فرارو- ایران در سومین گام کاهش تعهدات هسته‌ای، اجرای محدودیت‌های جدیدی را متوقف و از اروپا درخواست کرد که هر چه زودتر برای تامین مطالبات اقتصادی‌اش کاری کنند. اروپایی‌ها، اما، هنوز هم برای تامین منافع اقتصادی ایران، به آمریکا چشم دوخته‌اند.
به گزارش فرارو، بهروز کمالوندی، سخنگوی سازمان انرژی اتمی ایران، روز شنبه 16 شهریور در یک نشستی خبری، جزئیات گام سوم کاهش تعهدات ایران در چارچوب برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) را اعلام کرد. گام سوم در شرایطی برداشته شد که از یک طرف اروپایی‌ها نتوانستند در مهلت دو ماه گذشته، منافع اقتصادی ایران را تامین کنند و از طرف دیگر، آمریکایی‌ها نیز به تازگی موج جدیدی از فشارهای اقتصادی علیه ایران را آغاز کرده‌اند.
در نخستین سالگرد خروج یکجانبه آمریکا از برجام در اواسط اردیبهشت، شورای عالی امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران در واکنش به بی‌عملی طرفهای باقیمانده در توافق هسته‌ای، فرآیند کاهش تعهدات هسته‌ای را آغاز کرد. تاکنون سه گام در چارچوب این فرآیند برداشته شد. در نخستین گام، ایران از ۳۰۰ کیلوگرم اورانیوم غنی شده ۳.۶۷ درصد عبور کرد و در پایان این گام نیز اعلام شد که ایران از این به بعد سقف غنی سازی ۳.۶۷ درصد را رعایت نمی‌کند.
کمالوندی ضمن اعلام آغاز فرآیند گازدهی به سانتریفیوژهای پیشرفته، گفت: « (سانتریفیوژ) آی‌آر ۶ قرار بوده در سال ۱۱ برجام گازدهی شود که گازدهی آن را شروع کردیم. راه اندازی زنجیره ماشین آی آر ۴ بیست تایی هم الان انجام شده است. ماشین‌های آی آر ۶ را به صورت زنجیره ۲۰ تایی از دیروز گازدهی کرده‌ایم و زنجیره ۳۰ تایی را در برنامه بعدی انجام می‌دهیم.»
اتحادیه اروپا از اقدامات جدید ایران ابراز نگرانی کرد. مایا کوچیانچیک، سخنگوی کمیسیون اروپا، نیز ضمن تاکید بر نقش آژانس بین المللی انرژی اتمی در نظارت بر برنامه هسته‌ای ایران، اعلام کرد: «تعهد ما به توافق هسته‌ای به پایبندی کامل ایران بستگی دارد.» اروپایی‌ها در واکنش به گام‌های قبلی ایران در کاهش تعهدات، مکررا از ایران خواسته بودند که از توقف اجرای تعهدات عقب نشینی کند. اما ایران با بیان اینکه اروپایی‌ها در اجرای تعهدات برجامی‌شان کوتاهی کرده‌اند، بر ادامه کاهش تعهدات اصرار کرد.
بخوانید:
از سوی دیگر، آمریکا در واکنش به گام سوم کاهش تعهدات، ایران را به «اخاذی هسته‌ای» متهم کرد. مایک پمپئو، وزیر امور خارجه آمریکا، با اشاره به لغو محدودیت‌های تحقیق و توسعه هسته‌ای در ایران، در چند توئیت نوشت: «این حقیقت که ایران همچنان ظرفیت غنی‌سازی گسترده هسته‌ای دارد، ضعف اصلی توافق (هسته‌ای) ایران را نمایان می‌کند. ما مطمئن هستیم که بریتانیا، فرانسه و آلمان - در حقیقت همه ملل متمدن- برای متوقف کردن اخاذی هسته‌ای ایران، اقدامات قاطعی انجام خواهند داد.»
اما تهران می‌گوید این اقدامات با هدف ترغیب اروپا به تامین منافع اقتصادی ایران صورت گرفته است. کمالوندی افزود: «طرفهای اروپایی باید بدانند که زمان زیادی باقی نمانده و اگر قرار است اقداماتی صورت گیرد باید زودتر انجام شود.»
گام سوم چه نتایجی خواهد داشت؟
اکنون پرسش اصلی این است که گام‌های ایران تا چه اندازه می‌تواند اروپایی‌ها را برای تامین منافع اقتصادی ایران تحت فشار قرار دهد یا اینکه آمریکایی‌ها را مجبور به انعطاف در برابر ایران کند.
گام سوم ایران، فی‌نفسه نشان می‌دهد که اروپایی‌ها نتوانسته‌اند مطالبات اقتصادی اصلی ایران - یعنی تسهیل فروش نفت و بارگشت درآمدهای آن به کشور- را تامین کنند. فرانسوی‌ها اخیرا، برای جلوگیری از برداشته شدن گام سوم ایران، تحرکات دیپلماتیک گسترده‌ای انجام دادند. هفته گذشته برونو لا مئیر، وزیر دارایی فرانسه، به واشنگتن رفت و در دیدار با مقامات اقتصادی آمریکا، از جمله وزیر خزانه‌داری و مشاور اقتصادی رئیس‌جمهور آمریکا، خواستار صدور معافیت‌هایی برای صادرات نفت ایران شد. اما آمریکایی‌ها نه تنها با صدور معافیت‌های جدید مخالفت کردند بلکه بر تحریم‌های نفتی علیه ایران افزودند و حتی در اقدامی بسیار کم سابقه، به ناخدای نفتکش‌های ایرانی پیشنهاد پول در ازای همکاری دادند.
در مقابل، ایران می‌گوید با برداشتن چند گام هسته‌ای، «مسیر حساب‌شده‌ای را طی کرده است.» اما برخی ناظران معتقدند که سیاست آمریکا در برابر ایران به حدی «سختگیرانه» است که بعید است گام‌های ایران در زمینه کاهش تعهدات هسته‌ای، بر رویکرد آمریکا تاثیری بگذارد. در همین رابطه، امیرعلی ابوالفتح، کارشناس مسائل آمریکا به فرارو گفت: «با توجه به رویکرد سختگیرانه و غیرمنعطفی که در واشنگتن غالب است به نظر نمی‌رسد که گام‌های سوم و چهارم و پنچم بتواند در رویکرد آمریکا تاثیری بگذارد مگر اینکه ایران در مرز دستیابی به سلاح اتمی برسد.»
اروپایی‌ها نیز، به رغم حمایت سیاسی از توافق هسته‌ای، در عمل هنوز نتوانسته‌اند به ایران امتیازی بدهند. حدود یک سال است که سه کشور اروپایی عضو برجام - فرانسه، آلمان و بریتانیا- برای راه اندازی سازوکار «ابزار حمایت از مبادلات تجاری» (اینستکس) تلاش می‌کنند. اما این سازوکار که در ابتدا قرار بود از طریق دور زدن تحریم‌های آمریکا، فروش نفت ایران را تسهیل کند، هیچ گاه عملی نشد و اروپایی‌ها حتی نتوانسته‌اند به مدت طولانی برای آن، رئیس پیدا کنند. چند رئیس اینستکس در شرایط مشکوکی استعفا دادند. به تازگی یک دیپلمات آلمانی به ریاست اینستکس منصوب شده است. ولی هنوز معلوم نیست که این دیپلمات هم به کارش ادامه دهد. فرانسوی‌ها با درک این شرایط تلاش کردند آمریکا را به صدور معافیت‌های نفتی برای ایران مجاب کنند.
ایمانوئل ماکرون، رئیس‌جمهور فرانسه، در جریان نشست اخیر سران گروه هفت در گردشگاه بیاریتس، به مدت چند ساعت با همتای آمریکایی‌اش، دونالد ترامپ، درباره ایران گفتگو کرد. طرح اصلی ماکرون این بود که از یک سو آمریکا را متقاعد کند که حداقل به طور محدود با فروش نفت ایرن موافقت کند و از سوی دیگر، حسن روحانی، رئیس‌جمهور ایران را به دیدار با ترامپ مجاب کند. در ابتدا به نظر می‌رسید که ماکرون در آستانه رسیدن به یک موفقیت تاریخی است. او ابراز امیدواری کرد که سران ایران و آمریکا در «هفته‌های آینده» با هم دیدار کنند. اما اندکی بعد، همه چیز سر خانه اول بازگشت. روحانی هرگونه تحول مثبت در روابط تهران و واشنگتن را به رفع تمام تحریم‌های آمریکا مشروط کرد و دولت ترامپ هم ضمن اعمال تحریم‌های جدید علیه ایران، اعلام کرد تا قبل از حصول توافق جامع با این کشور هیچ تحریمی رفع نخواهد شد.
ایران با هدف تحت فشار قرار دادن اروپا در زمینه تسهیل فروش نفتش، طی سه گام، اجرای برخی تعهدات را متوقف کرده است. اما اروپا به جای اتکا به خود، تلاش می‌کند آمریکا را به کوتاه آمدن در برابر ایران متقاعد کند. امری که هنوز به نتیجه نرسیده است. با این حال اروپا به تلاش‌های خود ادامه می‌دهد.
اروپا: هنوز هم امیدواریم در نیویورک اتفاقی بیافتد
تحریم‌های جدید آمریکا و گام سوم ایران، ضربه مهمی به تلاش‌های میانجیگرانه اروپا میان تهران و واشنگتن بود. آمریکا با اعمال تحریم‌های جدید، در حرف و عمل به اروپا نشان داد که فعلا تمایلی به تنش‌زدایی با ایران ندارد. ایران نیز با برداشتن گام سوم، به اروپایی‌ها گفت که دیگر اعتمادی به بیانیه‌های سیاسی اروپا نیست.
با این حال، از مجموع مواضع اخیر اروپا می‌توان استنباط کرد که اروپایی‌ها هنوز هم به نجات برجام امیدوارند. آنها همزمان با گام‌های ایران در ماه‌های گذشته، مکررا گفته‌اند تا زمانی که ایران کاملا به برجام پایبند است، اروپا هم به این توافق پایبند خواهد بود. اما ایران از چهارماه پیش تاکنون تعهدات قابل توجهی از برجام را تعلیق کرد. ولی هنوز هم اروپا از برجام حمایت می‌کند. یک دلیل حمایت مستمر اروپا از برجام، می‌تواند این باشد که تعهدات متوقف شده ایران، کارکرد اصلی برجام را به خطر نمی‌اندازد. غنی‌سازی ایران هنوز به خط قرمز اروپا نزدیک نشده و آژانس انرژی اتمی هنوز از طریق دوربین و بازرسان میدانی، بر فعالیت‌های هسته‌ای ایران نظارت می‌کند. دلیل دیگر هم می‌تواند این باشد که اروپا جایگزینی برای برجام نمی‌بیند. به نظر می‌رسد آنها می‌خواهند برجام را حفظ کنند و سپس درباره سایر مسائل مورد اختلاف (مانند انقضای برجام، موشک‌های بالستیک و نفوذ منطقه‌ای ایران) مذاکرات جدیدی را آغاز کنند. اما آغاز چنین مذاکراتی بدون موافقت ایران و آمریکا امکان‌پذیر نیست. از این رو، به رغم تهدیدات ایران درباره کاهش تعهدات هسته‌ای و تحریم‌های روزافزون آمریکا علیه ایران، اروپا هنوز هم تلاش می‌کند ایران و آمریکا را به میز مذاکره بازگرداند.
منابع دیپلماتیک غربی، اخیرا در گفتگو با بخش عربی روزنامه ایندیپندنت، مدعی شدند که اروپا در آستانه شکستن یخ روابط ایران و آمریکا قرار دارد. همین منابع گفتند به رغم تهدیدات ایران در زمینه کاهش تعهدات، ممکن است در اواخر سپتامبر گشایشی صورت گیرد.
در ماه سپتامبر، نشست سالانه مجمع عمومی سازمان ملل در نیویورک برگزار می‌شود. گمانه‌های زیادی درباره احتمال دیدار روسای جمهور ایران و آمریکا در این نشست وجود دارد. هر چند که مقامات ایرانی گفته‌اند چنین دیداری اتفاق نخواهد افتاد.
با این حال، منابع غربی ادعا می‌کنند تنها «شکاف کوچکی» میان ایران و آمریکا باقی مانده است. این اظهارات، در حالی بیان شد که حسن روحانی، روز چهارشنبه، اعلام کرد ایران اجرای تعهدات بیشتری را متوقف خواهد کرد. یک دیپلمات آگاه فرانسوی، این تهدیدات را «بخشی از بازی» ایران دانست که فرانسه با آن به نرمی برخورد می‌کند. یک منبع دیگر، گفته است پاریس از طریق تماس‌های مستمر روحانی و ماکرون و نیز گفتگوهای وزرای خارجه ایران و فرانسه، در حال برداشتن گامهایی در زمینه اعتمادسازی است.
منابع دیپلماتیک غربی، که با ایران تماس‌هایی دارند، پیش بینی می‌کنند که نشست مجمع عمومی سازمان ملل، که در سپتامبر جاری برگزار می‌شود، شاهد «گشایش بزرگی میان واشنگتن و تهران» خواهد بود. یکی از این منابع گفت: «هنوز زود است که درباره دیدار روحانی و ترامپ در حاشیه نشست مجمع عمومی سازمان ملل سخن بگوییم. چیزهایی در جریان است. گام کوچکی برای رسیدن به توافق باقی مانده است.»
حدود دو هفته دیگر، نشست‌های مجمع عمومی سازمان ملل آغاز می‌شود. ظاهرا اروپایی‌ها هنوز هم برای جبران خسارت‌های اقتصادی ایران، به این نشست‌ها چشم دوخته‌اند. به امید اینکه در نیویورک بتوانند زمینه مشترکی میان ایران و آمریکا ایجاد کنند. اما باید منتظر ماند و دید که در شرایطی که آمریکایی‌ها بر کارزار فشار حداکثری علیه ایران اصرار می‌کنند، آیا اروپایی‌ها خواهند توانست با ایجاد شکافی در دیوار تحریم‌ها، دو طرف را به میز مذاکره بازگردانند یا اینکه بار دیگر تیرشان به سنگ خواهد خورد.