فرارو- نماینده پیشین مجلس گفت: «خطری که انتخابات استانی را تهدید می‌کند، این است که رای خرید و فروش شود و زد و بند‌های سیاسی و اقتصادی صورت بگیرد و افرادی که قدرت سیاسی و اقتصادی دارند، وارد لیست‌ها شوند. در این وضعیت دیگر مردم در شهر‌های کوچک نمی‌توانند به افرادی که دردشان را می‌فهمند و نماینده واقعی آن مردم هستند، رای دهند. زیرا فقط کسانی شانس رفتن به مجلس را پیدا می‌کنند که در مرکز هستند.»
حدود دو دهه است که در برهه‌های مختلف مسئله استانی شدن انتخابات مطرح می‌شود، اما تا امروز نتوانسته از فیلتر شورای نگهبان عبور کند. با این حال مجددا مجلس دهم اخیرا با کلیات این طرح موافقت کرده است. با استانی شدن انتخابات، برای کل استان یک حوزه انتخاباتی اصلی تعریف می‌شود و نامزد‌ها باید از حوزه خودشان حداقلی از آراء را به دست بیاورند و در سطح استان هم جزو بالاترین‌ها باشند تا انتخاب شوند.
موافقان طرح معتقدند که برگزاری انتخابات در حوزه‌های بزرگتر، به انتخاب نمایندگانی می‌انجامد که در بین گروه بیشتری از مردم مقبول هستند. به عنوان مثال «سلمان خدادادی»، رئیس کمیسیون اجتماعی مجلس که از جمله نمایندگانی است که در دوره‌های مختلف پیگیر طرح «استانی شدن انتخابات مجلس» بوده، معتقد است که یکی از چیز‌هایی که باعث نجات مجلس از شرایط فعلی است، استانی شدن است. حتما استانی شدن به افزایش کیفیت نمایندگان و بهتر شدن انتخاب آن‌ها و از همه مهم‌تر به رفتار نمایندگان در حین نمایندگی هم خیلی کمک می‌کند. واقعا با این طرح افراد با کیفیت، با نگاه ملی، شناخته شده، توانمند و مطلع انتخاب می‌شوند. ضمن اینکه هر کسی نمی‌تواند با این ساز و کار به عنوان نماینده مردم انتخاب شود.
البته تا اینجای کار دولت هم به این طرح روی خوش نشان داده، اما معتقدند که نیازمند ملاحظاتی است که باید در طرح گنجانده شود. حسینعلی امیری معاون پارلمانی حسن روحانی عنوان کرده است که بعد از دو هفته بررسی، دولت با این طرح موافقت کرده است. ولی این طرح هم مانند باقی طرح‌ها مخالفان بسیاری دارد. آن‌ها امید دارند که استانی شدن انتخابات، مغایر بند ۱۵ اصل سوم قانون اساسی است که «بر توسعه و تحکیم برداری اسلامی و تعامل عمومی دلالت دارد».
ضمن اینکه معتقدند با بند ۹ اصل سوم قانون اساسی که بر رفع تبعیضات ناروا و ایجاد امکانات عادلانه برای همه جامعه در تمام زمینه‌های مادی و معنوی دلالت دارد هم مغایرت دارد. زیرا در شرایط کنونی اگر یک کاندیدا در یک شهرستان ۱۰ درصد رأی بیاورد و فردی دیگر در همان شهرستان ۶۰ درصد رأی بیاورد، احتمال دارد فردی که درصد کمتری رای را در شهرستان کسب کرده بتواند در سطح استان با توجه به نظر مرکز استان رای بیشتری کسب کند و به مجلس راه یابد و فردی که رأی بیشتری در شهرستان می‌آورد؛ اما پشتوانه‌ای در مرکز استان ندارد به مجلس ورود پیدا نکند که این نوعی تبعیض است.
به عنوان مثال جلیل رحیمی جهان آبادی، عضو هیات رییسه کمیسیون قضایی و حقوقی مجلس، معتقدد است که رفتن در فهرست احزاب و استان‌ها کار هر کسی نیست؛ مضاف بر این که وضعیت فعالیت احزاب قدرتمند و واقعی نیست و در این صورت کسانی که شناخته شده نیستند یا توان هزینه مالی ندارند فرصت بروز و ظهور در مجلس را پیدا نمی‌کنند و در واقع مجلسی که به این صورت تشکیل می‌شود به یک مجلس طبقه خاص تبدیل می‌شود که نمی‌تواند فضای مردمی داشته باشد، در حالی که اکنون نمایندگان در نطق، تذکر، قانونگذاری و مکاتبات خود مشکلات مردم را پیگیری می‌کنند؛ لذا با این کار فرصت مشارکت و اثرگذاری حضور مردم در تصمیم گیری‌ها گرفته می‌شود.
وی تاکید دارد که ما تنوع قومی و مذهبی زیادی در کشور داریم. اهل سنت در کنار شیعه و قومیت‌های مختلف در کنار هم زندگی می‌کنند. با همین ترکیب و به تناسب قومیت‌ها، نمایندگانی هم در مجلس حضور دارند، اما وقتی این ترکیب به هم بخورد و افرادی انتخاب شوند که این تناسب برقرار نباشد، در این صورت حرف مردم هم شنیده نمی‌شود و این در دراز مدت آسیب جدی به امنیت کشور وارد می‌کند.
با اینحال مصطفی میرسلیم، عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام، با بیان اینکه اصلا این طرح در مجمع تشخیص رد شده است، عنوان کرد: علی‌رغم اینکه قانون انتخابات در چهل سال اخیر سه بار به‌کلی تغییر کرده و ده‌ها بار نیز اصلاح شده است، ولى همچنان داراى اشکالات متعددى است. براى برطرف کردن این اشکالات، لازم است که شوراى نگهبان، مجلس شوراى اسلامى و وزارت کشور با اتکا بر سیاست‌هاى کلى ابلاغى در شهریور ١٣٩٥، با یکدیگر همکاری و تعامل داشته باشند. این عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام خاطرنشان کرد: آنچه اخیراً تحت عنوان استانی شدن انتخابات از سوی برخی نمایندگان مجلس مطرح شده، منطبق بر سیاست‌هاى کلى نظام نیست و بعید است بدون اعمال تغییرات اساسى به تصویب نهایی رسیده و تبدیل به قانون شود.
استانی شدن انتخابات منجر به رأی‌فروشی و لابی‌گری می‌شود
در همین خصوص مهدی آیتی نماینده ادوار مجلس طی گفتگو با فرارو عنوان کرد: «نخستین بار مسئله استانی شدن انتخابات در مجلس ششم مطرح شد و عمدتا اعضای حزب مشارکت به دنبال این موضوع بودند. در آن دوره توسط برخی نمایندگان به صورت طرح مطرح شد و هرچند مجلس با آن موافقت می‌کرد، اما توسط شورای نگهبان رد شد. یکی از کسانی که سردمدار این طرح بود، آقای جواد اطاعت بود. اما من همان زمان در مجلس ششم کاملا با این طرح مخالف بودم و حتی یکبار هم صدا و سیما از من و آقای اطاعت دعوت کردند تا در این باره یک مناظره‌ای انجام بدهیم.»
وی ادامه داد: «با این حال همانطور که عرض کردم این طرح توسط شورای نگهبان رد شد و الان هم احتمال اینکه این نهاد مجددا با آن موافقت نکند بسیار زیاد است. زیرا شورای نگهبان معتقد است که مسئله استانی بودن انتخابات برخلاف قانون اساسی است. زیرا در قانون به آرای شهرستان‌ها اشاره شده است و وقتی انتخابات استانی می‌شود، به این معنی است که شهرستان‌ها را تجمیع کردیم و انتخابات را از حوزه شهرستانی به استانی انتقال پیدا می‌کند.»
او افزود: «اما در آن دوره که حزب مشارکت به دنبال این طرح بود به استناد یک سری از نظارات آقای خاتمی در تلاش بودند که حتی کشور را به صورت فدراتیک در بیاورند. زیرا در آن دوره آقای خاتمی معتقد بودند که به جای اینکه تعداد استان‌ها زیاد شود، تعداد آن‌ها را کم و چند استان را با یکدیگر تجمیع کنیم چندین ایالات تشکیل دهیم. یعنی همان حالتی که امروز در برخی کشور‌های اروپایی مثل آلمان یا ایالات متحده وجود دارد.»
این فعال سیاسی تصریح کرد: «اما در دیداری که نمایندگان مجلس ششم با مقام معظم رهبری داشتند، ایشان تاکید کردند که با این طرح موافق نیستند و این به معنی تجزیه ایران است و بعد از آن ممکن است صحبت خوزستان بزرگ یا کردستان بزرگ و... مطرح شود و برای امنیت ملی خطرناک است؛ لذا هنوز هم بحث استانی شدن انتخابات به نوعی با مسئله فدراتیک شدن ایران سنجاق می‌خورد و به همین دلیل است که شورای نگهبان یا برخی مسئولان با آن مخالفت می‌کنند.»
وی تاکید کرد: «ولی اینکه من در آن زمان با این طرح مخالف بودم و الان هم اصلا با آن موافق نیستم، دلایل دیگری دارد. من معتقدم که وقتی در انتخابات مردم به لیست رای می‌دهند، انتخاب اصلح انجام نمی‌شود. دقیقا همان اتفاقی که در انتخابات فعلی هم در شهر‌های بزرگ مثل مشهد، تهران، اصفهان و... رخ می‌دهد. مثلا در انتخابات سال ۹۴ در تهران مردم به ۴۶ نفر (نمایندگان مجلس و خبرگان رهبری) رای دادند، اما نتیجه‌اش همین مجلسی شد که می‌بینیم و اصلا نتیجه خوبی در بر نداشت. یا همین وضعیت در انتخابات شورای شهر تهران هم بود و نتیجه‌اش شورای پنجم شد که آن هم بسیار ضعیف است.»
او ادامه داد: «دلیلش هم این است که کسانی در لیست قرار می‌گیرند که نه تنها صلاحیت لازم بلکه گرایش سیاسی روشنی ندارند و صرفا به دلیل توان مالی یا ارتباطاتشان در لیست قرار می‌گیرند. ضمن اینکه وقتی انتخابات به صورت استانی برگزار می‌شود، دیگر رأی تک‌تک مردم تعیین کننده نیست. آن رای تعیین کننده است که با لابی‌گری به دست می‌آید. خطری که در استانی شدن انتخابات وجود دارد این است که احزاب یا جناح‌های سیاسی می‌توانند با لابی‌گری و پول خرج کردن و رای خریدن یک لیستی مشخص کنند که وقتی مردم به آن رای می‌دهند، مثل این است که به خوب و بد رای می‌دهند. یعنی به یک مجموعه رای می‌دهند که منجر به این می‌شود که افراد سره در کنار افراد ناسره وارد مجلس یا شورا‌ها شوند.»
آیتی در پایان گفت: «بنابراین اولین مسئله‌ای که باید درباره آن آسیب شناسی صورت بگیرد همین مسئله رای دادن به لیست است. زیرا در ۴۰ سال گذشته هربار مردم به لیست‌ها رای داده اند، نتیجه خوبی در بر نداشته است؛ لذا خطری که انتخابات استانی را تهدید می‌کند این است که رای خرید و فروش شود و زد و بند‌های سیاسی و اقتصادی صورت بگیرد و افرادی که قدرت سیاسی و اقتصادی دارند، وارد لیست‌ها شوند. در این وضعیت دیگر مردم در شهر‌های کوچک نمی‌توانند به افرادی که دردشان را می‌فهمند و نماینده واقعی آن مردم هستند، رای دهند. زیرا فقط کسانی شانس رفتن به مجلس را پیدا می‌کنند که در مرکز هستند.»