رصد محیط کسب‌وکار ایران در ۶ فصل پیاپی نشان می‌دهد کرونا همچنان عاملی مخرب بر بسیاری از فعالیت‌های اقتصادی است. گزارش‌های پایش محیط کسب‌وکار در فاصله بهار ۱۳۹۹ تا تابستان ۱۴۰۰، حکایت از فشار بالای پاندمی بر کسب‌وکار‌هایی نظیر «هتل‌داری» و «املاک و مستغلات» دارد. خدمات مالی و بیمه هم کمترین ضربه را از این همه‌گیری دریافت کرده است.
به گزارش دنیای‌اقتصاد، اثر کرونا بر بنگاه‌ها دوباره در حال افزایش است. شواهد گزارش‌های ۶ گانه «پایش ملی محیط کسب‌وکار» در فاصله بهار ۱۳۹۹ تا تابستان ۱۴۰۰ نشان می‌دهد که نمره اثرپذیری فعالیت‌های اقتصادی از کرونا پس از کاهش در پاییز و زمستان گذشته، از ابتدای امسال دوباره روند صعودی را در پیش گرفته است.
در بین ۳۱ استان کشور، اردبیل با اختلاف در همه ۶ فصل گذشته، صدرنشین جدول مناطق مختلف کشور از منظر بیشترین تاثیرپذیری از کرونا بوده است. نمره اثرپذیری از کرونا در فعالیت‌های اقتصادی در حالی در بهار ۱۳۹۹ روی ۱۰/ ۷ قرار داشت که پس از نزول طی سه فصل بعد، در زمستان ۱۳۹۹ به ۰۳/ ۶ رسید. با این حال طی بهار و تابستان ۱۴۰۰ فشار کرونا بر تولید و خدمات بیشتر شد و نمره را دوباره به سطح ۴۴/ ۶ بازگرداند.
به نظر می‌رسد فشار ناشی از قرنطینه بر برخی از اصناف و واحد‌های تولیدی در کنار کاهش دسترسی به قطعات و مواد اولیه، افزایش هزینه خرید مواد و قطعات از خارج در کنار کاهش دریافت سفارش و افت درآمد‌ها بر اثر تعطیلی یا رکود کسب‌وکار‌ها موجب شده است تا از دو سو تولید و مصرف صنعتی و خدماتی کاهش یابد و فشار بر بنگاه‌ها به سطح قابل‌توجهی برسد.
با اینکه نمره اثرپذیری فعالیت‌های اقتصادی از کرونا در تابستان ۱۴۰۰ هنوز با بهار ۱۳۹۹ فاصله دارد، این احتمال وجود دارد که سیاستگذاری‌ها نتواند پوشش مناسبی برای بنگاه‌های اقتصادی ایجاد کند. در عین حال به نظر می‌رسد، سیاستگذار پس از گذشت حدود ۲ سال از آغاز فراگیری پاندمی کرونا، درس‌های لازم را در خصوص نحوه مقابله با کرونا و کاهش اثرات اقتصادی این پدیده نیاموخته است؛ ازاین‌رو صنایع، کماکان خود را در مقابل این وضعیت بی دفاع می‌بیند.
شکنندگی صنایع مقابل کرونا خود را پیش‌تر در برخی گزارش‌های ماهانه شامخ (شاخص مدیران خرید) یا گزارش‌های تولید کالا‌های منتخب صنعتی، معدنی و پتروشیمی نشان داده بود. کسب نمرات بیش از ۸ (۱۰ بدترین نمره است) هم در سطوح بنگاه‌ها و رشته فعالیت‌ها و هم در سطح استان‌ها در ۶ گزارش «پایش ملی محیط کسب‌وکار» در فاصله ابتدای ۱۳۹۹ تا تابستان ۱۴۰۰، دو شاهدی هستند که تا حدی این گزاره را تایید می‌کنند.
در بهار ۱۳۹۹ بنگاه‌های مرتبط با «فعالیت‌های اداری و خدمات پشتیبانی شامل آژانس‌های توریستی و مسافرتی، موسسات حمل مسافر و موسسات کرایه لوازم، ابزار و ماشین‌آلات» بدترین وضعیت را تجربه کردند و با کسب نمره ۷۲/ ۸ فشار بالایی را از بیماری کرونا متحمل شدند. بعد از این بخش، «تامین جا و غذا شامل هتل ها، اقامتگاه‌ها و رستوران‌ها و تالار‌های پذیرایی» با نمره ۷۰/ ۸ و سپس «سایر فعالیت‌های خدماتی» شامل «تعمیرات رایانه و کالا‌های شخصی و خانگی، آرایشگاه ها، شست‌وشو و خشکشویی منسوجات و خدمات سونا، ماساژ و گرمابه» با نمره ۴۶/ ۸ بیشترین آسیب را از شیوع ویروس کرونا در بهار ۱۳۹۹ تجربه کردند.
در تابستان ۱۳۹۹، فعالیت‌های خدماتی شامل «تعمیرات رایانه و کالا‌های شخصی و خانگی، آرایشگاه ها، شست‌وشو و خشکشویی منسوجات و خدمات سونا، ماساژ و گرمابه» با نمره ۴۵/ ۸ بدترین وضعیت را در نتیجه شیوع بیماری تجربه کردند و پس از آن، «تامین جا و غذا شامل هتل ها، اقامتگاه ها، رستوران‌ها و تالار‌های پذیرایی» با نمره ۱۴/ ۸ در رده بعدی قرار داشتند. پس از این دو بخش هم «فعالیت‌های اداری و خدمات پشتیبانی شامل آژانس‌های توریستی و مسافرتی، موسسات حمل مسافر و موسسات کرایه لوازم، ابزار و ماشین‌آلات» وضعیتی ناخوشایند را تجربه کردند.
در پاییز ۱۳۹۹ هم «فعالیت‌های اداری و خدمات پشتیبانی شامل آژانس‌های توریستی و مسافرتی، موسسات حمل مسافر و موسسات کرایه لوازم، ابزار و ماشین‌آلات» با نمره ۸۵/ ۸ بدترین وضعیت را تجربه کردند و بعد از آن بخش «تامین جا و غذا شامل هتل ها، اقامتگاه ها، رستوران‌ها و تالار‌های پذیرایی» با نمره ۵۸/ ۸ و «هنر، سرگرمی و تفریح» با نمره ۹۳/ ۷ شرایط نامناسبی را گزارش کردند.
در زمستان ۱۳۹۹ که ظاهرا کرونا اثری کمرنگ‌تر از همیشه داشت، «فعالیت‌های تامین جا و غذا شامل هتل ها، اقامتگاه‌ها و رستوران‌ها و تالار‌های پذیرایی» با نمره ۳۱/ ۸ بدترین بخش گزارش شده بود و «فعالیت‌های اداری و خدمات پشتیبانی شامل آژانس‌های توریستی و مسافرتی، موسسات حمل مسافر و موسسات کرایه لوازم، ابزار و ماشین‌آلات» با نمره ۸ وضعیت بدی را تجربه کردند. «سایر فعالیت‌های خدماتی» با نمره ۷۵/ ۷ در رده بعدی بیشترین تاثیرپذیری از کرونا در زمستان ۱۳۹۹ قرار داشت.
در دو فصل ابتدایی سال ۱۴۰۰ وضعیت تغییر کرده و «املاک و مستغلات» به عنوان بخش‌هایی که بیشترین اثر را از فراگیری کرونا پذیرفت، شرایطی نامناسب را برای فعالیت اقتصادی گزارش کرد. در بهار ۱۴۰۰ بخش «املاک و مستغلات» با کسب نمره ۹۸/ ۷ بالاترین تاثیر را از بیماری کرونا تجربه کرد. پس از این بخش، «سایر فعالیت‌های خدماتی» با نمره ۸۹/ ۷ و «فعالیت‌های تامین جا و غذا شامل هتل ها، اقامتگاه‌ها و رستوران‌ها و تالار‌های پذیرایی» با نمره ۷۷/ ۷ در بدترین شرایط ممکن بین همه فعالیت‌های اقتصادی جای داشتند.
در تابستان ۱۴۰۰ هم دوباره بخش «املاک و مستغلات» با کسب نمره ۴۹/ ۸ بالاترین تاثیر را از بیماری کرونا پذیرفتند و سپس بخش «اداری و خدمات پشتیبانی» با ۲۴/ ۸ و «فعالیت‌های تامین جا و غذا شامل هتل ها، اقامتگاه‌ها و رستوران‌ها و تالار‌های پذیرایی» با نمره ۸۹/ ۷ بدترین شرایط را نسبت به سایر صنایع و بخش‌ها تجربه کردند.
رصد گزارش‌های «پایش ملی محیط کسب‌وکار» از وضعیت بهتر در برخی رشته فعالیت‌ها و صنایع خبر می‌دهد. برای نمونه وضعیت بخش مالی و بیمه در تمام ۶ گزارش اخیر مناسب بوده یا در ردیف اول یا دوم از نظر کمترین تاثیرپذیری قرار داشته است.
گزارش بهار ۱۴۰۰ نشان می‌دهد، «بخش مالی و بیمه» با نمره ۴۵/ ۳ کمترین تاثیر را در تمام ۶ گزارش کسب کرده و گویای وضعیتی است که در آن، شبکه بانکی یا مجموعه‌های بیمه اثری به مراتب کمتر از ۱۷ رشته فعالیت‌های دیگر را از بیماری کرونا پذیرفته اند. بعد از این بخش، «فعالیت‌های مرتبط با سلامت انسانی و خدمات اجتماعی» قرار دارند که همواره در ردیف بخش‌هایی بوده‌اند که در نتیجه کرونا آسیب کمتری دیده‌اند. پس از این بخش‌ها «استخراج از معادن» بوده که همواره در ردیف فعالیت‌هایی قرار داشته که اثر کمتری از کرونا دریافت کرده است.
«آبرسانی، مدیریت پسماند، فاضلاب و فعالیت‌های تصفیه» از دیگر بخش‌هایی بوده که اثر کمتری از کرونا دریافت کرده است.
وضعیت کرونا در استان‌ها به چه ترتیبی است؟ شواهد گزارش‌های «پایش ملی محیط کسب‌وکار» گویای تاثیر زیاد همه‌گیری کرونا روی بنگاه‌های اقتصادی پنج استان اردبیل (۸۸/ ۷)، خراسان‌جنوبی (۵۴/ ۷)، خراسان شمالی (۲۷/ ۷)، گلستان (۱۶/ ۷) و کهگیلویه و بویراحمد (۱۶/ ۷) در تابستان ۱۴۰۰ بوده است. در بهار ۱۴۰۰ نیز بنگاه‌های اقتصادی پنج استان اردبیل (۲۳/ ۸)، خراسان جنوبی (۸۲/ ۷)، خراسان شمالی (۵۱/ ۷)، آذربایجان غربی (۲۶/ ۷) و آذربایجان شرقی (۲۵/ ۷) بدترین تاثیر را از کرونا دریافت کرده اند.
در زمستان ۱۳۹۹ هم بنگاه‌های اقتصادی پنج استان اردبیل (۳۳/ ۸)، خراسان جنوبی (۲۳/ ۷)، کردستان (۰۶/ ۷)، چهارمحال و بختیاری (۸۶/ ۶) و گلستان (۸۲/ ۶) وضعیت بدتری را نسبت به سایر استان‌ها تجربه کرده اند. در پاییز ۱۳۹۹ که فشار کرونا ظاهرا کمرنگ بود هم بنگاه‌های اقتصادی پنج استان اردبیل (۸۸/ ۷)، کرمانشاه (۵۸/ ۷)، مازندران (۴۴/ ۷)، لرستان (۳۴/ ۷) و آذربایجان غربی (۲۴/ ۷) بیشترین تاثیرپذیری را از کرونا گزارش کرده اند. در تابستان ۱۳۹۹ شواهد موجود از تاثیر شدیدتر کرونا بر بنگاه‌های اقتصادی پنج استان اردبیل (۷۵/ ۸)، ایلام (۷۲/ ۷)، لرستان (۵۸/ ۷)، خوزستان (۴۷/ ۷) و مرکزی (۴۶/ ۷) خبر می‌دهد.
در بهار ۱۳۹۹ نیز که نخستین فصل از تهیه گزارش از میزان اثرپذیری کرونا بر فعالیت‌های اقتصادی و صنایع بوده است، پنج استان اردبیل (۵۵/ ۸)، هرمزگان (۴۴/ ۸)، خوزستان (۱۵/ ۸)، خراسان شمالی (۰۰/ ۸) و چهارمحال و بختیاری (۹۶/ ۷) اعلام کرده اند شدیدترین ضربه را در نتیجه کرونا در واحد‌های اقتصادی خود تجربه کرده اند. بررسی «دنیای‌اقتصاد» از ۶ گزارش مختلف پایش محیط کسب‌وکار طی ۶ فصل اخیر نشان می‌دهد که بنگاه‌ها در سطح استانی در تابستان ۱۳۹۹ بدترین وضعیت را تجربه کرده اند؛ به طوری که در بین ۳۱ استان، ۱۱ استان نمره بالاتر از ۷ و ۲۹ استان نمره بیشتر از ۶ را گزارش کرده اند.
استان‌های معدودی موفق شده اند بنگاه‌های خود را در مقابل همه‌گیری مصون کنند تا با اقدامات خود یا با مهار کرونا، فشار کمتری به صنایع وارد شود. داده‌های آخرین گزارش‌های «پایش ملی محیط کسب‌وکار» نشان می‌دهد که تاثیر همه‌گیری کرونا روی بنگاه‌های اقتصادی پنج استان خراسان رضوی (۴۵/ ۵)، قزوین (۴۷/ ۵)، مرکزی (۷۹/ ۵)، مازندران (۸۳/ ۵) و آذربایجان شرقی (۰۷/ ۶) در تابستان ۱۴۰۰ کمتر از سایر استان‌ها یا میانگین کشور بوده است.
در بهار ۱۳۹۹ این استان‌ها به ترتیب شامل مرکزی (۹۳/ ۴)، سمنان (۹۹/ ۴)، اصفهان (۴۷/ ۵)، زنجان (۵۶/ ۵) و خراسان رضوی (۷۴/ ۵) بوده اند. در زمستان ۱۳۹۹ به عنوان بهترین فصل در ۱۸ ماه گذشته، استان‌های اصفهان (۱۴/ ۵)، البرز (۲۳/ ۵)، مرکزی (۲۸/ ۵)، آذربایجان شرقی (۶۱/ ۵) و سمنان (۷۵/ ۵) آسیب کمتری را از کرونا پذیرفته اند. در پاییز ۱۳۹۹ که کرونا در حال فروکش کردن بوده و اقتصاد آرام‌آرام خود را با شرایط جدید وفق داده، استان‌های سمنان (۰۴/ ۵)، خراسان جنوبی (۲۲/ ۵)، قم (۲۹/ ۵)، البرز (۴۱/ ۵) و قزوین (۶۹/ ۵) کمترین تاثیر را از کرونا گزارش کرده اند.
به همین ترتیب در تابستان ۱۳۹۹، پنج استان سمنان (۳۱/ ۵)، قم (۸۹/ ۵)، فارس (۱۲/ ۶)، قزوین (۱۳/ ۶) و اصفهان (۱۴/ ۶) کمترین تاثیر را از همه‌گیری و مسائل آن در اقتصاد تجربه کرده اند. سرانجام هم در بهار ۱۳۹۹ استان‌های سمنان (۷۶/ ۵)، قم (۸۵/ ۵)، زنجان (۹۳/ ۵)، مرکزی (۹۸/ ۵) و فارس (۵۵/ ۶) وضعیتی نسبتا بهتر از سایر استان‌ها داشته و به نسبت بنگاه‌های آن‌ها تاثیرات کمتری از کرونا گرفته اند. مرور این شواهد نشان می‌دهد سمنان یکی از استان‌هایی است که به دلایل مختلف توانسته بنگاه‌های خود را در مقابل همه‌گیری با فشار کمتری مدیریت کند.