فرارو- نامزدی یا وعده ازدواج قراردادی است که بین ۲ نفر به منظور ازدواج در آینده بسته می‌شود. به نظر می‌رسد قواعد راجع به نامزدی در قانون مدنی ایران از قانون مدنی سوییس گرفته شده است. بنابراین، نامزدی یک قرارداد است، ولی قراردادی که طرفین می‌توانند آن را فسخ کنند.
تعریف نامزدی در قانون مدنی
به موجب
ماده ۱۰۳۵ قانون مدنی وعده ازدواج ایجاد علقه زوجیت نمی‌کند، حتی اگر تمام یا قسمتی از مهریه که بین طرفین برای موقع ازدواج مقرر گردیده پرداخته شده باشد؛ بنابراین هر یک از زن و مرد مادام که عقد نکاح جاری نشده باشد می‌تواند از وصلت امتناع کند و طرف دیگر نمی‌تواند به هیچ وجه او را مجبور به ازدواج کرده و یا به خاطر امتناع از وصلت مطالبه خسارتی نماید.
از آنجایی که عقد نکاح قراردادی مهم است قانون گذار به زن و مرد امکان داده است که تا آخرین لحظه قبل از وقوع عقد، از تصمیم خود بازگردند و وعده ازدواج را بر هم زنند؛ بنابراین هیچ یک از طرفین نمی‌تواند در دوران نامزدی از طریق قضایی طرف دیگر را مجبور به ازدواج نماید و صرف خودداری از ازدواج مجوز مطالبه خسارت نیست. البته اگر یکی از نامزد‌ها در بر هم خوردن نامزدی مقصر باشد دارای مسئولیت مدنی است و نامزد دیگر می‌تواند در حدود قانون مطالبه خسارت کند.
در خصوص نامزدی باید به موارد زیر توجه کرد:
۱- نامزدی عقدی جایز و قابل رجوع است. فسخ قرارداد جایز حقی است که هر طرف می‌تواند اعمال کند و برای اعمال این حق نمی‌توان از شخص خسارت دریافت کرد.
۲- نمی‌توان با درج نامزدی در ضمن یک عقد لازم آن را غیر قابل رجوع دانست، زیرا لازم دانستن نامزدی مخالف مقتضای آن است و خلاف اخلاق و حق انتخاب فرد در مورد همسر است.
۳- اگر شخصی پس از شناخت طرف مقابل و خانواده او، نامزدی را بر هم زند مرتکب تقصیری نشده است در نتیجه نمی‌توان از او خسارت گرفت مگر آن که اقدامات او از ابتدا مبنی بر فریب کاری و برای آزار و اذیت فرد مقابل صورت گرفته باشد که در این صورت ملزم به جبران خسارت است.
مسئولیت مدنی نامزد در خصوص بر هم خوردن نامزدی
ماده ۱۰۳۶ قانون مدنی که در اصلاحات سال ۱۳۶۱ حذف شده چنین مقرر می‌داشت: اگر یکی از نامزد‌ها وصلت منظور را بدون علت موجهی بر هم زند، در حالی که طرف مقابل یا والدین او یا اشخاص دیگر به اعتماد وقوع ازدواج مغرور شده و مخارجی کرده باشند طرفی که وصلت را بر هم زده است باید از عهده خسارات وارده برآید، ولی خسارات مزبور فقط مربوط به مخارج متعارف خواهد بود.
در حال حاضر این ماده از قانون مدنی حذف شده است، اما به نظر می‌رسد با توجه به اصل ۱۷۱ قانون اساسی و مواد ۱، ۲، ۸، ۹ و ۱۰ قانون مسئولیت مدنی زیان‌های ناشی از بر هم زدن ناموجه نامزدی قابل مطالبه باشد. بنابراین، در صورت لطمه دیدن آبرو و اعتبار و یا عواطف یکی از طرفین بر اثر بر هم خوردن غیر موجه نامزدی، نامزد زیان دیده می‌تواند مطالبه خسارت معنوی کند.
در واقع بر هم زدن نامزدی بدون علت موجه یک نوع سوء استفاده از حق و تقصیر است که موجب ضمان خواهد بود. از جمله آخر ماده ۱۰۳۵ نیز می‌توان استنباط کرد که مطالبه خسارت در این گونه موارد ممکن است. البته مطالبه خسارت هنگامی امکان پذیر است که نامزدی بدون عذر موجه و در اثر تقصیر یکی از نامزدان بر هم خورده باشد.
بیشتر بخوانید
منظور از زیان معنوی چیست؟
آثار بر هم خوردن نامزدی نسبت به هدایا
واضح است آنچه بین نامزد‌ها رد و بدل می‌شود، مشروط به ازدواج آن‌ها بوده و وقتی چنین قراری وجود نداشته نباشد، دلیلی برای تعلق هدایا نیز وجود نخواهد داشت. به همین دلیل است که در قانون مدنی مجوز استرداد هدایا به طرفین داده شده است.
قانونگذار در مواد ۱۰۳۷ و ۱۰۳۸ قانون مدنى به ترتیب چنین بیان کرده است که:
«هر یک از نامزد‌ها مى‌تواند در صورت به هم خوردن وصلت منظور، هدایایى را که به طرف دیگر یا ابوین او براى وصلت منظور داده است، مطالبه کند. اگر عین هدایا موجود نباشد، مستحق قیمت هدایایى خواهدبود که عادتا نگاه داشته مى شود؛ مگر اینکه آن هدایا بدون تقصیر طرف دیگر تلف شده باشد.»
به موجب
ماده ۱۰۳۸ قانون مدنی، مفاد ماده قبل، از حیث رجوع به قیمت در موردى که وصلت منظور در اثر فوت یکى ازنامزد‌ها به هم بخورد محسوس نخواهد بود.» بنابراین با توجه به مواد فوق مى‌توان دریافت که چنانچه قبل از عقد نکاح از طرف نامزد‌ها یا ابوین (پدر و مادر) آن‌ها هدایایى به طرف دیگر داده شده است، این هدایا در تمام موارد، قابل مطالبه نیست. بلکه تنها تحت شرایطى، طرف اهداکننده حق مطالبه آن هدایا را خواهد داشت.
الف. بر هم خوردن نامزدی به واسطه رجوع یکی از طرفین از نامزدی باشد:
در این صورت هدایایى که هر یک از طرفین به طرف دیگر یا ابوین او داده است قابل مطالبه و استرداد خواهد بود. چنانچه عین هدایا موجود است، عین قابل مطالبه و استرداد است، اما چنانچه عین موجود نیست، صرفا قیمت هدایایى قابل مطالبه است که عرفاً نگاه داشته مى‌شود.
البته قیمت هدایاى نگه داشتنى که تلف شده‌اند، در صورتى قابل مطالبه است که با تقصیر هدیه‌گیرنده تلف شده باشد و اثبات تقصیر در خصوص تلف هدایا بر عهده هدیه دهنده است، زیرا اصل عدم تقصیر است.
عکس و یا نامه‌هایی که در دوران نامزدی طرفین به یکدیگر داده شده در صورت بقا قابل استرداد است، اما از بابت تلف آن نمی‌توان مطالبه خسارت کرد مگر آن که عکس، عرفاً ارزش مالی داشته باشد در این صورت چنانچه تلف ناشی از تقصیر هدیه گیرنده باشد خسارت قابل مطالبه است.
باید این نکته را نیز مدنظر قرار داد که این هدایا باید به منظور و در راستاى وصلت طرفین و نه به انگیزه دیگرى تقدیم شده باشد.
ب. بر هم خوردن نامزدی به واسطه فوت باشد:۱- اگر عین هدایا باقی باشد: عین باید بازگردانده شود.
۲- اگر عین هدایا باقی نباشد: در هر صورت لازم نیست چیزی بازگردانده شود.
مرجع صالح جهت اقامه دعوا نامزدی
به موجب ماده ۴ قانون حمایت از خانواده رسیدگی به امور و دعاوی نامزدی و خسارات ناشی از بر هم زدن آن در صلاحیت دادگاه خانواده است.