فرارو- در پی اخراج ۲۰۰ ایرانی از گرجستان وزارت خارجه از مردم خواسته که از هرگونه سفر غیرضروری به این کشور خودداری کنند. بهرام قاسمی سخنگوی وزارت خارجه گفته: مردم از هرگونه سفر به گرجستان در صورت ضروری نبودن خودداری کنند تا ایران بتواند در یک سازوکار مشخص چرایی این مشکل و مصائبی که دولت گرجستان برای اتباع ایرانی ایجاد کرده را روشن کند و آن‌ها تکلیف این رفت و آمد ایرانیان را اعلام کنند. این درخواست وزارت خارجه در ادامه رفتار‌های کشور گرجستان با ایرانی هاست.
افزایش تعداد سفر‌های خارجی ایرانی‌ها
پارسال گفته می‌شد ایرانی‌ها سالانه ۱۰ میلیون سفر خارجی دارند. این رقم یعنی تقریبا از هر هشت نفر جمعیت کشور یک نفر در سال سفر خارجی دارند. به استناد همین آمار عوارض خروج از کشور سه تا شش درصد افزایش پیدا کرد. عده‌ای از جمله مسئولین گردشگری عدد ۱۰ میلیون را اغراق دانستند چرا که ۵۰ درصد از ۱۰ و نیم میلیون خروجی سال ۹۶ با هدف زیارت از کشور خارج شد که دو میلیون از آن‌ها در ایام اربعین از مرز عبور کرده اند. حدود ۶ شش نفر دیگر هم مسافرانی بودند که به گفته مسئولان گردشگری، بخشی از این رقم تجار، دانشجویان، ایرانی‌های مقیم و نیرو‌های کار هستند.
با این حال تعداد ایرانیانی که به سفر خارج از کشور رفته‌اند در ۱۰ سال گذشته افزایش چشمگیری داشته است. سال ۸۶، تعداد کسانی که از کشور خارج شدند ۵.۱ میلیون نفر بود. اما این رقم در سال ۹۶ به بیش از ۱۰ میلیون و ۶۰۰ هزار نفر رسید. نمودار زیر رشد خروج از کشور در سال‌های گذشته را نشان می‌دهد. آنگونه که این نمودار نشان می‌دهد با تحریم کشور در سال‌های ۹۰ و ۹۱ و افزایش قیمت دلار، سفر‌های خارجی با افت همراه شد، اما این موضوع تنها مقطعی بود و سفر‌های خارجی مردم دوباره برقرار شد.
ایرانی‌ها کجا سفر می‌روند؟
یکی از اهمیت‌های سفر‌های خارجی ایرانی‌ها در خارج کردن ارز از کشور است. عراق، ترکیه، امارات و جمهوری آذربایجان اصلی‌ترین مقصد ایرانی‌ها در سال ۹۶ بود. آنگونه که مقامات سازمان حج و زیارت به عنوان متولی مقصد اول سفر‌های خارجی ایرانی‌ها اعلام کرده، پارسال (قبل از افزایش قیمت ارز) هزینه سفر هر زائر به عراق حدود دو و نیم میلیون تومان بود که با توجه به پرداخت تمام مخارج‌شان قبل از سفر، نهایت هزینه آن‌ها نزدیک به ۲۰۰ دلار است. اما آنگونه اتحادیه هتل‌داران دومین مقصد سفر‌های خارجی می‌گوید که در سال ۲۰۱۷ میلادی، ۲ و نیم میلیارد دلار از درآمد کشور ترکیه از ارز ایرانی‌ها بوده است.
شاید انتظار می‌رفت با شروع آغاز تحریم‌های ایران، میزان خروج از کشور مردم به شدت افت کند. اما آمار‌ها نشان می‌دهد در پنج ماهه نخست امسال فقط ۱۱ درصد از سفر‌های خارجی کم شده است. به گفته محمد خیاطیان، سرپرست معاونت گردشگری در پنج ماه ابتدایی سال سه میلیون و ۹۲ هزار و ۷۵۹ ایرانی به خارج از کشور سفر کردند که این آمار در مقایسه با مدت زمان مشابه در سال گذشته ۱۱ درصد کاهش داشته است که ترکیه از رتبه دوم سفر‌ها در سال گذشته به جایگاه اول رسیده است. این نشان می‌دهد که میزان سفر‌های سیاحتی بیش از سفر به عتبات عالیات بود. تا پایان مرداد مقصد ایرانی‌ها به ترتیب ترکیه، عراق، امارات و گرجستان بود. آماری هم که امروز صبح اعلام شد حاکی از آن است که تا پایان آبان ماه چهار میلیون و ۷۰۴ هزار و ۵۰۹ ایرانی به خارج از کشور سفر داشته اند که چهار مقصد اصلی آن‌ها به ترتیب عراق، ترکیه، امارات، گرجستان بوده است.
تحریم‌ها مانع سفر به گرجستان نشد
آنطور که پیداست که سفر به گرجستان به قدری افزایش پیدا کرده که این کشور جایگزین جمهوری آذربایجان شده است. براساس تازه‌ترین آمار منتشر شده از سوی مسئولان گردشگری گرجستان، نوروز امسال حدود ۶۰ هزار ایرانی به این کشور سفر کرده‌اند. این رقم معادل بیش از ۱۰ درصد کل گردشگران گرجستان است. بهمن ماه ۹۴ قانون لغو روادید قانون سفر بدون ویزا برای ایرانیان به گرجستان که مدتی تعلیق شده بود دوباره در این کشور اجرایی شد. این باعث شد سفر ایرانی‌ها به گرجستان افزایش پیدا کند به طوری که سفیر ایران در گرجستان پیش‌بینی کرده آمار امسال سفر ایرانی‌ها به این کشور از حدود ۳۵۰ هزار نفر در سال گذشته، به یک میلیون نفر برسد. یکی از ایرانی‌های مقیم گرجستان می‌گوید: ۱۰ سال است در این کشور زندگی می‌کنم. نمی‌دانید دولت اینجا چقدر برنامه ریزی دارد که ایرانی‌ها به گرجستان بیایند. در چند سال اخیر گرجستان با سرمایه ایرانی‌ها آباد شد. بعید نیست به زودی گرجستان ویزا را برقرار کند. همه به خاطر تماشای چند کنسرت و مقداری آزادی می‌آیند.
خرید خانه در گرجستان و ترکیه
شاید اینگونه به نظر برسد که ضعف صنعت توریسم اصلی‌ترین دلیل سفر ایرانی‌ها به کشور‌های همسایه است. اما وقتی آمار‌ها از موج مهاجرت منتشر می‌شود این فرضیه زیر سوال می‌رود. درخواست اقامت در گرجستان هم به رقم بالایی رسیده است. دفتر تحلیل و برنامه‌ریزی کمسیون دولتی مهاجرت گرجستان، اعلام کرده که بین سال ٢٠١٥ تا ٢٠١٦، ١١٢ ایرانی شهروندی گرجستان را گرفته‌اند و در همین مدت هزار و ۷۶۶ایرانی به این کشور مهاجرت کرده اند که هزار و ۵۵۱ نفر از آن‌ها برای کار اجازه اقامت گرفته‌اند. بین سال‌های ٢٠١٢ تا ٢٠١٦، شهروندان ایرانی ١٧١ زمین کشاورزی، ٢٠٤ زمین کشاورزی و ٣٩٩ آپارتمان یا خانه در گرجستان خریده‌اند. در همین مدت هر سال بین ٤١ تا ٦٣ نفر درخواست پناهندگی کرده‌اند و بین ٨٥ تا ٣٠٩ مهاجر غیرقانونی شناسایی شده‌اند. در سال ٢٠١٥ سه و در سال ٢٠١٦ چهار ایرانی از گرجستان اخراج شده‌اند. در همین مدت ایرانی‌ها در صدر خارجی‌هایی بودند که یا کسب و کاری در این کشور راه انداختند یا مالکیت و مدیریت کسب و کاری را بر عهده گرفتند.
ترکیه هم شاهد اتفاق مشابهی است. مصطفی قلی خسروی رییس اتحادیه مشاوران املاک استان تهران به ایلنا گفته: آمار تکان دهنده‌ای از خرید ملک از سوی ایرانیان در شهر ازمیز ترکیه وجود دارد مبنی بر اینکه هموطنانمان از ابتدای سال ۹۷ تا کنون ۸ هزار واحد مسکونی فقط در این شهر خریداری کرده‌اند. او می‌گوید: متاسفانه اخیرا هم تبلیغات برای خرید خانه در گرجستان افزایش یافته بود و بسیاری از ایرانی‌ها دارایی‌های خود برای خرید ملک را به این کشور منتقل کردند که بتوانند با خرید ملک اقامت گرجستان را دریافت کنند، اما پس از اینکه تعداد واحد‌های قابل توجهی ملک به ایرانی‌ها فروخته شد اعلام کردند که خرید ملک معیار اعطای اقامت نیست و در این میان سود کلانی نصیب دلالان شد و ایرانی‌های مالباخته امروز با مشکل برگرداندن پول‌های سرگردان خود مواجه هستند.
مهاجرت در این اوضاع هیچ توجیهی ندارد
بنا بر آخرین گزارش دفتر حمایت از پناهندگی اتحادیه اروپا (EASO) تعداد تقاضا‌های پناهندگی ثبت شده به ۶۰ هزار مورد رسیده است. بنا به گفته این نهاد بیش از نصف متقاضیان در ماه اکتبر از ۱۰ کشور سوریه، افغانستان، عراق، ایران، ترکیه، پاکستان، آلبانی، ونزوئلا، نیجریه و گرجستان هستند. روند رو به افزایش تعداد متقاضیان پناهندگی ایرانی از تیرماه آغاز شد. بسیاری علت ایم موضوع را در امکان سفر بدون ویزا به صربستان می‌دانند. البته این امکان در مهرماه برداشته شد. مقام‌های صربستان علت برداشتن این موضوع را سوءاستفاده از برخی ایرانی‌ها می‌دانند و می‌گویند: تعداد مهاجران غیرقانونی از ایران که به صربستان می‌روند تا وارد کشور‌های عضو اتحادیه اروپا شوند، در یک سال گذشته به شدت افزایش یافته است.
سیدرضی آقامیری تحلیلگر مسائل اقتصادی به فرارو می‌گوید: در این شرایط بد و بحران اقتصادی که کمتر جایی به دور از بحران مانده مهاجرت از کشور هیچ گونه توجیه اقتصادی ندارد. کشور‌هایی هم که وضع خوبی دارند معمولا هدف‌های مهاجرت نیستند و مهاجرت به آن‌ها مشکل است. البته ممکن است دلایل دیگری هم وجود داشته باشد. مثلا نروژ کشوری است که اوضاع اقتصادی خوبی دارد. اما نه از نظر جغرافیایی مورد پسند واقع می‌شود و نه اینکه رفتن به این کشور مثل بقیه کشور‌ها آسان است. کشور‌هایی که می‌شود رفت هم توجیه اقتصادی ندارد. در این کشور‌ها آدم باید دنبال کار و اسکان بگردد. تا کسی مهاجرت نکند نمی‌داند با چه مشکلاتی در این کشور‌ها رو به روست.
مردم تصور دارند آرزوهایشان در وطن دنبال شدنی نیست
مهرداد عربستانی، انسان شناس و استاد دانشگاه تهران نیز به فرارو می‌گوید: مقوله سفر و مهاجرت را باید از هم جدا بدانیم. سفر‌های کوتاه مدت، اما در همه جای دنیا طبلیعی است. سفر کوتاه مدت رفتن و برگشتن چیز ناهنجاری نیست. شما وقتی به یک کشور می‌روید برای دیدن و لذت بردن می‌روید. باید دید مردم برای یک تفریح چقدر حاضرند بها بپردازند. اما اگر مردم حاضرند در شرایط اقتصادی فعلی بهای زیادی برای این سفر‌ها بپردازند به این معناست که این سفر‌ها برای آن‌ها ارزشمند است یا آنکه چنین تفریحاتی را در کشور خود نمی‌توانند داشته باشند.
استاد دانشگاه تهران در ارتباط با میل مهاجرت از کشور نیز می‌گوید: نمی‌توان گفت: میل به مهاجرت فقط یک علت اقتصادی، سیاسی و یا فرهنگی دارد. آمار و ارقام نشان می‌دهد تمایل به مهاجرت در بین مردم بسیار زیاد است. در فرهنگ ما جا افتاده که اگر کسی می‌تواند از کشور خارج شود باید این کار را بکند. اگر هم کسی از خارج به کشور برمی‌گردد از او پرسیده می‌شود که چرا برگشتی؟ وقتی این تمایل زیاد است یعنی کسی نمی‌خواهد دیگر در جایی که وطنش محسوب می‌شود بماند. این به آرزومندی مردم مرتبط می‌شود. مردم احساس می‌کنند اینجا جایی نیست که آرزوهایشان تحقق پیدا می‌کند. من با واقعیات امور کاری ندارم. شاید وضعیت اقتصادی یا امنیت این کشور از خیلی جا‌های دنیا بهتر باشد. اما مردم این ذهنیت را دارند که آرزوهایشان را نمی‌توانند در این کشور دنبال کنند.