فرارو- کار به آژان و آژان‌کشی رسیده است؛ بالاخره هم مجلس مجبور شد مصوبه بدهد تا بازنشسته‌هایی که هنوز دودستی به میز و صندلی ریاست خود چسبیده‌اند، از ترس قانون کوتاه بیایند و راه را برای جوان‌ها باز کنند. در فیلم‌های قدیمی و سریال‌های تلویزیونی هم معمولا بازنشستگی را تحویل نمی‌گیریم و در آن‌ها همیشه خبر بازنشستگی افراد را با صد تا سلام و صلوات به طرف داده‌اند که خدایی نکرده سکته نزد. اما چرا؟ مگر نه اینکه کلی سال کار می‌کنیم و هر ماه بخشی از حقوق‌مان را به تامین اجتماعی می‌دهیم تا در روزگار پیری و از کار افتادگی، برایمان مقرری و مستمری ترتیب دهند. مگر نه اینکه بازنشستگی یعنی دوره فراغت از کار و تلاش و در خانه نشستن و استراحت کردن؟ پس چرا الان باید بازنشسته‌ها را به زور قانون و حکم به اجبار روانه خانه کرد؟ در این گزارش به بررسی قوانین و مقررات تامین اجتماعی در مورد بازنشستگی پرداخته‌ایم و به مواردی برخوردیم که خیلی چیز‌ها را افشا می‌کند. از همین حالا خودتان را آماده کنید، چون در انتهای گزارش شاید دلتان برای آن‌ها که باید به ضرب و زور قانون بازنشسته شوند، بسوزد!
بیشتر بخوانید: چرا بازنشسته نمی‌شوند: نگرانی از معیشت، قدرت طلبی، فساد اخلاقی و...؟!
سن بازنشستگی چقدر است؟ بعد از بازنشستگی چقدر مستمری به ما تعلق خواهد گرفت؟ در چه شرایطی می‌توانیم زودتر از موعد بازنشسته شویم؟ چه شرایطی باعث می‌شود برخی افراد از بازنشستگی فرار کنند؟ این‌ها بخشی از سوالاتی است که شاید هر کدام از ما در مورد شرایط بازنشستگی داشته باشیم. با پرس و جو بین افراد متوجه شدیم که خیلی‌ها اصلا نمی‌دانند سن بازنشستگی چقدر است، چه رسد به اینکه از استثنائات آن خبر داشته باشند. فقط می‌دانند که بخشی از حقوقشان برای پرداخت حق بیمه کسر می‌شود تا بتوانند از خدمات درمانی رایگان یا با تخفیف استفاده کنند. اما باید توجه داشت که قانون بازنشستگی در دو خط خلاصه نمی‌شود و استثنائات و شرایط خاص خودش را دارد. همینطور که خیلی‌ها دنبال استفاده از استثانائات عنوان شده برای بازنشستگی زودتر از موعد هستند، خیلی‌ها هم به واسطه شغلی که دارند دنبال فرار از بازنشستگی هستند. منظورمان همان افرادی است که بعد از تصویب قانون منع به کارگیری بازنشستگان و اجرایی شدن آن باید با صندلی مدیریت خود در سازمان‌های دولتی خداحافظی کنند. اگر شما هم می‌خواهید با پیچ و خم قانون بازنشستگی آشنا شوید و بدانید چه شرایط ویژه‌ای در دوران بازنشستگی چشم‌انتظار شماست. این گزارش را تا آخر بخوانید.
کی می‌توانیم بازنشسته شویم؟سن بازنشستگی در هر کشور متفاوت است. هر چه سن بازنشستگی بیشتر باشد، دولت یا به طور خاص سازمان بیمه کننده سود بیشتری نصیبش می‌شود چرا که افراد برای بازنشسته شدن باید مقدار حق بیمه بیشتری به دولت بپردازند. از طرف دیگر بالا بودن سن بازنشستگی باعث می‌شود شاغلان بیشتر از حد معمول کار کنند که به طور طبیعی سود بیشتری را به کشور می‌رساند، اما بالا بودن سن بازنشستگی ضرر‌هایی هم برای دولت دارد. یکی از اصلی‌ترین آن‌ها بالا رفتن میانگین سنی شاغلان یک کشور است که باعث می‌شود میزان کار مفید کاهش پیدا کند. تازه بالا رفتن سن بازنشستگی باعث می‌شود سالمندان شاغل در مدت زمان بیشتری از گردونه شغل خارج شوند و شغل کمتری برای جوانان مهیا شود. همین موضوع خرجی بر دوش دولت خواهد گذاشت تا برای ایجاد شغل برای جوانان چند برابر عایدی از حق بیمه سالمندان، هزینه کند. از طرفی اشخاص با تجربه با توجه به سابقه کاری بالایی که دارند میزان حقوق بیشتری هم می‌گیرند. با اینکه شاید یک جوان چند برابر همان کار مفید را با میزان حقوق بسیار پایین‌تری انجام می‌دهد. اصولا یکی از شاخص‌های رفاه در هر کشوری همین سن بیمه بازنشستگی است. در کشور ما سن بازنشستگی برای مردان ۶۰ سال و برای زنان ۵۵ سال است. افرادی که به این سن می‌رسند در صورتی که حداقل سابقه پرداخت حق بیمه را داشته باشند می‌توانند بازنشست شوند. حداقل سابقه پرداخت حق بیمه برای دریافت مستمری بازنشستگی ۲۰ سال تمام است. البته اگر با رسیدن به سن بازنشستگی، نصف سابقه پرداخت حق بیمه یعنی ۱۰ سال را گذارنده باشید، می‌توانید با پرداخت یکجای حق بیمه ۱۰ سال باقی‌مانده بازنشسته شوید. البته استثنائاتی در قانون در نظر گرفته شده است.
چه استثنائاتی برای سن بازنشستگی وجود دارد؟
قانون کلی بازنشستگی برای کسانی است که ۲۰ سال حق بیمه را قبل از رسیدن به سن ۶۰ سالگی (برای مردان) و ۵۵ سالگی (برای زنان) پرداخت کرده باشند. اولین استثنا شامل حال کسانی است که در کار‌های سخت و زیان‌آور مشغول به کار هستند. این افراد در صورتی که ۲۰ سال به طور متوالی یا ۲۵ سال به طور متناوب (غیر متوالی) حق بیمه بپردازند، قبل از رسیدن به سن بازنشستگی می‌توانند تقاضای بازنشستگی کنند. دیگر افراد برای اینکه قبل از رسیدن به سن قانون بازنشست شوند، باید ۳۰ سال تمام کار کرده و حق بیمه بپردازند. این افراد در سن ۵۰ سالگی (برای مردان) و ۴۵ سالگی (برای زنان) می‌توانند درخواست بازنشستگی کنند. همچنان کسانی که ۳۵ سال تمام کار کرده باشند می‌توانند بدون در نظر گرفت شرط سنی بازنشسته شوند. استثناء بعدی در مورد زنان کارگر است. این افراد با داشتن ۲۰ سال سابقه کار و ۴۲ سال سن می‌توانند با ۲۰ روز حقوق بازنشسته شوند. در پایان شایان ذکر است هر سال سابقه پرداخت حق بیمه در مشاغل سخت و زیان‌آور، یک نیم‌سال محاسبه خواهد شد.
مستمری بازنشستگی چگونه محاسبه می‌شود؟
دو عامل سابقه پرداخت حق بیمه و حقوق بیمه شونده در تعیین میزان مستمری در دوران بازنشستگی اهمیت پیدا می‌کنند. توجه داشته باشید که حقوق دو سال آخرتان تاثیر زیادی در تعیین حق بیمه دارد. به طوری که متوسط مزد شما، میانگین حقوقی است که در دو سال پایانی دریافت کرده‌اید. به عبارت ساده‌تر، مجموع حقوق دریافتی در دو سال پایانی، تقسیم بر ۲۴ (تعداد ماه‌های دو سال) می‌شود متوسط مزد شما. پس از محاسبه متوسط مزد، این عدد را در سابقه پرداخت حق بیمه ضرب کرده و سپس به عدد ۳۰ تقسیم می‌کنند. به این صورت که اگر سابقه پرداخت حق بیمه شما ۳۰ سال باشد، عدد حاصل با همان متوسط مزد برابر خواهد بود. اما اگر جزو کسانی باشید که مشمول استثنا شده یا کمتر از ۳۰ سال حق بیمه پرداخت کرده‌اید، این رقم کمتر از میزان متوسط دستمزد شما خواهد بود. این عدد در واقع میزان مستمری شما در دوره بازنشستگی خواهد بود. به طور مثال، اگر شما به مدت ۲۵ سال حق بیمه پرداخت کنید و در دو سال اخر، هر ماه مقدار سه میلیون تومان حقوق دریافت کرده باشید، متوسط دست مزد شما سه میلیون تومان محاسبه می‌شود. اما با توجه به اینکه سابقه کار شما کمتر از ۳۰ سال است، این عدد در ۲۵ ضرب شده و به ۳۰ تقسیم می‌شود تا متوسط ۳۰ ساله به دست بیاید. بر این اساس میزان دست مزدی که بر مبنای آن مستمری بازنشستگی دریافت خواهید کرد برابر دو میلیون و ۵۰۰ هزار تومان خواهد بود. البته باید توجه داشت که اگر بیمه‌شده‌ای بیش از ۳۰ سال سابقه پرداخت حق بیمه داشته باشد، سوابق او حداکثر تا ۳۵ سال در محاسبه مستمری بازنشتگی منظور خواهد شد. همچنین لازم است بدانید که از طرف قانون محدودیتی در تعیین مستمری بازنشستگان محدودیتی در نظر گرفته نشده است و متوسط مزد یا حقوق مبانی کسر حق بیمه در دو سال آخر اشتغال مبنای اصلی محاسبه مستمری بازنشستگی خواهد بود.
چه مزایایی برای بازنشستگان در نظر گرفته شده؟
بازنشستگان تحت پوشش بیمه تامین اجتماعی علاوه بر دریافت مستمری ازاین بیمه، ازخدمات درمانی که در مراکز درمانی ملکی و مراکز درمانی طرف قرارداد تامین اجتماعی ارائه می‌شود، برخوردارهستند. به طوری که استفاده از خدمات مراکز درمانی ملکی بیمه تامین اجتماعی در سراسر کشور برای بازنشستگان این بیمه و افراد تحت تکفل آنان رایگان است. بازنشستگان تامین اجتماعی همچنین در مراجعه به پزشکان و مراکز پزشکی طرف قرارداد این بیمه نیز با پرداخت مبلغ ناچیزی به عنوان فرانشیز از خدمات آن‌ها استفاده می‌کنند. اجرای این طرح اختیار و قدرت انتخاب بازنشستگان برای مراجعه به مراکز درمانی ملکی بیمه تامین اجتماعی و بیمارستان‌های دانشگاهی و خصوصی را افزایش داده است. پرداخت عیدی، حق اولاد و حق عائله مندی، حق سنوات مازاد بر ۲۰ سال و ارائه کالابرگ کالا‌های اساسی از دیگر مزایایی است که شامل حال بازنشستگان تامین اجتماعی می‌شود. در کنار این‌ها علاوه بر شخص بازنشسته، فرزندان پسر در صورتی که اشتغال به تحصیل داشته باشند، تا سن ۲۲ سالگی و فرزندان دختر تا زمانی که ازدواج نکرده باشند می‌توانند از خدمات درمانی تامین اجتماعی استفاده کنند.
در چه مواردی از بازنشستگی فرار کنیم؟
اخیرا با اجرایی شدن قانون منع به کارگیری بازنشستگان در مشاغل دولتی، خیلی‌ها دنبال فرار کردن از بازنشستگی هستند. چرا که در صورت بازنشسته شدن باید با صندلی خود خداحافظی کنند. سن بازنشستگی که در قانون آمده (۶۰ سال برای مردان و ۵۵ سال برای زنان) الزام‌آور نیست و اشخاص می‌توانند بعد از این سن هم به فعالیت ادامه دهند. اما این فعالیت سقف دارد. به طوری که در قانون حداکثر سن بازنشستگی پنج سال بیشتر از حد معمول است و افراد می‌توانند تا ۶۵ سالگی برای مردان و ۶۰ سالگی برای زنان به فعالیت خود ادامه دهند. علاوه بر شرط سنی، شرط سابقه پرداخت حق بیمه هم برای بازنشستگی اجباری در نظر گرفته شده است. به طوری که حداکثر سابقه کاری که افراد می‌توانند به اشتغال ادامه دهند، ۳۵ سال است و بعد از آن به اجبار بازنشسته می‌شوند و دیگر نمی‌توانند در مشاغل دولتی فعالیت کنند. برای همین است که بعضی از مسئولان دولتی که دنبال فرار از قانون جدید منع به کارگیری بازنشستگان هستند، برخلاف افراد عادی از هر بهانه‌ای برای دور زدن بازنشستگی استفاده می‌کنند. یکی از راه‌ها این است که شغل خودشان را با استثنائات ذکر شده در قانون منع به کارگیری هم‌تراز کنند تا بتوانند در دوران بازنشستگی هم در این شغل فعالیت کنند. از طرف دیگر برخی دنبال حذف سوابق بیمه خود هستند تا سابقه کاری آنان کمتر از ۳۵ سال (سقف سابقه فعالیت) در نظر گرفته شود تا مدت زمان بیشتری بتوانند مشغول به کار بوده و حق بیمه بپردازند. در برخی موارد هم افرادی که دنبال مستمری بازنشستگی بیشتری هستند، حاضر به تقاضای بازنشستگی به محض رسیدن به شرط سنی نیستند. از آنجا که تنها میزان حقوق دو سال آخر اشتغال مبنای محاسبه میزان مستمری بازنشستگی قرار می‌گیرد، خیلی‌ها می‌خواهند این دو سال را با بیشترین حقوق ممکن به پایان برسانند تا مستمری بیشتری از سازمان تامین اجتماعی دریافت کنند.