کمک می‌کند. استفاده از عرق کاکوتی یا دمنوش این گیاه با مقداری نبات می‌تواند برای کاهش درد‌های قاعدگی موثر باشد.
گیاه کاکوتی آرامش‌دهنده است
تحقیقات اخیر نشان دادند که گیاه کاکوتی دارای ترکیباتی است که می‌تواند از افسردگی جلوگیری کند و موجب آرامش اعصاب شود. ترکیباتی، چون لیتیوم و تریپتوفان در بافت گیاه کاکوتی وجود دارد که هر دو در بهبود خلق و خو نقش مهمی دارند. طبق گفته محققین اثرات ضد افسردگی گیاه کاکوتی به دلیل افزایش انتقال دهنده‌های عصبی سروتونژیک است. همچنین ترکیبات آروماتیک کاکوتی موجب کاهش عوارض تنش‌های روانی، عصبی و اضطراب می‌شود.
کاکوتی برای کاهش کلسترول بد مفید است
گیاه کاکوتی سطح کلسترول خون را تنظیم می‌کند. برخی از تحقیقات انجام شده حاکی از آن است که کاکوتی تاثیر به‌سزایی در کاهش کلسترول و تری گلیسیرید دارد. ممکن است وجود ترکیباتی مانند تیمول و کارواکرول موجب فعالیت آنزیم‌ها برای سنتز کلسترول خوب و کاهش کلسترول بد شوند.
فواید دیگر گیاه دارویی کاکوتی
• طبق تحقیقات اولیه گیاه کاکوتی دارای خواص ضد تشنج است.
• این گیاه دارویی خاصیت ضد میکروبی قوی دارد؛ درنتیجه می‌تواند برای رفع میکروب معده موثر باشد.
• ممکن است با آغشته کردن پنبه به دمنوش غلیظ کاکوتی و قرار دادن آن در حفره بینی خونریزی بینی قطع شود.
• از گذشته در طب سنتی گیاه کاکوتی را برای درمان مشکلات جنسی، ناباروری و ناتوانی جنسی موثر می‌دانستند.
• یکی دیگر از تاثیرات درمانی گیاه کاکوتی درمان اسهال است.
• کاکوتی می‌تواند برای درمان جوش و آکنه پوست صورت مفید باشد.
• می‌توانید برای ضد عفونی کردن و خوشبو کردن دهان از جوشانده خنک کاکوتی استفاده کنید.
• برای رفع تب، گرفتگی بینی و سردرد‌های ناشی از سرماخوردگی از بخور کاکوتی بهره ببرید.
• در طب سنتی از کاکوتی به عنوان گیاهی ضد بلغم نام می‌برند. برای رفع بلغم می‌توانید از دمنوش کاکوتی استفاده کنید.
عوارض مصرف بیش از حد گیاه کاکوتی و فرآورده‌های آن
• گیاه کاکوتی قاعده‌آور است؛ در نتیجه خطر سقط جنین در دوران بارداری را افزایش می‌دهد.
• مصرف کاکوتی در دوره بارداری بر جذب آهن بدن تاثیر منفی می‌گذارد.
• مصرف بیش از حد فرآورده‌های کاکوتی در بلند مدت ممکن است موجب ابتلا به فشار خون بالا شود.
• برخی از افراد ممکن است با مصرف این گیاه دچار علائمی آزار دهنده شوند که منشا آن حساسیت با کاکوتی است.