ستاد مشترک ارتش با توجه به شواهد موجود مبنی بر خطر وقوع جنگ از طرف کشور عراق در مناطق مرزی (غرب و جنوب غرب) دستور می‌دهد نیرو‌های سه‌گانه طرح‌ای پدافندی خود را تهیه و ارائه کنند.
به گزارش ایسنا، عناصر اطلاعاتی ارتش و ژاندارمری پیش از آغاز رسمی جنگ تحمیلی، فعالیت‌ها و تحرکات ارتش عراق را زیر نظر داشتند. به دنبال این رصدها، گروه‌های اطلاعاتی ارتش تمام فعالیت‌های رژیم بعثی صدام را به مسئولان کشور گزارش می‌دادند و پوشش اطلاعات گسترده‌ای را از سال ۱۳۵۸ تا لحظه آغاز رسمی جنگ در اختیار داشتند. از همین رو این که می‌گویند ارتش غافگیر شد، کاملا نادرست است.
پیش از ۶ ماه اول سال ۱۳۵۹ از سوی عراق ۶۳۶ بار مرز‌های ایران مورد تجاوز نیرو‌های هوایی، زمینی و دریایی قرار گرفت که ۴۹۰ مورد آن از سوی وزارت خارجه ایران به سازمان ملل متحد گزارش شد. در آن زمان به دلیل مسائل بعد از انقلاب، ارتش در حال کوچک شدن بود و عده‌ای می‌خواستند تا این یگان نظامی منحل شود. از جمله آن برخی از طرح‌ها به ارتش ابلاغ شده بود مانند خدمت در موطن اصلی و نصف شدن سربازخانه‌ها. ازهمین رو ارتش نیروی انسانی کارآزموده و خوبی در اختیار نداشت چرا که حتی فرماندهان ارتشی را هم تصفیه می‌کردند. با این وجود به مسولان وقت گزارش احتمالی حمله ارتش عراق به ایران بیان شده بود و هریک از ارکان ارتش طرح‌هایی داشت. یکی ازاین طرح‌ها؛ «طرح نبرد هوایی البرز» نام دارد.
سند طرح عملیاتی البرز
طراحی یک عملیات هوایی و به عبارتی تدوین یک سناریو رزمی هوایی کار بسیار پیچیده ای است. این طراحی مستلزم در اختیار داشتن دانش، آگاهی و تجربه عملی در علوم نظامی و سیاسی می‌باشد. برای اجرای یک عملیات هوایی قبل از هرچیز نیاز به جمعآوری اطلاعات کامل است.
در پی حوادث و رویداد‌های مختلف در کشور مانندحوادث بعد انقلاب و افراط و تفریط‌های آن زمان در پاکسازی و اخراج و بازنشسته کردن خلبانان که هنوز ساختار‌های حکومتی شکل نگرفته بود، حادثه شکست عملیات نظامی آمریکا در صحرای طبس و انهدام تجهیزات باقی مانده در آن محل به بهانه همکاری درکودتا تعدادی از خلبانان پاکسازی در اردیبهشت ۱۳۵۸ش، رویداد حزب خلق مسلمان در آذربایجان و دستگیری و محاکمه تعدادی از خلبانان و کادر فنی در آذر سال ۱۳۵۸ش، «کودتای نقاب» (نابودی انقلاب ایران بزرگ) یا مرسوم به کودتای نوژه به علت رخ دادن در پایگاه شهید نوژه و دستگیری و پاکسازی تعدادی از خلبانان و تکنسینهای فنی درتیرماه ۱۳۵۹شمسی، تحریم‌های تسلیحاتی و تجهیزاتی کشور‌های غربی و ...) به لطف الهی و عنایت خاص امام زمان (عج) و حمایت و پشتیبانی حضرت امام خمینی (ره) نیروی هوایی ارتش معجزه آسا نجات یافته و نقش بسیار موثری در عملیاتهای رزمی هوایی و پشتیبانی از نیرو‌های زمینی و دریایی داشته است.
مروری بر طرح عملیاتی البرز
آثار و عواقب فعالیت‌های حزب خلق مسلمان در آذربایجان، درگیری‌های داخلی کردستان، ماجرای طبس و کودتای نوژه بر توان رزمی نیرو هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران چنان اثرات سوئی را بر جای نهاد که آمادگی رزمی آن نیرو را تا سطح ۳۰درصد تقلیل داد. تجاوزات ارتش عراق به مرز‌های جمهوری اسلامی ایران که از اردیبهشت ماه ۱۳۵۸ آغاز و در تابستان ۱۳۵۹ به اوج خود رسیده بود، فرماندهان و مسئولین وقت نیروی هوایی ارتش را بر آن داشت تا در راستای تهیه یک طرح عملیاتی جهت مقابله با تجاوز احتمالی دشمن به کشورمان اقدام کنند.
بنابراین، در ۲۷ تیر ماه سال ۱۳۵۹ شمسی طرح نبرد هوایی البرز (بر اساس راهنمای طرح ریزی ستاد مشترک و بهرهگیری از طرح‌های عملیاتی سهند و سبلان که در سال‌های قبل از پیروزی انقلاب در نیروی هوایی موجود بودند) توسط سرهنگ خلبان محمود قیدیان (معاون وقت عملیاتی نهاجا) و سایر افسران عملیات آن معاونت، تهیه و تصویب مقامات مسئول رسید. بخشی از متن مذکور به شرح ذیل است:
«از آنجا که جو سیاسی حاکم بر کشور اجازه پیش دستی به نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران را نمی‌دهد، لذا هنگام بروز مخاصمات میان دو کشور ایران و عراق، نیروی هوایی عملیات خود را بر مبنای عملکرد انتقامی در برابر دشمن طرح ریزی مینماید با توجه به شرایط خاص آن زمان، بناچار اصل غافلگیری که از مهم‌ترین اصول ۹ گانه جنگ است، در طرح البرز نادیده گرفته شد.» (کیانی، ۱۳۹۲: ۴۵)
آغاز تجاوز نظامی عراق و انجام «عملیات انتقام»
در پاسخ به حملات هواپیما‌های عراقی به ۱۵ فرودگاه و پایگاه هوایی کشورمان (ساعت ۱۴:۰۰ روز ۱۳۵۹/۶/۳۱) جنگنده بمب افکن‌های نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران به فاصله دو ساعت از زمان حمله دشمن برابر طرح عملیاتی انتقام جهت هوشیار کردن حکومت متجاوز عراق از میزان آمادگی نیروی هوایی ایران و عواقب شرارت‌هایشان و همچنین ممانعت از وقوع یک جنگ تمام عیار در منطقه، با دو دسته پروازی «البرز» (تحت فرماندهی سرگرد خلبان جهانگیر ابن یمین) و «رد آلفا» (تحت فرماندهی سرگرد خلبان سید جلیل پور رضایی شیرجو بیشه) از پایگاههای بوشهر و همدان به پرواز در آمدند.
پایگاههای هوایی شعیبیه در استان (ساعت ۱۷:۰۰) و کوت در استان العماره (ساعت ۱۷:۵۵) عراق را بمبارانکردند. در جریان عملیات مذکور یک فروند هواپیمای فانتوم از گروه پروازی رد آلفا در خاک عراق سقوط کرد و خلبان شجاع آن با نامهای سروان محمد صالحی و ستوانیکم خالد حیدری به درجه رفیع شهادت نایل شدند.
عملیات انهدام نیروی هوایی عراق (معروف به ۱۴۰ فروندی یا کمان ۹۹)
در نخستین ثانیه‌های بامداد روز یکم مهرماه ۱۳۵۹ با اعلام رمز «کمان-۹۹» بر گرفته از دستور عملیاتی البرز، ۱۴۰ فروند از هواپیما‌های جنگنده و بمب افکن نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران با انجام عملیات درخشان و ماندگار خود در تاریخ دفاع مقدس، تمامی پایگاههای فعال نیروی هوایی ارتش عراق (پایگاههای هوایی کرکوک، موصل، رشید، حبانیه، ناصریه، شعیبیه، کوت و المثنی) را بمباران کردند.
شهادت ۱۰ خلبان در عملیات کمان۹۹
در جریان آن عملیات شدت ضربات و خسارات وارده به دشمن متجاوز چنان مهلک و خردکننده بود که (بر اساس گزارشهای اداره دوم ستاد مشترک) تا مدت‌ها از پایگاههای هوایی موصل، کرکوک، رشید، کوت و شعیبیه عراق هیچ گونه پروازی انجام نگرفت. در جریان عملیات «کمان ۹۹» بیش از ۶۰۰ هزار پوند بمب و گلوله توپ‌های ۲۰ میلیمتری بر سر دشمن متجاوز فرو ریخته شد و تعداد ۶ فروند از هواپیمای «اف-۵» و چهار فروند از هواپیما‌های «اف- ۴» نیرو‌های خودی سقوط کردند و ۱۰ نفر از خلبانان شجاع نیروی هوایی به شهادت رسیدند.
نتایج سیاسی حاصل از عملیات مذکور چنان با اهمیت بود که توسط تمامی رسانه‌های دنیا با اظهار شگفتی از توان خلبانان ایرانی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. شدت ضربات وارده روحی-روانی عملیات فوق الذکر به دشمن در حدی بود که دیکتاتور متجاوز عراق را وادار به پیشنهاد آتش بس و مذاکره (با میانجیگری سیاستمداران مشهور جهانی) جهت خاتمه دادن به جنگ کرد.
عملیات هوایی «حمله به الولید» یا H. ۳
در دوران دفاع مقدس، یکی از حملات درخشان و جالب توجه نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران به کشور عراق، بمباران پایگاه هوایی الولید در غرب آن کشور و نزدیک مرز‌های اردن بود. نیروی هوایی عراق، پایگاه الولید را (به علت بعد مسافت تا مرز‌های ایران و دور بودن از برد عملیاتی هواپیما‌های ایرانی) مامن تعداد زیادی از انواع هواپیما‌های خود قرار داده بود.
با این وجود، در پانزدهم فروردین ماه ۱۳۶۰ یک اسکادران هشت فروندی از هواپیما‌های شکاری بمبافکن «اف-۴» که با ۱۳ فروند از هواپیما‌های شکاری، سوخت رسان و گشتی نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران پشتیبانی و همراهی می‌شدند، با اجرای یک طرح بسیار دقیق و انجام دوبار سوختگیری هوایی، خود را به پایگاه مزبور رسانیدند و آن را به شدت بمباران کردند. در اثر آن عملیات حماسی و شجاعانه تعداد زیادی از هواپیما‌های دشمن و آشیانه‌های آنها منهدم؛ و یک فروند هواپیمای فانتوم خودی نیز سرنگون شد.
در جریان عملیات پنج و نیم ساعته الولید، ۸ فروند هواپیمای «اف-۴» جهت بمباران هدف اصلی یا همان پایگاه الولید، چهار فروند هواپیمای «اف-۵» جهت انهدام پالایشگاه کرکوک، چهار فروند هواپیمای سوخت رسان ۷۰۷ و ۷۴۷، یک فروند هواپیمای هرکولس خفاش و چهار فروند هواپیمای «اف-۱۴» شرکت داشتند و ده‌ها تُن از انواع بمب و مهمات را بر روی اهداف مورد نظر ریختنند.