فرارو– اردیبهشت ماه بود که خبر ارائه سند الگوی پایه اسلامی- ایرانی پیشرفت به رهبر انقلاب منتشر شد. این سند حاصل هفت سال تلاش مرکز الگوی اسلامی - ایرانی پیشرفت است. صادق واعظ زاده رئیس این مرکز اعلام کرده بود این الگوی پایه باید به پختگی فکری برسد. هفته گذشته نیز رهبر انقلاب دستگاه‌ها، مراکز علمی، نخبگان و صاحب‌نظران را به بررسی ابعاد مختلف این سند تدوین شده فراخواندند.
بیشتر بخوانید: فراخوان رهبر انقلاب به مراجع رسمی و نخبگان برای نظر مشورتی
غلامرضا مصباحی مقدم، عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام نیز در این باره توضیح داده: با اجرایی شدن فاز‌های مختلف این سند، ایران به نقطه‌ای خواهد رسید که در میان یکی از ۱۰ کشور و به تعبیری ۷ کشور پیشرفته جهان در ابعاد مختلف باشد. او توضیح داده: در این سند پایه، تحقق مبانی‌ای که جمهوری اسلامی مبتنی بر آن‌ها پایه گذاری شده مدنظر قرار گرفته است. به طور مثال در این سند مشخص شده که ایران در ۵۰ سال آینده چه جایگاهی از نظر سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، علمی و منطقه‌ای و جهانی خواهد داشت.
در پی فراخوان رهبر انقلاب به بررسی این سند بالادستی،
فرارو با محمدرضا یوسفی، استاد اقتصاد قم به گفتگو نشسته است. او ضمن داشتن تحصیلات حوزوی، دکترای اقتصاد از دانشگاه مفید قم دارد و در این دانشگاه تدریس می‌کند. نویسنده کتاب "کلیات اقتصاد اسلامی" به ابهامات سند ۱۴۴۴ اشاره می‌کند و می‌گوید: بسیاری از مفاهیمی که در این سند به کار رفته، مفاهیم قابل انعطافی هستند که تعین معنایی برای آن‌ها وجود ندارد. یکی از ابهامات دیگر این سند آن است که بعضی موارد آرمان‌هایی هستند که در کنار هم قرار گرفته اند، اما با همدیگر در یک راستا و اهمیت قرار ندارند. به عنوان نمونه قانون‌مداری، انضباط اجتماعی، آزادی مسئولانه و ... ضریب اهمیت متفاوتی دارند. مشخص نیست کدام یک از این آرمان‌ها از دیگری مهمترند. در بحث‌های افق بر روی مسائلی تاکید شده است. اما از کنار مباحث مربوط به آزادی‌های مدنی که در دنیای امروز پررنگ است و در آینده هم پررنگ‌تر می‌شود، تقریبا عبور شده و نهاد‌های مرتبط با آن‌ها اساسا بیان نشده اند.
تحولات زمانه نادیده گرفته شده اندیوسفی ادامه می‌دهد: از دیگر مشکلات جدی سند آن است که تصور شده مسائل ۵۰ سال آینده همین مسائل امروز ما هستند و هیچ تحولی در جهان رخ نمی‌دهد. مثلا در ارتباط با تولید بر روی ورود به عرصه اقتصاد دانش بنیان دست گذاشته شده است. همانطور که اقتصاد دانش بنیان ۲۰ یا ۳۰ سال گذشته مطرح نبوده، در تحولات زمانه حتما مسائل دیگری هم مطرح می‌شود. امروز آخر دنیا نیست و علم به پایان نرسیده که ما فکر کنیم اینجا رسیده و ما باید در این زمینه‌ها در دنیا برتر باشیم. مثلا انقلاب ژنتیک در جهان موضوعی بسیار جدی است. اما درباره آن چگونه تصور می‌کنیم؟ یا مثلا در جایی از اصل نهاد خانواده صحبت شده است. اما نهاد خانواده در ۱۳۹۷ با خانواده در ۴۰ یا ۵۰ سال پیش تفاوت‌های بسیار کلیدی وجود دارد. آیا همین معنای کنونی برای خانواده ۵۰ سال آینده وجود دارد یا آنکه باز هم تفاوت‌های دیگری پیدا می‌شود؟ به این ترتیب در بعضی قسمت‌ها زمان حال معیار همه عالم قرار گرفته شده و باعث شده تحولات زمانه را نادیده بگیریم.
ما نمی‌توانیم برای خودمان رتبه تعیین کنیمبه اعتقاد این کارشناس اقتصادی در بخش‌هایی از سند ۱۴۴۴ به بعضی مسائل بسیار ایستا نگاه شده است. او می‌گوید: ما می‌گوییم به لحاظ اقتصادی یا جنبه‌های پیشرفت جزء ۱۰ کشور دنیا خواهیم بود. چرا در بین ۱۰ کشور برتر دنیا؟ با چه منطقی می‌گوییم جزء ۱۰ تا و نمی‌گوییم جزء ۵ کشور برتر؟ تشخیص این موضوع بسیار سخت است. در جایی گفته می‌شود در بین ۱۰ کشور برتر دنیا و در جایی گفته می‌شود در سطح پیشرفت و عدالت باید جزء چهار کشور برتر آسیا قرار بگیریم. این چهار کشور کدام کشور‌ها هستند؟ ژاپن، چین، هند و بعد ایران و کره و ...؟ اساسا چرا ۴ کشور؟ چرا ایران اول نیست؟ یعنی ما از همین حالا پذیرفته ایم که احتمالا ایران رتبه چهارم میدان است؟ آیا کشور‌های دیگر آسیا ایستا هستند و فقط ایران حرکت می‌کند؟ ما با چه نکته‌ای این سخن را مطرح کرده ایم؟ از سوی دیگر گفته می‌شود ما جزء هفت کشور برتر دنیا در زمینه پیشرفت و عدالت است؟ باز هم سوال است که چرا جزء هفت کشور؟ در حالی که در جای دیگر گفته شده به لحاظ پیشرفت جزء ۱۰ کشور و اینجا در بین هفت کشور؟ در واقع هیچ معیار و مبنای روشنی وجود ندارد که ما متوجه شویم این رتبه‌ها بر چه اساسی ذکر شده است.
پیش بینی حرکت همه جهان غیرممکن استنویسنده کتاب "در جستجوی آرمان شهر نبوی" معتقد است: تصور این سند درباره ۵۰ سال آینده تقریبا شبیه تصور درباره ایران ۱۴۰۴ است که ما می‌گوییم می‌خواهیم در منطقه اول باشیم. در حالی که ما قادر به پیش بینی رتبه نخست برای کشور خود نیستیم مگر آنکه اطلاعات دقیقی از روند فعالیت‌ها و روند حرکت سایر کشور‌ها نیز داشته باشید. ما فقط می‌توانیم حرکت خود را بیان کنیم و بگوییم با این روند سطح رفاهی جامعه من سه برابر وضعیت موجود خواهد بود. اما اگر بخواهیم در نسبت و مقایسه دیگر کشور‌های جهان سخن بگوییم باید این توانایی را داشته باشیم که بتوانیم همه دنیا را پیش بینی کنیم. تصور می‌کنم این غیرممکن است که بخواهیم همه جهان را پیش بینی کنیم. مضاف بر این، برای امروز پیش بینی ۲۰ سال آینده کشور خودمان هم کار بسیار سختی است. کمااینکه ما در تجربه ایران ۱۴۰۴ نشان داده ایم که این مسائل عملا هیچ گاه محقق نشده اند.
چرا ما به ایران ۱۴۰۴ نزدیک نشدیم؟این استاد دانشگاه ادامه می‌دهد: ابزار‌های اجرایی سند چشم انداز ۱۴۰۴ یک موضوع قابل مطالعه است که باید به این سوال را دنبال کند که "چرا ما نه تنها به ایران چشم انداز ۱۴۰۴ نزدیک نشده ایم بلکه در برخی از موارد حتی از آن فاصله گرفته‌ایم؟ " مثلا در ارتباط با وضعیت رفاه، تولید ناخالص داخلی یا رشد اقتصادی اگر به وضعیت ترکیه و عربستان نگاهی بیندازیم و بخواهیم آن‌ها را با وضعیت خودمان مقایسه کنیم می‌بینیم از زمان تصویب افق ۱۴۰۴، فاصله ما با آن‌ها بیشتر شده است.
مسائل جدی امروز دنیا جدی تلقی نشده اندیوسفی ادامه می‌دهد: مناسباتی که وجود دارد به هیچ وجه بیان نشده است. مثلا تقویت و گسترش تولید علمی اصیل، بومی و مفید امری است که در کشور ما رخ نداده؛ مدتهاست از این مسائل سخن گفته می‌شود در واقعیت اتفاقی رخ نداده است. درباره اینکه این مسائل اتفاق نیفتاده، هیچ تحلیلی وجود ندارد و در این سند فقط نگاه بر این بوده که این نکات تقویت شوند. همچنین در این سند به بعضی مسائل مبنایی پرداخته نشده است. مثلا حکمرانی خوب، فضای کسب و کار و حقوق مالکیت از مسائل بسیار جدی در دنیای ما هستند که یا به آن‌ها یا پرداخته نشده و یا جدی تلقی نشده اند. در مقابل بعضی از مشکلات امروز که ما علاقه مندیم آن‌ها را حل کنیم در این سند وارد شده اند. مثلا ما عدالت مالیاتی نداریم، دوست داریم کارآفرینان وارد شوند و ما علاقه مندیم بودجه دولت مستقل از نفت باشد. این مسائل وارد سند شده اند. در حالی که اگر این مشکلات حل شوند حتما مشکلات دیگری در پیش خواهیم داشت. همانطور که دنیای پیشرفته امروز مشکلات جنگ جهانی اول را ندارد، اما با مشکلات دیگری دست به گریبان است.
استاد دانشگاه مفید قم می‌گوید: همه مباحثی که در بخش تدابیر سند مطرح شده اند ناظر بر وضعیت کنونی ما هستند. به عنوان مثال در یکی از قسمت‌ها حمایت از نهضت‌های آزادی بخش و حقوق مردم فلسطین مطرح شده است. اما مگر بناست در ۵۰ سال آینده همین وضعیت که اسرائیل به حقوق مردم فلسطین تعدی می‌کند حاکم باشد؟ ضمن احترام به زحماتی که برای تهیه این سند کشیده شده است، در این سند چنین مشکلاتی وجود دارد. اولا در این سند نگاه امروزی وجود دارد و تصور اینکه دنیا یک حرکت متناسبی نخواهد داشت، ساختار‌های موجود را حفظ کرده و به آینده نگاه می‌کند در این سند وجود دارد.
این استاد دانشگاه در پایان می‌گوید: در این سند نقش جدی در مدیریت کشور برای مردم دیده نشده است. گویی بناست اقلیتی از مردم را به سمتی که می‌خواهند می‌برند و مردم هم فقط فرمانبردارند. همچنین یکی دیگر از مشکلات سند، ندیدن تحول فرهنگی امروزی و مسائل درهم تنیده کنونی جامعه است. در تدابیر اینکه چه راه حلی برای مبارزه با فقر و فساد دارند نیست.