در اولین جلسه از معاملات این هفته بورس تهران، همزمان با عرضه سهام پتروشیمی نوری، شاخص کل توانست مرز سخت ۲۵۰ هزار واحدی را پشت سر بگذارد. این در حالی است که نماگر کلی بازار برای عبور از این مرز حساس ۱۰ جلسه معاملاتی را باتردید و بی‌نتیجه سپری کرده بود.
از دیگر سو عرضه سهام پتروشیمی نوری تعدادی از رکوردهای قابل‌اعتنای بورسی را جابه‌جا کرد. تعداد کدهای متقاضی برای خرید سهام تازه عرضه‌شده «نوری» بیش از ۵۸۰ هزار نفر گزارش شد و حجم نقدینگی جذب‌شده به این سهم به بیش از ۹۷۳ میلیارد تومان رسید. این آمار از یک‌سو نشان از جذابیت بازار سهام در نگاه عموم فعالان اقتصادی دارد و ازسوی دیگر پیام مهمی را به سیاست‌گذاران اقتصادی مخابره می‌کند.
جریان فعلی نقدینگی که بازار سهام را به عنوان مقصد نشانه گرفته، می‌تواند فرصت مناسبی را برای کاستن از سهم دولت در مدیریت بنگاه‌های بزرگ در اختیار سیاست‌گذاران اقتصادی قرار دهد و ضمن توسعه عرضی این بازار، مانع شکل‌گیری حباب قیمتی در بورس تهران شود. در عین حال عدم استفاده از این فرصت، می‌تواند به بازگشت جریان نقدینگی به سمت مقاصد سنتی خود منجر شود و تورم قیمت‌ها در بازارهای غیرمولد و ناکارآ را در پی داشته باشد.
سونامی خریداران در بورس
اولین جلسه معاملاتی این هفته بورس پرهیجان آغاز شد. گذر شاخص کل سهام از مرز سخت ۲۵۰ هزار واحدی و عرضه اولیه پتروشیمی نوری در بورس تهران دو رویداد مهم این جلسه بودند. بدین ترتیب بازدهی نماگر اصلی بازار سهام از ابتدای سال به بیش از ۴۰ درصد رسید و در عین حال حجم مشارکت افراد و نقدینگی حاضر در عرضه اولیه روز گذشته و سایر آمار مربوط به معاملات خرد گواه آن است که این بازار همچنان در نگاه فعالان اقتصادی کشور جذاب جلوه می‌کند و اولویت ترجیحی ایشان را در انتخاب مقصد سرمایه‌گذاری شکل می‌دهد.
گذر از مرز ۲۵۰ هزار واحدی
شاخص کل بورس تهران، معاملات تیر ماه را با شتاب در مسیر صعودی آغاز کرد و طی تنها ۵ جلسه معاملاتی از میانه کانال ۲۳۴ هزار واحدی تا نیمه دوم کانال ۲۴۸ هزار واحد پیش‌رفت. با این حال قرار گرفتن در نزدیکی مرز حساس ۲۵۰ هزار واحد تردید‌ها برای ادامه مسیر صعودی را شدت بخشید و بازار سهام بیش از ۱۰ جلسه معاملاتی را در آستانه این مرز روانی سپری کرد. طی مدت مذکور شاهد نوسان سینوسی نماگر کلی بازار در بازه ۲۴۵ تا ۲۵۰ هزار واحدی بودیم و این مساله انگیزه‌ها را برای حضور در سهام کوچک‌تر که نوسان‌های شدید‌تری را در مسیر قیمتی تجربه می‌کردند، قوت می‌بخشید.
در عین حال عدم افت شدید شاخص کل در این بازه نشان از آن داشت که قیمت سهام به‌خصوص در نمادهای بزرگ میل چندانی به اصلاح ندارد و این موضوع اطمینان معامله‌گران برای حضور در سمت تقاضای بزرگان را تقویت کرد. درجا زدن‌های شاخص طی این بازه، سبب می‌شد که نقدینگی که در تصمیم‌گیری برای انتخاب مقصد دیگری برای سرمایه‌گذاری با مشکل مواجه بود، همچنان روندهای هیجانی در صنایع کوچک‌تر را رقم بزند و نسبت به حدود ارزندگی سهام کم‌توجهی شود.
طی همین مدت برخی کارشناسان و فعالان بازار سهام از حبابی شدن قیمت‌ها و گذر از مرزهای ارزندگی سخن به میان آوردند و هشدار دادند که تخلیه حباب در این دسته از نمادها می‌تواند گریز طولانی‌مدت سهامداران تازه‌وارد به بورس را در پی داشته باشد. در این شرایط به‌نظر می‌رسد عرضه سهام پتروشیمی نوری در بورس تهران اتفاق فرخنده‌ای است و عایدی برای همه طرف‌های موجود داشته باشد. عرضه سهام «نوری» در بورس تهران با کش و قوس فراوان رخ داد و حتی در مرحله نهایی نیز رویکردهای خوشبینانه و نقادانه به آن کم نبودند.
عرضه اولیه پرحاشیه
موضوع عرضه سهام پتروشیمی نوری در بورس تهران از نیمه شهریور ماه سال گذشته و پس از عرضه سهام پتروشیمی «پارس» مطرح بود. طی این مدت بارها این موضوع به تعویق افتاد تا نهایتا روز گذشته ۱۰ درصد از سهام این شرکت، معادل ۳۰۰ میلیون سهم، در قیمت ۳۱۲۵ تومان عرضه شد. برخی از برآوردها و ارزیابی‌های کارشناسان بازار سهام بر این موضوع اشاره دارد که چنین دامنه قیمتی برای عرضه «نوری» بازه مناسبی نیست.
در سوی مقابل برخی دیگر از فعالان بازار نقطه‌نظری در مقابل این رویکرد دارند و معتقدند که «نوری» در چنین قیمت‌هایی نیز می‌تواند بازدهی مناسبی را نصیب سهامداران کند. بعضی دیگر از فعالان نیز با استناد به حجم نقدینگی جذب شده به سمت این نماد، بر امکان کسب بازدهی از رشد قیمت سهام تاکید کردند. نهایتا در عرضه روز گذشته، در حالی که سقف تقاضا برای هر سفارش ۱۰۰۰ سهم معین شده بود به هر کد معاملاتی حدود ۵۳۰ سهم «نوری»، در سقف بازه قیمتی مورد نظر تعلق گرفت. بدین ترتیب عرضه ۱۰ درصد از سهام پتروشیمی نوری در معاملات دیروز سبب جذب بیش از ۹۷۳ میلیارد تومان نقدینگی به بازار سهام شد.
داده‌های تامل‌برانگیز از آخرین عرضه اولیه
عرضه روز گذشته پتروشیمی نوری در بورس تهران بار دیگر همه را شگفت‌زده کرد. در عرضه روز گذشته بار دیگر سقف تعداد خریداران عرضه اولیه جابه‌جا شد و به بیش از ۵۸۱ هزار کد معاملاتی رسید. طی روزهای گذشته اخبار پراکنده‌ای از افزایش تعداد متقاضیان کد بورسی، احتمالا برای حضور در سمت تقاضای عرضه اولیه «نوری» منتشر شده بود.
به هر صورت این آمار به نوعی تاییدکننده این فرض است که بورس در حال کسب جایگاه فراگیرتری در ذهنیت عموم جامعه به‌عنوان مقصد قابل‌اعتنای سرمایه‌گذاری است. رکورد پیشین تعداد متقاضیان عرضه اولیه، در ۲۷ خرداد و همزمان با عرضه سهام «جم‌پیلن» و در عدد ۴۶۸۴۴۳ کد به ثبت رسیده بود. در عرضه مذکور سقف سفارش برای هر کد معاملاتی ۵۰۰ سهم و دامنه قیمت بین ۲۱۰۰ تا ۲۲۵۰ تومان تعیین شده بود.
در جلسه روز گذشته همچنین رکورد میزان نقدینگی جذب شده طی یک عرضه اولیه نیز جابه‌جا شد. معامله ۳۰۰ میلیون سهام «نوری» در قیمت ۳۱۲۵ تومان به معنای جذب ۵/ ۹۷۳ میلیارد تومان نقدینگی است. سقف پیشین نقدینگی سرازیر شده به سمت یک عرضه اولیه، سال گذشته در تاریخ ۲۰ تیر ماه با عرضه سهام دیگر زیرمجموعه هلدینگ خلیج فارس به ثبت رسیده بود. عرضه اولیه پتروشیمی «پارس» توانسته بود ۷۲۰ میلیارد تومان نقدینگی را جذب سهام این شرکت کند.
از سوی دیگر باید توجه داشت از سقف تقاضای ۱۰۰۰ سهمی برای «نوری» حداکثر ۵۳۳ سهم به هر کد اختصاص یافت. این بدان معنی است که حجم نقدینگی مورد انتظار در صف تقاضای این سهم را می‌توان در حالت حداکثری، حدود ۱۸۱۷ میلیارد تومان برآورد کرد. محک نقدینگی مورد انتظار را می‌توان در معاملات این سهم طی روز جاری و روزهای آتی سنجید. به هر ترتیب این حجم از استقبال، برای هر بخش از ذی‌ربطان بازار سهام نشانه‌ای قابل‌توجه به همراه دارد.
اول از همه سیاست‌گذار که مدت‌هاست مترصد فرصتی برای عرضه سهام تحت مالکیت بخش دولتی است می‌تواند از این موقعیت استفاده بهینه برده و سهم بخش خصوصی را در اقتصاد کشور گسترده‌تر سازد. همچنین باید توجه داشت که حجم نقدینگی و افراد متقاضی برای حضور در معاملات سهام پرده از فرصتی جذاب برای گنجاندن فرهنگ بورس در متن جامعه برمی‌دارد. در عین حال باید در نظر داشت که بهره‌برداری نکردن از این فرصت، می‌تواند زمینه را برای شکل‌گیری یک تهدید جدی فراهم کند.
این میزان نقدینگی در انتظار، به‌صورت سنتی بازارهای دیگر را برای سرمایه‌گذاری انتخاب کرده و در شرایطی که زمینه را برای حضور در بازار سهام مهیا نبیند می‌تواند به حبابی شدن قیمت‌ها در برخی گروه‌های بازار منتهی شود یا بار دیگر به مقاصد سنتی خود کوچ کند؛ که در آن صورت بار دیگر باید در انتظار متورم شدن نرخ‌ها و قیمت‌ها در بازارهای نامولد بود.
با این حال باید به چند نکته دیگر در مورد عرضه «نوری» توجه داشت. طی روز گذشته برخی از باورهای رایج در بازار سهام به بوته آزمایش گذاشته شد. یکی از این مباحث آن است که آیا آماده شدن برای یک عرضه اولیه بزرگ، اصلاح قیمت سهام در قالب عمومی سهام را ناگزیر خواهد ساخت؟
همزمانی تابوشکن
یکی از مباحث سنتی در میان فعالان بورسی، انتقاد به عرضه‌های بزرگ در روندهای صعودی بازار است. این نقد اگرچه از اعتبار چندانی برخوردار نیست و تنها ملاک را کسب بازدهی حداکثری در کوتاه‌ترین زمان ممکن قرار می‌دهد با این حال در عرضه اولیه «نوری» نیز به چالش کشیده شد. عرضه اولیه سهام پتروشیمی پارس در تیر ماه سال گذشته با ریزش ۲/ ۱ درصدی شاخص کل همزمان شد. ضمنا شاخص کل طی هفته‌ای که بورس تهران انتظار عرضه «پارس» را می‌کشید تماما قرمزپوش بود.
عده‌ای از فعالان بازار بر این موضوع تاکید می‌کردند که علت ریزش‌های پی‌درپی شاخص، تلاش سهامداران برای فراهم کردن نقدینگی لازم برای حضور در معاملات عرضه اولیه‌ای «پارس» است. با این حال عرضه اولیه «نوری» بر این فرض عمومی خط بطلان کشید. همزمانی عبور شاخص کل از مرز حساس ۲۵۰ هزار واحدی و جذب نزدیک به هزار میلیارد تومان نقدینگی در سهام عرضه اولیه‌ای نشان می‌دهد روند عمومی بازار بیش از آنکه به عمق بیشتر آن باز گردد تابع عوامل متعدد و به‌خصوص سیاست‌گذاری‌هاست.
لزوم توسعه عرضی سهام
از روزهای اولیه راه‌اندازی بورس تهران دغدغه متولیان وقت آشنایی هر چه بیشتر عموم مردم با بورس و سهام بود. بر این اساس از دستگاه‌های تبلیغاتی مختلفی برای جذب عموم به بورس استفاده شده است. گرچه در سال‌های نخست به تدریج استقبال عمومی از بورس بیشتر شد اما در ادامه با خوانش اشتباه از بورس این ابزار مهم تامین مالی کنار زده شد و به این واسطه نقش بانک‌ها در اقتصاد کشور هر روز پررنگ‌تر شد و بانک‌ها هر روز در ظاهر قدرتمندتر اما در واقع بر بار مشکلاتشان افزوده شد.
در شرایط کنونی اما بیش از ۵۸۰ هزار نفر نقدینگی بیش از ۹۷۳ میلیارد تومانی را به سهام آورده‌اند. این مهم را نمی‌توان از ذکاوت سیاست‌گذار دانست. زیرا مقام ناظر سهام و همچنین سایر وزارتخانه‌هایی که در سیاست‌گذاری برای سهام نقش دارند با وجود حرف و حدیث فراوان در ایفای نقش موثر در سهام معمولا ناکام بوده‌اند.
آنچه در شرایط کنونی رخ داده حاصل رویدادهایی سریالی در فضای اقتصادی کشور بوده است. جهش ارزی و تورم سنگین مردم را به تقلا برای حفظ ارزش سرمایههای هر چند اندک خود واداشته است. بر این اساس ابتدا بازارهای سفته‌بازی مانند دلار و سکه با توجه به انتظارات شکل گرفته شده در جامعه مورد هدف نقدینگی سرگردان قرار گرفت.
در ماه‌های اخیر اما به تدبیر بانک مرکزی و عقب‌نشینی از سیاست‌های اشتباه قبلی، تلاطم بازار دلار به شدت کاسته شد؛ دلار در معاملات دیروز به میانه کانال ۱۲ هزار تومان نزدیک شد. افسار سکه نیز در دستان دلار بوده و عمده نوسان قیمتی طلای داخلی را بیش از قیمت طلا در بازار جهانی، نوسان نرخ دلار در بازار داخل رقم می‌زند. ضمنا به نظر می‌رسد رکود دامان بازار مسکن را گرفته و جایی برای سفته‌بازان در این بازار باقی نمانده است.
همچنین در حالی‌که در بازار مسکن با ۳ میلیون تومان در شهرهای بزرگ با تقلا بتوان یک متر زمین خریداری کرد این فرصت برای سرمایههای خرد فراهم شده تا بتوانند از فرصت کسب سود استفاده کنند. همه آنچه در این پاراگراف مطرح شد تحلیل‌های «دنیای اقتصاد» در چند ماه اخیر بوده و این انتظار وجود داشت که سیاست‌گذار حتی با کمترین تحلیل از آینده هرچه سریع‌تر به‌جای اسیر شدن در دام نگاه کوتاه‌مدت درصدد رسیدن به اهداف بلندمدت باشد. یکی از این اهداف بلندمدت افزایش تعداد عرضه‌های اولیه بود.
سرانجام بورس تهران شاهد یک عرضه اولیه در خور (البته از لحاظ اندازه) بود. فارغ از اینکه این عرضه اولیه ارزندگی خرید داشته یا خیر، حضور نقدینگی بالغ بر ۱۵۰۰ میلیارد تومانی پشت در ورودی سهام از پتانسیل قابل توجه بورس تهران برای جذب نقدینگی سرگردان به جای سرکشی این پول به بازارهای سفته‌بازی خبر می‌دهد. همان‌طور که اشاره شد تعلل بیش از اندازه سیاست‌گذار و نداشتن نگاه بلندمدت باعث شده که تلاش برای توسعه عرضی بازار بسیار اندک باشد.
با این حال سیگنال روز گذشته عرضه سهام پتروشیمی نوری با تمام جو منفی که روی این سهم شکل گرفته بود باید بیش از هر چیز دیگری تلنگری به سیاست‌گذار باشد. در اینجا منظور تنها سیاست‌گذار بورسی نیست؛ بلکه سیاست‌گذار کلان اقتصاد کشور باید با سواد بیشتری بورس را دنبال کند و به اهمیت این بازار برای رونق تولید کشور پی ببرد.
بازی برد-برد عرضه اولیه سهام
در پیش‌معاملات امروز نیز احتمالا صف‌های بسیار سنگین برای خرید سهام پتروشیمی نوری وجود خواهند داشت. این موضوع علاوه بر سیگنالی به سیاست‌گذار برای تسریع مسیر اصلاحی و تلاش برای جبران عقب‌ماندگی گذشته، باید مورد توجه اهالی بازار نیز قرار گیرد. عرضه اولیه سهام نه‌تنها عامل فشار بر دیگر نمادهای موجود در بازار نیست بلکه شرایط را برای ورود پول‌های جدید به بازار فراهم می‌سازد. احتمالا افرادی که در بازار سهام تجربه فعالیت داشته‌اند به این موضوع واقف هستند که خروج پول توسط شخصی که طعم سودهای بورسی را چشیده باشد بسیار دشوار است. بر این اساس این نقدینگی که روز گذشته به بازار سهام جذب شد تا مدت‌ها در بازار باقی خواهد ماند. با این حال این مهم نیازمند انتخاب مسیر درست در امر سیاست‌گذاری است.
یکی از این موارد افزایش تعداد عرضه‌های اولیه سهام است. عرضه‌های اولیه علاوه بر جذب نقدینگی سرگردان به سهام، می‌تواند مالکیت بنگاه‌ها را از دستان دولت و شرکت‌های نیمه‌دولتی مانند هلدینگ فارس خارج کند. این موضوع نیز می‌تواند حرکت در مسیر خصوصی‌سازی واقعی باشد که گرچه مسیر طولانی پیش رو وجود دارد اما با گام‌های کوچک و این‌چنینی می‌توان برای رسیدن به هدف امیدوار بود.
بر این اساس این انتظار وجود دارد که سازمان بورس فضا را برای پذیرش هر چه سریع‌تر شرکت‌ها آماده کنند و از سوی دیگر متولیان بنگاه‌ها فشار حداکثری بر مدیران عامل شرکت‌های قابل عرضه برای تسریع روند پذیرش سهام بیاورند. حضور شرکت‌های نیمه دولتی همچنین می‌تواند شفافیت اطلاعاتی را بیش از گذشته کند و به این ترتیب فضا را برای رخداد فسادهای احتمالی تنگ‌تر سازد. همچنین عرضه بنگاه‌ها از سوی سازمان‌ها و نهادهای دولتی و نیمه‌دولتی مانند هلدینگ خلیج فارس، تامین اجتماعی، صندوق‌های بازنشستگی، بانک‌ها و سایر ارگان‌های حکومتی و عمومی می‌تواند بخشی از تنگنای مالی که این سازمان‌ها با آن مواجه هستند را بهبود بخشد.
در نتیجه آنچه اشاره شد پس از سال‌ها که از افتتاح بورس تهران می‌گذرد، هجوم خریداران به سمت عرضه اولیه روز گذشته از افزایش تمایل عمومی به بورس تهران حکایت دارد که لازم است سیاست‌گذار اقتصادی آن را قدر بداند. در این خصوص عرضه‌های اولیه علاوه بر جذب و تسهیل امکان هدایت نقدینگی به سمت تولید در افزایش شفافیت بنگاه‌های نیمه‌دولتی، دولتی و زیرمجموعه سایر ارگان‌های عمومی و نظامی نیز موثر است. این بازی برد-برد بیش از هر چیزی به تجدیدنظر درخصوص نظرات و نگاه‌های اشتباه به بورس و همچنین قوانین حاکم بر این بازار نیازمند است.