برجام در وضعیت قرمز قرار گرفته است. توافق هسته‌ای که در جولای سال ۲۰۱۵ میان ایران و ۱+۵ بر پایه دو سه اصل به رسمیت شناخته شدن حقوق هسته‌ای ایران، برداشته شدن تحریم‌های هسته‌ای سازمان ملل، اتحادیه اروپا و امریکا همچنین اطمینان جامعه جهانی از صلح‌آمیز بودن فعالیت‌های هسته‌ای تهران متولد شد هر روز دستخوش تحول جدیدی می‌شود و باید گفت که در یک سال گذشته بیشتر این تحولات مثبت نبوده است.
به گزارش اعتماد، محدودیت‌های اعمال شده بر برنامه هسته‌ای ایران همچنان با باقی ماندن ایران در برجام ادامه دارد، اما امریکا به عنوان بازیگر اصلی تحریم‌های تهران یک سال پیش از توافق هسته‌ای با تهران کناره‌گیری کرد و البته با اعلام سیاست فشار حداکثری در ۳۶۵ روز گذشته سخت‌ترین تحریم‌ها را هم علیه تهران اعمال کرده است. در نتیجه گام‌های ضدبرجامی دونالد ترامپ، رییس‌جمهور امریکا اکنون ترکیب ۱+۴ مقابل ایران در توافق هسته‌ای نشسته است. ترکیبی که باید تمام انتظار‌های تهران را برآورده کند. تا دو هفته دیگر کناره‌گیری امریکا از برجام یک ساله می‌شود و همزمان تداوم رفتار کج‌دار و مریز اروپا که گاه با حمایت از ایران به میخ می‌کوبند و گاه با ایستادن در کنار واشنگتن بر نعل، صبر ایران را نشانه گرفته است. اگر تهران تا چند ماه پیش با توجه به وعده‌های اروپا، چین و روسیه به عنوان بازماندگان در برجام، اراده سیاسی آنها برای حفظ توافق را مثبت می‌دید امروز تطویل دوره تعلل اروپا صبر تهران را به بازی گرفته و ایرانی‌ها می‌گویند پس از وعده و وعید‌ها در میدان عمل چه در چنته دارید.
تهران همچنان در انتظار پاسخ
موضع‌گیری‌های مقام‌های متفاوت در ایران به‌خصوص در ۳ هفته اخیر نشان از قرار گرفتن برجام روی بندی باریک را دارد. تهران به اعتراف مقام‌های دولت دونالد ترامپ در حال تحمل شدیدترین فشار‌های اقتصادی از سوی امریکاست. هر چند که اروپایی‌ها می‌گویند به برجام پایبند هستند و تحریم‌های هسته‌ای ایران از سوی اروپا به تاریخ سپرده شده است، اما آیا خروج کمپانی‌های بزرگ و متوسط اروپایی از ایران پس از بازگشت تحریم‌های هسته‌ای و فرامرزی امریکا معنایی جز تحریم ایران در اروپا هم می‌تواند داشته باشد؟ مکانیسم تحریمی واشنگتن به گونه‌ای تنظیم شده که کمپانی‌ها و موسسه‌های بانکی و مالی که تن به تحریم‌های وزارت خزانه‌داری امریکا در برابر کشور‌ها ندهند، مشمول جریمه‌ها و تنبیه‌های اقتصادی سنگین خواهند شد. زمانی که امریکا از برجام کنار کشید، سوال ایران از بازماندگان این بود: در باقی ماندن در این توافق چه منفعتی برای تهران نهفته است؟ پاسخ واحد اروپا، چین و روسیه یک جمله بود: ما نبود شریک برجامی خود در توافق را جبران می‌کنیم.
اصلی‌ترین راهکاری که اروپا برای جبران مافات پیشنهاد کرد، تعریف سازوکار مالی برای رابطه با تهران در سایه تحریم‌های فرامرزی امریکا بود. سازوکاری که به اینستکس شهره شده است. یک سال پس از برجام اروپا می‌گوید در حال به راه انداختن این سازوکار است، اما صدای اعتراض تهران بلند شده است. تازه‌ترین اعتراض روز گذشته از زبان محمدجواد ظریف، وزیر خارجه شنیده شد. ظریف با اشاره به راه افتادن سازوکار متناظر اینستکس در ایران گفت: برای راه‌اندازی این سازوکار نیاز بود ما یک سازوکار متناظر در ایران راه‌اندازی کنیم که این سازوکار متناظر در ایران هفته گذشته راه‌اندازی شده و الان اروپایی‌ها هیچ بهانه‌ای ندارند برای اینکه کار خود را شروع کنند.
راه‌اندازی اینستکس یک اقدام مقدماتی توسط اروپاست. اروپایی‌ها در اردیبهشت گذشته بعد از خروج امریکا از برجام تعهدات متعددی را مطرح کردند که برای شروع اجرای آن تعهدات نیاز بود که اینستکس را راه بیندازند. معتقدیم حالا باید برای مدت زیادی اروپایی‌ها تلاش و فعالیت کنند تا بتوانند تعهدات‌شان را انجام دهند، بسیار عقب هستند و نباید اینگونه تصور کنند که جمهوری اسلامی منتظر آنها می‌ماند. ما بحمدالله روابط بسیار خوبی با همسایگان داریم، سازوکار‌های مشابهی را با بسیاری از کشور‌ها راه‌اندازی کردیم و دارد عمل می‌کند. من نمی‌دانم اروپایی‌ها برای یک سازوکار مقدماتی چقدر وقت نیاز دارند؟
ظریف در بخش‌های دیگری از سخنان خود در جمع خبرنگاران با اشاره به مانع‌تراشی امریکا در مسیر کمک به ایران پس از سیل اخیر در نقاط مختلف گفت: ما اسنادی را جمع‌آوری کرده و به زودی منتشر خواهیم کرد که نشان می‌دهد، بانک‌ها و حتی بانک‌های اروپایی به دلیل نگرانی از اقدامات امریکا از پذیرش کمک‌های ایرانی‌هایی که در خارج از کشور حضور دارند یا مردم سایر کشور‌ها که مایل به کمک‌رسانی هستند، سر باز می‌زنند.
تخلف از لندن تا پاریس
انتقاد‌های ظریف ار تعلل اروپا و تاثیرپذیری اقتصادی و سیاسی آنها از امریکا در حالی مطرح شد که در ۷۲ ساعت گذشته خبر مربوط به توقف ارسال مراسلات و بسته‌ها از مقصد لندن به تهران از سوی شرکت Royal Mail در رسانه‌های ایرانی بازتاب قابل توجهی پیدا کرد و به کنار گذاشته شدن تعارف انگلیسی‌ها با تهران در همراهی با امریکا در تحریم تعبیر شد. به گزارش بی‌بی‌سی شرکت پست بریتانیا از چند روز پیش ارسال هر گونه محموله پستی به ایران را متوقف کرده و دستورالعملی به شعبه‌های اداره پست رویال میل ارسال شده و از آنان خواسته شده تا اطلاع ثانوی هیچ‌گونه بسته پستی و حتی نامه به مقصد ایران را نپذیرند. حمید بعیدی‌نژاد، سفیر ایران در لندن اعلام کرده که همچنان پیگیر این مساله تا رفع و رجوع آن است. پیش از این خبر از انگلیس، خبر‌های رسیده از فرانسه که اخیرا میزبانی گروه ۷ را برعهده داشت نیز بوی خوبی را به مشام ایران نرساند.
در نشست اخیر که قریب به ۱۰ روز پیش انجام شد، بیانیه‌ای نهایی منتشر شد که در چند بند آن انتقاد‌هایی از فعالیت‌های منطقه‌ای و آزمایش‌های موشکی ایران به چشم می‌خورد و البته منفی‌ترین نکته آن هم این بود که هیچ اشاره‌ای به برجام و لزوم تداوم اجرای آن به عنوان تعهدی چندجانبه نشده بود. تهران به متن این بیانیه نیز واکنش نشان داد و از فحوای کلام مقام‌های ایرانی این نکته قابل استنباط بود که دیگر حنای شعار غربی‌ها مبنی بر وجود اراده سیاسی برای حفظ برجام نزد ایرانی‌ها رنگی ندارد.
عقب‌نشینی سفیر پس از توییت جنجالی
در چنین فضایی توییت سفیر فرانسه در واشنگتن در حساب شخصی وی در توییتر به تیر خلاص برای صبوری ایران تبدیل شد. «جرارد آرو» سفیر فرانسه در امریکا در توییترش تعابیر جدیدی از برجام و تعهدات ایران عرضه کرد!
براساس ترجمه خبرگزاری فارس، آرو در این خصوص نوشت: اینکه گفته شود، ایران بعد از انقضای برجام مجاز به غنی‌سازی اورانیوم خواهد بود، اشتباه است. [ایران]باید به موجب «پیمان منع اشاعه» و پروتکل الحاقی و تحت نظارت‌های شدید ثابت کند که فعالیت‌های هسته‌ای‌اش صلح‌آمیز هستند. همان‌گونه که سال ۲۰۰۲ گفتیم که طبق پیمان منع اشاعه، غنی‌سازی اورانیوم بدون داشتن یک برنامه غیرنظامی باورپذیر در زمینه هسته‌ای غیرقانونی است، قادر خواهیم بود در سال ۲۰۲۵ هم در صورت لزوم واکنش نشان دهیم. آن موقع تحریم‌هایی اعمال شدند. تحریم‌ها می‌توانند مجددا اعمال شوند. بعد از برجام هیچ بند «زوال‌پذیری» وجود ندارد. روسیه، اورانیوم غنی شده نیروگاه هسته‌ای بوشهر را تامین می‌کند بنابراین هیچ دلیل قابل درکی وجود نخواهد داشت که ایران بعد از برجام، اقدام به غنی‌سازی وسیع اورانیوم کند.
این اظهارات «جراد آرو» در حالی مطرح شد که وی در یک سال گذشته تقریبا تنها سفیر اروپایی در واشنگتن بوده که در بزنگاه‌های متفاوت حمایت‌های جدی از برجام و تداوم آن کرده بود. با وجود آن سابقه، این رشته توییت جدید آرو واکنش تند سیدعباس عراقچی، معاون سیاسی وزیر خارجه را به دنبال داشت. عراقچی با اشاره به توییت‌های وی نوشت: اگر توییت‌های آقای آرو مواضع رسمی فرانسه است، ما با یک نقض عمده هدف و مقصود برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت مواجه هستیم. پاریس باید سریعا روشنگری کند وگرنه ما اقدام لازم را به عمل خواهیم آورد.
این هشدار توییتری مذاکره‌کننده ارشد ایران در مذاکرات هسته‌ای پایان ماجرای به وجود آمده میان تهران و پاریس نبود و وزارت خارجه ایران تنها چند ساعت پس از آنکه سفیر فرانسه در ایران استوارنامه خود را به محمدجواد ظریف تحویل داد، او را احضار کرد. «فیلیپ تیه‌بو» سفیر جدید جمهوری فرانسه در تهران توسط سید‌حسین سادات‌میدانی، رییس دبیرخانه ستاد پیگیری اجرای برجام به وزارت امور خارجه احضار شد. در این جلسه طرف ایرانی با اشاره به توییت‌های منتسب به سفیر فرانسه در واشنگتن که محتوای آنها از نظر کشورمان به هیچ عنوان قابل پذیرش نیست خواستار توضیح دولت فرانسه شده و اعلام کرد در صورتی که اظهارات مزبور مورد تایید دولت فرانسه بوده و بیان‌کننده مواضع رسمی این کشور باشد، این امر در مخالفت آشکار با اهداف و مفاد برجام خواهد بود و چنانچه به نحوی رضایت‌بخش به این مساله رسیدگی نشده و موضوع فیصله نیابد، جمهوری اسلامی موضوع را براساس سازوکار‌های پیش‌بینی شده در برجام پیگیری کرده و حق خود برای هر گونه واکنش مقتضی را محفوظ می‌داند.
در واکنش، سفیر فرانسه در تهران ضمن ابراز بی‌اطلاعی از توییت‌های منتسب به سفیر کشورش در واشنگتن بر اراده سیاسی این دولت بر اجرای کامل مفاد برجام تاکید و اعلام کرد، مراتب را بلافاصله به پاریس گزارش خواهد داد.
تنها چندساعت پس از احضار سفیر تازه‌نفس فرانسه در تهران بود که همکار وی در واشنگتن سه توییت خود درباره برجام را پاک کرد. اقدامی که عقب‌نشینی علنی وی از اظهارنظر درباره برجام به حساب می‌آید. قطعا این حرکت سفیر فرانسه در واشنگتن تحت فشار پاریس صورت گرفته و می‌توان گفت که فشار حداکثری وزارت‌خارجه در تهران بر پاریس به عنوان عضوی از برجام و تکرار مطالبه‌گری منجر به این واکنش شده‌است.
ترس اروپا
با وجود واکنش سریع تهران و عقب‌نشینی پاریس، اما ناگفته پیداست که برآورد تهران از مجموع رفتار‌های ۳ کشور اروپایی در قبال برجام مثبت نیست. این رفتار‌های زیگزاگی اروپا در قبال اجرای تعهدات، خاطره روز‌هایی را برای ایران زنده کرده که فرانسوی‌ها به منظور متقاعد کردن دونالد ترامپ برای باقی ماندن در توافق هسته‌ای پیش از اردیبهشت ۱۳۹۷ به وی وعده دادند که اگر در برجام بماند در آینده‌ای نه چندان دور با تهران برای تمدید تاریخ‌های انقضای موجود در برجام دوباره مذاکره خواهند کرد. پاریس‌نشین‌ها یک بار در اردیبهشت سال گذشته شاهد بودند که چگونه تلاش‌های آنها برای راضی نگاه داشتن ترامپ ره به جایی نبرد و در نهایت رییس‌جمهور امریکا با پشت کردن به تعهدی چندجانبه و با رویای مذاکره دوباره با تهران از برجام خارج شد. با وجود این تجربه آنچه اروپا هنوز به آن واقف نشده، تبعات کناره‌گیری ایران از برجام است. هر چند که تصمیم تهران تاکنون تغییر نکرده و به اجرای تعهدات خود در برجام وفادار است، اما به قول محمدجواد ظریف این صبر همیشگی نخواهد بود.
اروپا به دلیل وابستگی سیاسی و اقتصادی به امریکا تصور می‌کند در کنار واشنگتن ایستادن کم هزینه‌تر خواهد بود، اما آنچه از تیررس نگاه اروپایی‌ها دورمانده، این است که تبعات خروج ایران از برجام صرفا به از سرگیری برنامه هسته‌ای ایران محدود نخواهد شد. برجام جدا از دستاوردی فنی برای نظام منع اشاعه، بستری سیاسی برای همکاری‌های منطقه‌ای تهران و اروپا هم بود. اروپایی که امروز با انواع و اقسام مشکلات ناشی از موج پناهندگان و بالا رفتن حجم ورود مواد مخدر به داخل این قاره روبه‌رو است باید بتواند برای تامین منافع بلندمدت خود فراتر از برجام را در رابطه با تهران ببیند. به نظر می‌رسد که اروپا برای اثبات استقلال هر چند نسبی خود از واشنگتن آن هم در روز‌هایی که رییس‌جمهور امریکا اندک احترامی برای تعهد‌ها و توافق‌های چندجانبه قائل نیست، وقت چندانی ندارد. نازک شدن ریسمان برجام در واقع به سقوط جایگاه بین‌اللمللی اروپا به عنوان شریکی ناتوان در مذاکره منتهی می‌شود.
پس بی خیال برجام شوید.