شرایط دشوار بانک مرکزی برای کنترل تلاطم ارزی

فرارو- در هفته جاری دوباره التهاب به بازار ایران بازگشت و شاهد افزایش قیمت انواع ارز به ویژه دلار بودیم. این افزایش قیمت نگرانی‌ها در جامعه را دو چندان کرده است. دوباره رسانه های تصاویری تکراری از تشکیل صف‌های طویل برای خرید ارز را منتشر کردند.

به گزارش فرارو، در روز‌های اخیر قیمت دلار در بازار آزاد از ۲۵ هزارتومان هم گذشت و بازهم نگرانی‌ها را درباره وضعیت بازار تشدید کرد. انتقادات از دولت و بانک مرکزی فراوان است که چرا قیمت ارز را کنترل نمی‌کند. افزایش قیمت دلار در سال جاری امر بی سابقه‌ای نیست و خرداد و تیر ماه نیز بازار ارز متلاطم شد. در آن مقطع دلیل اصلی تلاطم در بازار پایان محدودیت‌های کرونا و افزایش تقاضا برای ارز اعلام شد.

همچنین دولت در آن زمان از اینکه صادرکنندگان دلار‌های ناشی از صادرات را به کشور باز نمی‌گرداننند به شدت انتقاد کرد. رییس جمهور این دسته را "خائن" نامید. به هر صورت پس از تلاطم خرداد و تیر با دخالت بانک  مرکزی و ارزپاشی، آرام آرام بازار تثبیت شد، اما در مرداد ماه بازار سرمایه با ریزش شدید و غافلگیر کننده‌ای روبه‌رو شد، به عقیده ناظران ریزش بورس موجب ورود بخشی از نقدینگی به بازار ارز شده، تقاضا را افزایش  داده و این بازار را متلاطم کرده است.

البته در این بین ادعا‌های دیگری هم مطرح است از جمله اینکه دولت خود عامدانه بازار‌ها را متلاطم می‌کند. برخی هم می‌گویند ریشه این تلاطم به تلاش‌های دولت برای جبران کسری بودجه خود باز می‌گردد، ادعایی که همیشه در بحران ارزی مطرح است و هیچ وقت هم دولت زیر بار آن نرفته است.

رییس کل بانک مرکزی مثل همیشه تلاش می‌کند که بگوید این بانک بر وضعیت کاملا مسلط است. او روز گذشته در پستی اینستاگرامی از رویکردش به بازار ارز گفت.

عبدالرضا همتی نوشت: «در چند روز اخیر در سایه التهابات ایجاد شده در برخی بازارها، شاهد نوسان نرخ ارز در بازار بودیم. امروز فاصله نرخ صرافی‌ها و بازار غیررسمی موجب آربیتراژ در این بازار و طبعا فعالیت گسترده سفته‌بازان شد.»

او ادامه داد: «در دو سال گذشته سیاست بانک مرکزی، حضور درحاشیه بازار برای جلوگیری از سفته بازی بوده است. این امر موجب کاهش نوسانات و ثبات بازار و تعدیل تدریجی نرخ ارز بوده است. این سیاست را با قدرت ادامه خواهیم داد.»

همتی به تاثیر متقابل بازار‌های دیگر به بازار ارز اشاره کرد و دراین‌باره نوشت: «ارز به‌عنوان یک متغیر کلان اقتصادی، بی‌تاثیر از سایر بازار‌ها نیست و اثرات سرریزی در بین بازار‌ها یک اصل اقتصادی است. بانک مرکزی با حضور پر قدرت در بازار پول و ارز، تمام تلاش خود را برای تعادل بازار‌ها به کار خواهد بست.»

سکاندار بانک مرکزی تاکید کرد: «همزمان، با اینکه بانک مرکزی در کنار دولت محترم آماده کمک به هرگونه برنامه اقتصادی است که درجهت ساماندهی به بازار‌ها و رونق اقتصاد باشد، ولی مراقبت خواهد کرد که هیچ‌کدام از برنامه‌ها، به ترازنامه بانک مرکزی آسیبی وارد نکرده و پایه پولی را تحت تاثیر قرار ندهد، تا بانک مرکزی با قدرت بتواند در مسیر تورم هدف‌گذاری شده حرکت کند.»

با وجود اینکه مدام رییس کل بانک مرکزی از اشراف به بازار ارز سخن می‌گوید، اما عده‌ای به شدت منتقد عملکرد او هستند و می‌گویند کنترل بازار ارز از دست خارج شده است.

علیرضا عباسی تحلیلگر بازار ارز در این باره به فرارو گفت: «عملکرد بانک مرکزی در دو سال اخیر قابل قبول است. ما اگر نقد منصفانه نسبت به عملکرد بانک مرکزی داشته باشیم باید به فاکتور‌های مهم دیگری توجه کنیم. سوال مهم این است که بانک مرکزی ایران الان در چه شرایطی قرار دارد؟ پاسخ به این سوال قضاوت درباره عملکرد آن را منصفانه می‌کند.»

او درباره شرایط بانک مرکزی گفت: "از یک سو تحریم‌های ظالمانه آمریکا به نهایت خود رسیده است و شاید هیچ بانک مرکزی در تاریخ به این اندازه تحت تحریم نبوده است. درآمد‌های ارزی کشور که بخش بزرگی از آن به صورت سنتی در صد سال اخیر بسته به شیر نفت و صادرات نفتی و فرآورده‌های آن بوده به خاطر تحریم‌ها به حداقل خود رسیده است. برخی از درآمد‌های سنتی ایران که ناشی از صادرات کالا‌های کشاورزی، نیمه صنعتی و معدنی بوده در چند ماه اخیر به دلیل تحریم‌ها و کرونا دچار نوسان و کاهش شده است. با توجه به این موارد اگر بخواهیم عملکرد بانک مرکزی را با نگاه مستقل و منصفانه بررسی کنیم باید بگوییم اداره عرضه و تقاضای ارزی و به تعادل رساندن قیمت ارز در دو سال اخیر قابل قبول بوده است. با این نگاه نمی‌توانیم نقد جدی به عملکرد مدیران بانک مرکزی داشته باشیم."

این تحلیلگر بازار ارز درباره متغییر‌هایی اساسی که بر روی قیمت ارز موثر واقع شده‌اند گفت: «اقتصاد ایران با مشکلات ساختاری روبه‌رو است مانند رشد بی‌رویه نقدینگی به دلیل کسری بودجه‌ی دولت در سال‌های گذشته، بلوکه شدن منابع ارزی ایران در برخی کشور‌های خریدار نفت، تقاضای مهاجرت سرمایه از کشور که تراز منفی ارزی برای کشور ایجاد کرده است.»

عباسی در ادامه گفت که متغیر‌های دیگری مانند تورم انتظاری، ریزش بازار سرمایه که حجمی از نقدینگی را به سوی بازار ارز هدایت می‌کند و اتفاقات سیاسی به ویژه انتخابات آمریکا و مذاکرات احتمالی و ... می‌تواند در آینده بازار ارز موثر باشند و مسیر این بازار را تعیین کنند.

این تحلیگر اقتصادی درباره التهاب ایجاد شده در بازار ارز و صف‌نشینی مردم و هجومشان برای خرید دلار گفت: «هر نوع ایجاد صف در اقتصاد، ایجاد رانت است. وقتیکه فقط چند صرافی محدود در چند خیابان کشور ارزفروشی می‌کنند و دیگر صرافی‌ها این امکان را ندارند، چند سیگنال منفی مهم به کل اقتصاد کشور می‌دهد. اینکه افرادی توانایی این را دارند که در صف قرار گیرند و از منابع به نسبت ارزانتر برخوردار شوند. نباید در وضعیت کنونی اقتصادی کشور اقداماتی انجام دهیم که به جامعه نشان دهد وضعیت بحرانی است. به این ترتیب سهمیه بندی ارزی و ارزپاشی بین کسانی که چه بسا هیچ نیازی به آن ندارند، رفتار و تصمیمی اشتباه است. بانک مرکزی باید از تصمیماتی که موجب التهاب بین فعالان اقتصادی می‌شود و می‌تواند محرک افزایش قیمت ارز باشد خودداری کند.»

او تاکید کرد که در شرایط کنونی باید مدیریت منابع ارزی با دقت و انضباط مالی بیشتری پیگیری شود و ارز ارزشمند و نایاب صرف واردات دارو، غذا، کالا‌های اساسی و زیرساختی برای کشور شود.

عباسی گفت: «بانک مرکزی باید دست صادرکنندگان را باز بگذارد. با توجه به کاهش چشمگیر ارزش پول ایران در سال‌های اخیر لذا صادرات کالا‌های کشاورزی، معدنی، پتروشیمی، فلزی و... به بازار‌های منطقه و جهانی بسیار بصرفه شده است. اما متاسفانه در ایران صادرات هم تبدیل به رانت اقتصادی شده و در اختیار و انحصار عده محدودی قرار گرفته و این افراد تبدیل به معتمدین حاکمیت و دولت شده‌اند و دیگران را غیر خودی می‌دانند. این رویکرد اشتباه است، بانک مرکزی باید بدون هیچ‌گونه پیش فرضی موانع را از حوزه صادرات رفع کند. رفع موانع باعث می‌شود صادرکنندگان با استفاده از بازار‌های منطقه‌ای و جهانی درامد‌های ارزی جدیدی را کسب کنند و این درآمدها اعتماد به نفس را به کل فعالان اقتصادی می‌دهد و موجب کاستن از التهابات بازار ارز می‌شود.»

این تحلیلگر مسائل اقتصادی همچنین با اشاره به تحولات احتمالی در حوزه سیاسی به ویژه انتخابات آمریکا گفت: «با توجه به در پیش بودن انتخابات آمریکا طی دو ماه آینده، امیدواریم که تغییری به نفع ایران صورت گرفت تا این جبهه سخت و کینه‌توزانه علیه ایران از هم بپاشد و دولت ایران بتواند به تامین نیاز‌های اقتصادی کشور بپردازد.»