فرارو- پیمان خراسانی؛ گیاه بنت‌قنسول به دلیل داشتن برگهای رنگارنگ، یکی از گیاهان محبوب و پرطرفدار برای تزیین خانه، در روز‌های پایانی فصل پاییز، شب یلدا و تعطیلات کریسمس است. این گیاه جز گیاهان روز کوتاه است که از اواسط پاییز تا اوایل زمستان، به گل می‌نشیند. گیاه بنت‌قنسول، ایده‌آل‌ترین هدیه برای تبریک شب یلدا و کریسمس است. در این مطلب به معرفی، نحوه پرورش و نگهداری و تکثیر گیاه بنت قنسول می‌پردازیم.
به گزارش فرارو؛ گیاه بنت‌قنسول یا سرخ‌برگه، با نام‌های انگلیسی Poinsettia و Flower of Christmas به ترکی Atatürk çiçeği و نام علمی Euphorbia pulcherrima، از خانواده Euphorbiaceae است. گیاه بنت قنسول بومی مناطقی از مکزیک، گواتمالا و آمریکای مرکزی است. امروزه بیش از صد رقم گونه بنت قنسول مورد توجه گیاه شناسان و گلخانه‌داران قرار گرفته است. این ارقام از نظر اندازه و تنوع رنگ برگ‌ها با یکدیگر متفاوتند.
مشخصات ظاهری گیاه
گیاه بنت قنسول به دلیل گل‌های کوچک زرد رنگی که در وسط آن‌ها به صورت خوشه‌ای در آمده‌اند و توسط برگهای گلبرگ‌مانند (کاسبرگ) و معمولا قرمز رنگ احاطه شده‌اند، طرفداران زیادی را به خود جذب کرده است. این درختچه، در آب و هوای گرم و مرطوب می‌تواند در فضای باز کاشته شود. در نتیجه در شهر‌های جنوبی کشورمان، که به ندرت دمای هوا در زمستان به زیر صفر می‌رسد، قابلیت نگهداری در حیاط خواهد داشت. ارتفاع گیاه بنت قنسول در فضای باز، تا پنج متر هم می‌رسد. این گیاه در آب و هوای سرد و محیط گلدان، بیشتر از یک متر رشد نخواهد کرد. برگهای سبز تیره گیاه، پهن و بیضی شکل است.
کاسبرگ‌های قرمز، عنابی، صورتی، آبی و سفید گیاه معمولا در اواسط پاییز نمایان می‌شوند. اکثر افراد تصور می‌کنند که این کاسبرگ‌ها گل‌های گیاه هستند، اما گل‌های واقعی بسیار کوچک و به رنگ زرد می‌باشد. ساقه‌های گیاه بنت قنسول بسیار نازک و شکننده است. به همین دلیل مقاومتی در برابر باد‌های پاییزی نخواهند داشت. در صورت ایجاد بریدگی یا قطع شاخه و برگ گیاه بنت قنسول، شیره‌ای سفید رنگ از آن خارج می‌شود که در صورت تماس با دست، ممکن است باعث تورم و خارش پوست شود.
بنت‌قنسول در فرهنگ‌ها و باورها
گیاه بنت قنسول نام Poinsettia را از دولتمرد، روانپزشک و گیاه شناس آمریکایی، جوئل رابرتز پوینست گرفته است، که این گیاه را در قرن نوزدهم از مکزیک به ایالات متحده آمریکا برد و آن را گسترش داد.
دلیل نامگذاری گیاه به بنت قنسول این است که، در سال ۱۸۶۰ این گیاه به مصر برده شد و در آن جا به Bent El Consul به معنی "دختر سفیر" معرفی گردید که به سفیر ایالات متحده در مکزیک اشاره دارد. همین نام با تغییراتی اکنون در زبان فارسی به شکل بنت قنسول استفاده می‌شود.
Atatürk çiçeği به عنوان یک گیاه زینتی، مورد علاقه مصطفی کمال آتاتورک در ترکیه بود. نام گل آتاتورک به پیشنهاد گیاه شناسان در کشت آن به ترکی به این گیاه داده شده است.
تمدن معروف به ازتک در مکزیک، معتقد بودند که شیره سفید رنگ این گیاه در درمان تب موثر است. همچنین آن‌ها برای تولید رنگ قرمز یا بنفش از برگچه‌های قرمز گیاه بنت‌قنسول استفاده می‌کردند. به زبان بومی ازتک‌ها، Cuetlaxochitl نام دیگر این گیاه بود. این نام به معنای گلی است که در پسامد‌ها یا در خاک‌ها می‌روید.
در گواتمالا، از شیره گیاه بنت قنسول به عنوان گیاه دارویی برای درمان دندان درد و استفراغ استفاده می‌شد. بومیان گواتمالا و مکزیک شیره این گیاه را برای از بین بردن مو‌های زائد موثر می‌دانند.
گیاه بنت قنسول به دلیل داشتن برگهای قرمز تیره و سبز، در آیین مسیحیت به طور گسترده‌ای برای تزئین کلیسا‌ها در تعطیلات کریسمس مورد استفاده قرار می‌گیرد. به همین دلیل در کشور‌های اروپایی، با نام ستاره کریسمس یا گل کریسمس معروف شده است. الگوی برگ گل که به شکل ستاره است، نشان دهنده ستاره بیت اللحم و رنگ قرمز آن نماد از خونی است که در زمان مصلوب شدن حضرت مسیح (ع) جریان داشت.
طبق افسانه‌ای مربوط به قرن ۱۶ میلادی، در شب کریسمس دختر فقیری به نام ماریا، گیاهان هرز کنار جاده را به عنوان هدیه به محراب کلیسا تقدیم می‌کند و بر اثر معجزه‌ای، گل‌هایی قرمز، از آن گیاهان هرزِ چیده شده می‌روید. طبق باورها، آن گیاه معجزه‌گر احتمالا گیاه بنت قنسول بوده است. جالب است بدانید که در کشور آمریکا، ۱۲ دسامبر را روز ملی گیاه بنت قنسول معرفی کرده‌اند.
به نظر می‌رسد که گیاه بنت قنسول از کشور‌های عربی حاشیه خلیج فارس به ایران رسیده است، چرا که درختچه آن امروزه در اکثر فضای سبز شهر‌های جنوبی کشور کاشته می‌شود. ارقام دیگری از گیاه بنت قنسول احتمالا از اروپا یا ترکیه وارد ایران شده است.
اصول نگهداری و پرورش گیاه بنت قنسول
گیاه بنت قنسول، گیاهی نامیرا است. با نگهداری اصولی این گیاه، هر ساله، با شروع فصل سرما، شاهد گلدهی آن خواهید بود.
خاک: برای کاشت گیاه بنت‌قنسول در گلدان، بهتر است از خاکی استفاده کنید که زهکش کافی داشته باشد. خاکی با ترکیب پیت ماس و پرلیت یا خاک برگ، کوکوپیت و پرلیت می‌توان استفاده کرد. همچنین خاکی با ترکیب ماسه دانه ریز رودخانه به همراه کودبرگ جنگلی برای کاشت پیشنهاد می‌شود. قبل از پر کردن گلدان از خاک، حتما کف گلدان سوراخ تخلیه آب ایجاد شود. در صورت کاشت گیاه در باغچه، خاک معمولی باغچه مناسب است.
آبیاری: گیاه بنت قنسول به آب کافی و خاک همیشه مرطوب نیاز دارد. دقت کنید که خاک مرطوب به معنای غرقابی شدن نیست. بهترین زمان آبیاری، هنگامی است که سطح خاک گلدان کمی خشک شده باشد. در نتیجه قبل از آبیاری خاک گلدان را به دقت بررسی کنید. آبیاری زیاد باعث پوسیدگی ریشه، ریزش و تغییر رنگ در برگ‌ها می‌شود. علاوه بر این، خشکی خاک، زرد شدن و ریزش برگ‌ها را موجب خواهد شد. هر نوبت آبیاری باید به گونه‌ای انجام شود که آب اضافی از ته گلدان خارج شود. خارج شدن آب از ته گلدان نشان از خاک مناسب و باز بوده حفره تخلیه آب ته گلدان است.
نور: گیاه بنت قنسول در محیط پر نور رشد بهتری خواهد داشت. اما گیاهانی که در فضای گلخانه پرورش یافتند، نسبت به نور مستقیم بسیار حساس هستند. بهترین محیط برای گیاهان بنت قنسول گلخانه‌ای، پشت پنجره جنوبی است. جایی که نور فیلتر شده خورشید از پشت پرده، حداقل سه ساعت بر گیاه بتابد. نور کم ممکن است موجب زردی و ریزش برگهای پایین گیاه شود. تاریکی محیط موجب کدر شدن برگچه‌های رنگین انتهای گیاه خواهد شد. اما در مناطق معتدل که تابستان‌های گرم و مرطوب و زمستان‌های خنک و معتدل دارند، بنت‌قنسول را می‌توان در پرنورترین قسمت باغچه کاشت. حتما به این نکته توجه کنید که باد‌های شدید، تمام شاخ و برگهای گیاه را از بین خواهد برد. بهتر است، گیاه را گوشه دیوار بکارید تا از صدمات ناشی از باد، مصون بماند.
دما: بهترین دما برای نگهداری از گیاه بنت قنسول خریداری شده از گلخانه، ۱۸ تا ۲۱ درجه سانتی‌گراد در روز و ۱۵ تا ۱۷ درجه سانتی‌گراد در شب است. هر چه دما از ۲۱ درجه بالاتر رود، عمر گل‌ها کوتاه‌تر خواهد شد. پس بهتر است گیاه را بعد از خرید، نزدیک به وسایل گرمایشی قرار ندهید.
رطوبت: گیاه بنت قنسول، بومی مناطق مرطوب و گرم است. در نتیجه تامین رطوبت به سلامتی و رشد گیاه کمک می‌کند. برای رطوبت رسانی به گیاه می‌توانید از غبارپاشی با اسپری آب، ایجاد جزیره در زیر گلدانی و دستگاه بخور سرد استفاده کنید. توجه داشته باشید که غبارپاشی را زمانی انجام دهید که بر روی گیاه سایه است.
کوددهی: بهتر است گیاه را هنگامی که به گُل نشسته، کود ندهید. کوددهی باید در فصل رشد گیاه، یعنی بهار و تابستان انجام گیرد. در صورتی که از گیاه خود در باغچه نگهداری می‌کنید، کمی کود پوسیده دام یا کود سه بیست برای تغذیه و رشد گیاه موثر است.. اگر گیاه را در محیط بسته و در گلدان پرورش می‌دهید، در ماه یک مرتبه، کمی کود سه بیست کفایت می‌کند.
تعویض گلدان: توصیه می‌شود که پس از خرید گیاه از گلفروشی و انتقال آن به منزل، تعویض گلدان انجام نگیرد. تمام گیاهان در صورت جابه‌جایی دچار شُک و آسیب می‌شوند. اگر تعویض گلدان اتفاق بیفتد، ممکن است گیاه از بین رفته یا زیبایی اولیه خود را از دست بدهد. بهتر است تعویض گلدان، پس از پایان عمر گل‌ها انجام گیرد. گیاه بنت قنسول با برگچه‌های قرمز، در گلدان سفید، زیبایی منحصربه فردی به محیط می‌دهد. گیاه بنت قنسول رشد سریعی دارد؛ در نتیجه لازم است هر یک یا دو سال، تعویض گلدان با یک تا دو سایز بزرگ‌تر از گلدان قبلی، صورت بگیرد.
هرس: فصل بهار و در پایان اردیبهشت ماه و در اواخر تابستان، برای تحریک جوانه‌زنی گیاه، سرشاخه‌ها را هرس کنید. همچنین برای کوتاه ماندن گیاه، هرس کردن لازم است. شکل و ظاهر گیاه، انبوه بودن شاخه‌ها، ازدیاد گل‌ها و اندازه بنت قنسول همه بستگی به نوع هرس کردن ما دارد.
این سوال مطرح می‌شود که برای گلدهی مجدد بنت قنسول در سال آینده چکار کنیم؟ گیاه بنت قنسول تنها در شرایطی به گل می‌نشیند که روز‌ها کوتاه و شب‌ها بلند شوند و دمای هوا از گرمی به سردی رود. این روش معمولا در گلخانه‌ها به صورت مصنوعی انجام می‌گیرد. بهترین کار برای نگهداری بنت قنسول تا سال آینده این است که، بعد از اتمام عمر گل‌ها و رسیدن گرمای هوا، گیاه را به محیط باز، ابتدا در سایه آفتاب و دور از نور مستقیم خورشید قرار دهید.
پس از عادت کردن گیاه به محیط بیرون، می‌توان گیاه را به مکان پر نورتری انتقال داد. روند عادت کردن گیاه به نور مستقیم، ممکن است یک تا سه ماه طول بکشد. نکاتی که برای نگهداری از گیاه ذکر شد، در محیط باز نیز باید تکرار شود. گیاه با سرد شدن هوا و رسیدن پاییز شروع به گلدهی خواهد کرد و برگچه‌های رنگی آن نمایان می‌شوند. بعد از رشد کامل برگچه‌ها، می‌توان گیاه را به محیط داخل، انتقال داد.
تکثیر گیاه بنت قنسول
تکثیر و ازدیاد بنت قنسول معمولا از طریق قلمه صورت می‌گیرد.
زمان مناسب تکثیر با قلمه، اوایل بهار تا اواخر تابستان است. ابتدا یک گلدان با سایز مناسب انتخاب کنید. ته گلدان باید سوراخ تخلیه آب وجود داشته باشد. سپس گلدان را با مخلوطی از پیت ماس و پرلیت یا کمپوست و پرلیت کاملا پر کنید و سطح آن را کمی فشار دهید تا بافت خاک فشرده شود. قلمه‌ها باید از قسمت‌های چوبی و قدیمی گیاه انتخاب شوند. هر قلمه با طول ۱۰ تا ۱۵ سانتی‌متر تهیه شود. معمولا پس از جداسازی قلمه، شیره‌ای از آن ترشح می‌شود. با فرو بردن قلمه در ماسه نرم یا زغال چوب، جریان شیره قلمه قطع خواهد شد. بهتر است برگهای اضافی و ابتدایی گیاه قطع شود؛ تا گیاه انرژی خود را بیشتر صرف ریشه‌زایی کند.
به منظور سرعت در ریشه‌زنی قلمه، می‌توانید انتهای قلمه را که درون خاک قرار می‌گیرد، با هورمون ریشه‌زایی آغشته کنید. این روش تنها شانس ریشه‌زنی قلمه را افزایش می‌دهد. سپس قلمه‌ها را درون بستر کشت فرو برید، به طوری که حداقل دو بند انگشت آن‌ها داخل خاک رود. در هر گلدان می‌توان دو تا سه قلمه کاشت. قلمه‌ها را آبیاری کنید و سطح خاک را همواره مرطوب نگه دارید. برای رشد بهتر قلمه‌ها، می‌توان نایلون شفافی بر روی بستر کشت قرار داد. با این کار شرایط گلخانه برای گیاه فراهم می‌شود. حتما چند روزنه برای تهویه گیاه، روی نایلون ایجاد کنید. قلمه‌ها معمولا بعد از یک تا دو ماه ریشه‌دار خواهند شد. بعد از جوانه‌زنی، گیاهان جدید را به گلدان مجزا منتقل کنید.
بیشتر بخوانید
آفات و مشکلات نگهداری گیاه بنت قنسول
آفات
شته، شپشک آردآلود و کپک خاکستری از جمله آفاتی هستند که معمولا به گیاه بنت قنسول هجوم می‌آورند. شته و شپشک آردآلود را می‌توان به راحتی با سموم مختلف از جمله سم ایمیداکلوپراید از بین برد. طبق دستور، به اندازه دو میلی لیتر با سرنگ از سم مورد نظر را با یک لیتر آب مخلوط کنید و طی سه هفته، هر هفته یک مرتبه زیر و روی برگهای گیاه را اسپری کنید.
هنگام استفاده حتما از دستکش و ماسک استفاده کنید. برای از بین بردن قارچ یا کپک خاکستری، دو راه پیشنهاد می‌شود. در صورتی که این آفت تنها یک یا چند برگ را مورد هجوم قرار داده، برگ‌ها را جدا کنید و از آبیاری زیاد گیاه بپرهیزید. اگر این قارچ به بیشتر قسمت‌های گیاه آسیب رسانده است، آن زمان حتما از محلول قارچ‌کش استفاده کنید.
مشکلات
دلیل رشد بیش از حد گیاه و کم پشت شدن آن: آبیاری نامنظم، نورکم، استفاده بیش از اندازه از کود شکری یا ازت، در زمان نامناسب هرس کردن و هرس کردن اشتباهی شاخه‌ها، از دلایل این مشکل است.
ریزش و زرد شدن برگهای پایین گیاه: آبیاری بیش از اندازه یا خشکی کشیدن گیاه، دو علت مهم این عارضه است. قبل از آبیاری، خاک گلدان را بررسی کنید. هر زمان که کمی از سطح خاک خشک بود، آبیاری انجام شود.
علت کم شدن رشد گیاه: کند شدن رشد گیاه و کوچک شدن برگ‌ها و جوانه‌های جدید، به دلیل کمبود مواد مغذی خاک است. برای رفع این مشکل، می‌توان خاک‌های سطحی گلدان را با خاک جدید و غنی عوض کرد. البته تعویض خاک و گلدان پس از رشد گیاه، هر ساله لازم است. در صورتی که فرصت تعویض گلدان ندارید، هر ماه از کود‌های مخصوص گیاهان آپارتمانی استفاده کنید.
علت تاخیر در گلدهی: کاهش درجه حرارت محیط، همراه با کوتاه شدن زمان روز، دو علت اصلی گلدهی گیاه بنت قنسول است. این گیاه روز کوتاه است. شرایط مورد نظر را می‌توان به روش‌های مصنوعی یا طبیعی، برای گلدهی گیاه انجام داد.
علت سوختگی کنار برگهای گیاه: کمبود کلسیم، استفاده بیش از اندازه از کود‌های دارای آمونیوم و تابش آفتاب سوزان در فصل تابستان، می‌توانند از علت‌های این مشکل باشند.
علت پیچ خوردگی برگهای گیاه بنت قنسول: پیچ خوردگی برگ‌ها در گیاه بنت قنسول یک شکل معمول است. اما گاهی تجمع آمونیوم در برگهای گیاه موجب پیچ خوردگی برگهای پایین و ایجاد نوار زرد رنگ بر روی برگ‌ها می‌شود. در استفاده از کود‌های نیتروژن‌دار نیز دقت لازم را به عمل آورید.
قیمت گیاه بنت قنسول: با توجه به ظاهر خوش‌رنگ برگ‌ها و پاییزی بودن بنت قنسول، هدیه مناسبی برای تبریک کریسمس و یا شب یلدا است. همچنین، حضور این گیاه در منزل یا محل کار، منظره‌ای گرم را به هوای سرد پاییزی محیط هدیه می‌دهد. اما قیمت این گیاه ممکن است کمی گران باشد. قیمت گیاه بنت قنسول بستگی به اندازه گیاه، نوع گیاه و جنس گلدان دارد. گلفروشی‌ها معمولا بنت‌قنسول را برای هدیه تزئین می‌کنند. در نتیجه قیمت آن کمی گران‌تر از نوع بدون تزئین است. ارزش تقریبی این گیاه بین ۱۰۰ هزار تومان تا ۳۰۰ هزار تومان می‌باشد. البته این گیاه را می‌توان با گلدان ساده، با قیمت کمتر از ۶۰ هزار تومان نیز تهیه کرد.